1. Oddział ruski w C.K. I Gimnazjum z polskim językiem nauczania w Przemyślu (katalogi klas I-IV), 1892-1894, sygn. 1-3; 2. C.K. II Gimnazjum w Przemyślu ([sprawozdania Dyrekcji, Katalog klasy przygotowawczej i klas I-VIII), 1896-1918, sygn. 4-34; 3. Państwowe Gimnazjum z ruskim językiem nauczania w Przemyślu (katalog główny klasy przygotowawczej i klas I-VIII, protokół egzaminów prywatnych klas I-V, protokoły główne egzaminów dojrzałości, protokoły egzaminu ukończenia gimnazjum, świadectwa i zbiór zaświadczeń z różnych lat, księga materiałowa), 1914, 1916-1939, sygn. 35-55; 4. IV Państwowe Liceum i Gimnazjum z ukraińskim językiem nauczania w Przemyślu (sprawozdanie dyrekcji, świadectwa dojrzałości), 1944-1945, sygn. 56-57

Szkolnictwo średnie w zaborze austriackim obejmowało: 1) gimnazja (4-letnie niższe i 4-letnie wyższe) 2) szkoły realne 3) gimnazja realne oraz gimnazja reformowane realne Szkoły te maiły ośmioletni okres nauczania. Celem gimnazjów było przygotowanie kandydatów m.in. do studiów uniwersyteckich poprzez kształcenie w zakresie języków klasycznych i literatury klasycznej (choć abiturienci mogli ubiegać się również o przyjęcie na politechnikę). Szkoły realne natomiast opierając kształcenie na naukach matematycznych i przyrodniczych miały dać praktyczne przygotowanie do życia oraz do studiów na politechnice. Abiturienci mogli jednak wstąpić na każdy wydział uniwersytetu (z wyjątkiem teologii) po złożeniu dodatkowo egzaminów z łaciny i propedeutyki filozofii. Przepisy dotyczące gimnazjów regulowały odpowiednie ustawy i rozporządzenia wydawane z Wiednia. W 1848 r. powołano Ministerstwo Oświaty. W dniu 16 IX 1841 r. zostało wydane rozporządzenie cesarskie w sprawie szkół średnich, które upoważniało Ministerstwo Oświaty do kierowania się przy tymczasowym zarządzaniu gimnazjami i szkołami realnymi zasadami zawartymi w projektach ich organizacji. W 1867 r. powołano do życia Radę Szkolną Krajową we Lwowie, która uzyskała kompetencje najwyższej władzy nadzorczej i wykonawczej w sprawach szkół ludowych i średnich na obszarze Galicji. Radzie Szkolnej Krajowej podlegały rady szkolne okręgowe oraz rady szkolne miejscowe. W wielonarodowej monarchii Habsburgów sprawa języka wykładowego w szkołach stała się sprawą palącą. Rok 1861 zapoczątkował powolne wycofywanie języka niemieckiego jako wykładowego. Ostatecznie sprawy te regulowała ustawa „o języku wykładowym w szkołach ludowych i średnich” uchwalona przez sejm krajowy w r. 1867 oparta na postanowieniach ustawy zasadniczej z r. 1867 o „powszechnych prawach obywateli”, w której artykule 19 państwo uznawało w szkołach, urzędach i życiu publicznym równouprawnienie wszystkich języków używanych w kraju. Ustawa krajowa z dnia 22 VI 1867 r. „o języku wykładowym w szkołach ludowych i średnich Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim” zdecydowała w art. 1 „prawo stanowienia o języku wykładowym w szkołach ludowych służy tym, którzy szkołę utrzymują” i orzekła, że językiem ma być jeden z języków krajowych (polski lub ukraiński). Jeżeli szkoła jest finansowana z funduszy publicznych, decyduje o tym gmina w porozumieniu z władzą szkolną krajową. Dodatek dołączony do tej ustawy