Akta stanu cywilnego Izraelickiej Gminy Wyznaniowej w Oleszycach

Sygnatura
56/2230/0
Liczba serii
4
Liczba skanów
2282

Zawartość:

Urodzenia, sygn. 1-5, 1814-1903; Małżeństwa, sygn. 6, 1858, 1860-1876; Zgony, sygn. 7-9, 1814-1869, 1877-1903; Korespondencja w sprawach metrykalnych, sygn. 10, 1938. Dopływ: Księga metrykalna urodzonych 1904-1911.

Dzieje twórcy:

Żydzi pojawili się w Oleszycach w momencie lokowania miasta w 1576 r. przez Hieronima Sieniawskiego, który zapewnił Żydom takie same uprawienia, jakie mieli chrześcijanie. Informacje o Żydach oleszyckich pochodzą z lat 1629-1643 i świadczą o szybkim wzroście tej ludności – na 171 domów w mieście istniały 2 duże i 3 małe domy żydowskie, a na 1102 mieszkańców Oleszyc 72 było wyznania mojżeszowego. Gmina żydowska posiadała synagogę, kirkut oraz szkołę przy ul. Jarosławskiej. Obszar działania żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Oleszycach w zasadzie pokrywał się z obszarem żydowskiego okręgu metrykalnego. Obejmował on miejscowości: Borchów, Cewków z Grządką (gajówka) i Łominą, Dzików Nowy, Dzików Stary z Lebiedziem (przysiółek), Futory, Lichacze, Miłków, Oleszyce Miasto, Oleszyce Stare z Uszkowcami, Zabiałą i Wolą Oleszycką, Stare Sioło z Lipiną, Bachorami, Czeterbokami, Tomasami, Onyszkami, Ignaszkami i Zalesiem (Zalesie Starosielskie), Suchą Wolę z Hamarnią i Kozakami, Wólkę Zapałowską, Zapałów z Polanką i Buczyną. Około roku 1870 gmina oleszycka liczyła 1 060 osób i miała dwie synagogi oraz cmentarz i cheder, natomiast w 1934 r. w mieście Oleszyce zamieszkiwało 3 408 osób, w tym 1 803 Żydów (52,9%). W okresie międzywojennym gmina żydowska w Oleszycach utrzymywała kilka instytucji religijnych – trzy domy modlitwy z dwoma rabinami, cmentarz, rzeźnię koszerną oraz rytualną łaźnię, a w miasteczku działało 10 różnych organizacji i stowarzyszeń żydowskich. Po wybuchu wojny liczebność Żydów w Oleszycach wzrosła do ok. 3 tysięcy osób wskutek ucieczki z terenów zajętych przez Niemców. Po zajęciu miasta przez Wermacht 12 IX 1939 rozpoczęły się prześladowania ludności żydowskiej, a 15 VIII 1941 r. zostały podpalone trzy bóżnice, które spłonęły wraz z całym wyposażeniem. Jesienią 1942 r. Niemcy utworzyli getto, z którego ludność została przesiedlona w listopadzie do getta w Lubaczowie, a stamtąd wywieziona do obozu zagłady w Bełżcu. Osoby, które przebywały poza gettem zostały rozstrzelane w Oleszycach w okresie od 14 I do końca marca 1943 r. W Oleszycach zachował się założony w II połowie XVIII wieku cmentarz żydowski przy ul. 3 Maja. Metryki wyznaniowe to dokumenty bieżącej rejestracji statystycznej, najstarsze wśród źródeł demograficznych. Zapisy metrykalne już w XVIII wieku zaczęły uzyskiwać moc aktu prawnego (odnosiło się to do wszystkich wyznań, jednak zasady prowadzenia ksiąg najszerzej były omawiane w normatywach Kościoła katolickiego i dzięki temu rozpowszechniły się w całej Europie). Po I rozbiorze Rzeczpospolitej austriackie władze państwowe zaczęły ingerować w czynności związane ze dokonywaniem zapisów w księgach metrykalnych. Józef II wydał patent (1784 rok), w którym nakazywał Żydom „prowadzić trojakie rejestry z przepisanymi rubrykami, z małą zmianą z powodu ich religijnego wyznania”. Ponadto przepisy zakazywały rabinom dokonywania wpisów w jidisz lub języku hebrajskim (mówiły o tym postanowienia patentu cesarskiego z 28 lipca 1787 roku oraz dekret kancelarii nadwornej z 22 października 1816 roku). Do roku 1868 żydowskie, jak również protestanckie, księgi metrykalne podlegały okresowej kontroli ze strony duchownych katolickich. Oni mieli także za zadanie uwierzytelniać treść wpisów. 10 lipca 1868 roku księgom metrykalnym żydowskim nadano moc dowodową. Ta ustawa powoływała także świeckich urzędników tzw. metrykantów. Do ich obowiązków należało prowadzenie ksiąg metrykalnych, nadzór nad nimi i przyjmowanie petentów. Obowiązek zatrudnienia takiego urzędnika nałożono na gminy wyznaniowe na mocy rozporządzenia z 15 marca 1875 roku. Metrykanci byli powoływani przez miejscowego starostę powiatowego. Także zmiany wprowadzane w księgach wymagały akceptacji starosty. W ten sposób rabini mieli ograniczoną władzę, chociaż przepisy nie wykluczały możliwości prowadzenia przez nich ksiąg metrykalnych. W 1876 roku wprowadzono w Galicji podział na żydowskie okręgi metrykalne. Ich liczba wynosiła początkowo 261. Należy jednak zaznaczyć, że obszar okręgu metrykalnego nie pokrywał się z terenem działania gmin wyznaniowych. Z tego powodu w latach 1891-1905 w 16 rozporządzeniach starano się ostatecznie uregulować relacje między żydowskimi okręgami i gminami.

Daty skrajne:

1814-1911, 1938

Klasyfikacja:

Nazwa twórcy:

Daty:

1814-1911, 1938-1938.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

Dostępność:

Ogółem jednostek archiwalnych:

14

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

10

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

0.0

Ogółem opracowanych metrów bieżących

0.2

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak
spis zdawczo-odbiorczy Tak

Wydzielony ze zbioru nr 154 Izraelickie Gminy Wyznaniowe – zbiór szczątków zespołów na podstawie uchwały Komisji Metodycznej z dnia 22.12.2009 r.