tzw. „sprostowanie” zaznaczał „o potrzebie wykładów w języku polskim lub ruskim (ukraińskim) orzeka władza krajowa na żądanie rodziców przynajmniej 25 uczniów”. Aktywizujący się narodowy ruch ukraiński coraz bardziej domagał się własnych szkół prowadząc szeroko zakrojoną akcję. Sprawa utworzenia gimnazjum z ukraińskim językiem nauczania wnoszona była do Sejmu Krajowego przez posła J. Romańczuka już w r. 1855. Po wielu debatach i staraniach, sejm wyraził zgodę na utworzenie równorzędnych klas przy I polskim gimnazjum w Przemyślu. Zgodnie z postanowieniem cesarskim z dnia 29 VIII 1887 r. utworzono w roku szkolnym 1888/1889 równorzędny oddział ruski (ukraiński), na czele którego stanął profesor lwowskiego gimnazjum Grzegorz Cegliński. W latach następnych przybywały dalsze oddziały, z których w roku szkolnym 1895/96 utworzono samodzielne gimnazjum męskie z ukraińskim językiem wykładowym pod nazwą c.k. Gimnazjum z ruskim językiem nauczania w Przemyślu. W r. 1895 I Gimnazjum polskie i II ukraińskie przeniosły się do nowego budynku przy ul. Słowackiego. Gimnazjum ukraińskie wynajmowało także część kamienicy p. O. Lityńskiej naprzeciw głównego gmachu gimnazjum, a gdy oddziałów przybywało, wynajęto w roku szkolnym 1911/12 cały budynek, w którym gimnazjum posiadało 23 sale. Uczniowie II gimnazjum ukraińskiego, zawłaszcza zaś biedniejsi, korzystali z pomocy Bractwa św. Mikołaja, które działało przy cerkwi katedralnej obrządku greckokatolickiego. Towarzystwo Bursy im. św. Mikołaja otworzyło w roku 1888 Bursę im. św. Mikołaja, która w roku 1893 mieściła zaledwie 28 uczniów (na 185 zamiejscowych potrzebujących pomocy). Bursę subsydiował Magistrat i Komunalna Kasa Oszczędności. Z chwilą usamodzielnienia się gimnazjum w roku 1896, założono dla wspomagania ubogiej młodzieży z inicjatywy grona nauczycielskiego Towarzystwo Gimnazjalne im. św. Cyryla, patrona gimnazjum. Datki na cele Towarzystwa wpływały z całej Galicji, a od rojku 1901 również z Towarzystwa Ruskich Kobiet w Przemyślu. W roku 1905 powstała nowa instytucji pod nazwą „Ukraiński Gimnazjalny Instytut” prowadząca bursę. Towarzystwo to pozostawało pod jednym zarządem z Towarzystwem Bursy im. św. Mikołaja, którego zresztą było pochodną. Utworzenie w roku 1908 Bursy Wiejskiej łączyło się z brakiem pomieszczeń dla młodzieży wiejskiej coraz liczniej napływającej do szkół – na 800 uczniów gimnazjum w 1908 roku 356 było synami chłopów. Bursa Wiejska, zwana później Bursą im. M. Szaszkiewicza, pozostawała pod opieką Ruskiego (ukraińskiego) Towarzystwa Pedagogicznego. W roku 1910 zorganizowano Tanią Kuchnię, która również prowadziła bursę, zapoczątkowała także akcję kolonii wakacyjnych im. G. Ceglińskiego. Bursy te mogły pomieścić zaledwie 250 uczniów, gdy tymczasem ilość zamiejscowych uczniów w latach 1910-1913 wahała się od 694 do 710, z tym że spoza okręgu przemyskiego występowało od 621 uczniów w roku 610, do 405- w roku 1913 . Niezależnie działała jeszcze staroruska Bursa im. dra A. Lityńskiego pod patronatem towarzystwa jego imienia. Założona w roku 1880 została w roku 1914 zlikwidowana przez starostwo, a budynek przejęła bursa im. M. Szaszkiewicza. W okresie I wojny światowej frekwencja uczniów znacznie się zmniejszyła ze względu na pobór do wojska, jak też z powodu zgłaszania się wielu uczniów tego gimnazjum do formacji Ukraińskich Strzelców Siczowych. Struktura gimnazjum od jego powstania przedstawiała się następująco: w chwili utworzenia równorzędnych klas ruskich w polskim gimnazjum w 1889 roku istniała tylko jedna klasa gimnazjalna – pierwsza z ruskim (ukraińskim) językiem nauczania. Do roku 1895 ilość klas wzrosła do 7 (istniały klasy I, II, II, IV, V, VI, VII), a oprócz tego istniała jeszcze jedna klasa przygotowawcza. W pierwszym roku działalności tj.1896 samodzielnego już gimnazjum funkcjonowało 8 klas gimnazjalnych i jedna przygotowawcza. Od tego roku gimnazjum osiągnęło stopień organizacyjny pełnego gimnazjum. Ilość oddziałów systematycznie rosła i tak w roku 1912 istniały: jedna klasa przygotowawcza, 4 oddziały klasy I gimnazjalnej, 4 oddziały – II, 3 oddziały – III, 2 – IV, 3 – V, 2 – VI i 2 -VII. W sumie istniały 23 oddziały, w których pobierało naukę 891 uczniów. W okresie I wojny światowej ilość oddziałów i liczba uczniów znacznie się obniżyła. Zakończenie I wojny światowej przyniosło Polsce niepodległość. Tymczasem w Przemyślu wybuchły walki polsko-ukraińskie, które zakłóciły pracę szkolnictwa ukraińskiego na terenie miasta. W pierwszym okresie istnienia państwa polskiego (od postania państwa w listopadzie 1918 r. do wejścia w życie konstytucji marcowej w grudniu 1922 r.) podstawowym zadaniem władz oświatowych było przejęcie szkolnictwa rozbiorowego i rozpoczęcie jego unifikacji. Determinowało to w znacznym stopniu poczynania Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Zarząd nad szkolnictwem Galicji przejmowały władze centralne stopniowo. Bardzo istotne zmiany zaczęto wprowadzać w szkołach średnich już od 1919 roku. Zapoczątkowało je wydanie „Programów naukowych szkoły średniej”. Były one później wielokrotnie uzupełniane i obszernie rozwijane. Opierały się na założeniu, że podstawowym zadaniem szkoły średniej jest przede wszystkim rozwój fizyczny, intelektualny i moralny młodzieży, natomiast przygotowanie do studiów wyższych nie może być celem, który wyznaczałby program i metody pracy szkoły. Koncepcja pracy szkoły zakładała oparcie wychowania na grupie przedmiotów pokrewnych sobie. W praktyce utrzymywały się szkoły typu matematyczno-przyrodniczego, humanistycznego (z nauką języka łacińskiego) oraz klasycznego (z nauczaniem języka łacińskiego i greckiego). Podbudowę dla 5-letniej szkoły ogólnokształcącej stanowiły trzy niższe klasy gimnazjalne. Opracowane w ministerstwie programy wprowadzono w życie stopniowo w latach 1919-1925. Zestaw przedmiotów gimnazjum niższego i liczba przeznaczonych na nie godzin nie różniły się w sposób istoty od równoległych klas szkoły powszechnej (oddziały V, VI, VII). Jednak podstawowa rozbieżność tkwiła aż do 1929 roku w programach wielu przedmiotów oraz przygotowaniu personelu nauczycielskiego. Końcowe oddziały pełnej szkoły podstawowej stanowiły zakończenie kształcenia w tej szkole, tymczasem początkowe oddziały gimnazjum niższego traktowane były w programach wielu przedmiotów jako początek kształcenia 8-letniego. Istnienie gimnazjum 8-letniego stanowiło dualizm szkolny. Ostatecznie przestał on istnieć na mocy ustawy z dnia 11 marca 1932 roku. Tworzenie nowych jednostek administracji szkolnej na terenie byłej Galicji przeprowadzono stopniowo. Na podstawie rozporządzenia Ministra W.R. i O.P. z dnia 8 lutego 1921 roku przestała istnieć Rada Szkolna Krajowa, a z obszaru dotychczas jej podlegającego utworzono jeden okręg z średniego kuratorium we Lwowie. Określono także ściśle kompetencje kuratora okręgu szkolnego lwowskiego. Bezpośredni nadzór nad szkolnictwem sprawowali z ramienia kuratora wizytatorzy okręgowi. Szeroki zakres obowiązków wizytatorów okręgowych podano w okólniku Ministerska z roku 1930. Nowy etap w przebudowie szkolnictwie rozpoczął się wydaniem ustawy „O ustroju szkolnictwa” w dniu 11 marca 1932 roku. Ustawa ta stanowiła podstawę prawną reformy szkolnictwa zainicjowanej przez ówczesnego ministra W.R. i O.P. J. Jędrzejewicza. Ustawa wprowadzała 4-letnie jednolity programowo gimnazja oraz 2-letnie licea o programie zróżnicowanym według grup przedmiotów (art. 20-22). Wykonanie ustawy powierzono Ministrowi W.R. i O.P. Wprowadzenie w życie reformy rozpoczęto od roku szkolnego 1932/33, kiedy to na mocy rozporządzenia Ministra W.R. i O.P. wstrzymano nabór uczniów do I klasy gimnazjum (dawnego typu). W następnym roku szkolnym rozpoczęto przekształcanie gimnazjum ośmioklasowego na czteroletnie przez wstrzymanie przyjmowania uczniów do klasy II dawnego typu na I klasę gimnazjum zreformowanego. W roku szkolnym 1937/38 zaczęto uruchamiać licea ogólnokształcące. Jeżeli chodzi o zwierzchnie władze szkolne, ich system w latach 1932-1939 właściwie nie uległ zmianie. Tylko w 1935 roku wydano instrukcję o wizytacjach szkół średnich ogólnokształcących przeprowadzanych przez wizytatorów , określając zadania i przebieg wizytacji szkół. Po reformie Jędrzejewicza pełna nazwa gimnazjum brzmiała IV Państwowe Liceum i Gimnazjum z ruskim językiem nauczania w Przemyślu. Ze względu na niezachowanie się sprawozdań dyrekcji gimnazjum z tego okresu, jak równie innych materiałów informacyjnych (zachowała się jedynie dokumentacja wyników nauczania w postaci katalogów i luźnych świadectw) nie ma wiele danych na temat ustroju gimnazjum i jego rozwoju w tym okresie. Można jedynie określić ilość klas, liczbę uczniów oraz program nauczania w poszczególnych klasach. Zmiana ustroju szkoły jest widoczna w katalogach z lat 1936/37, gdy wprowadzano klasy gimnazjalne nowego typu. Losy gimnazjum w okresie II wojny światowej trudno ustalić ze względu na zupełny brak dokumentacji z tego okresu. Po klęsce wrześniowej Przemyśl został podzielony linię demarkacyjną między Niemcy hitlerowskie a Związek Radziecki. Gimnazjum znalazło się w strefie radzieckiej. Władze radzieckie w październiku 1939 roku uruchomiły wszystkie szkoły. Powołano do pracy nauczycieli szkół podstawowych i średnich, bez względu na pochodzenie i narodowość. Gimnazjum stało się szkołą koedukacyjną z ukraińskim językiem wykładowym. Po wyzwoleniu reaktywowano je jako IV Gimnazjum i Liceum Ukraińskie. W październiku 1945 roku wraz z innymi szkołami ukraińskimi uległo likwidacji. [Na podstawie wstępu do inwentarza zespołu autorstwa M. Biłyja, 1979 r.]