I. Zarząd Gminy w Bystrej Śląskiej 1. Protokoły posiedzeń Zarządu, z lat 1919-1936, sygn.1 2. Akta finansowe i budżetowe: księgi dochodów i rozchodów budżetowych, księga inwentarzowa, z lat 1928-1939, sygn.2-6 II. Zarząd Gminy w Bystrej Śląskiej 1. Dział Ogólno-Organizacyjny : protokoły posiedzeń Zarządu i Gminnej Rady Narodowej, szkody wojenne, z lat 1945-1951, sygn.7-15 2. Dział Finansowo-Budżetowy: budżety i roczne sprawozdania rachunkowe, z lat 1947-1949, sygn. 16-19 3. Dział Gospodarki Gminnej: sprawy budowlane gminy, z lat 1946-1949, sygn. 20 4. Dział Administracyjny: sprawozdania sytuacyjne, wykazy stowarzyszeń, korespondencja, z lat 1946-1950, sygn. 21-23 III. Prezydium Gminnej Rady Narodowej w Bystrej Śląskiej 1. Dział Ogólno-Administracyjny: protokoły posiedzeń Prezydium, księga uchwał, korespondencja w sprawach organizacyjnych i administracyjnych, z lat 1950-1954, sygn. 24-31 2. Dział Finansowo-Budżetowy: budżety, preliminarze, inwentarz majątku gminy, z lat 1945-1954, sygn. 32-38 3. Dział Socjalny i Kulturalny: sprawy likwidacji analfabetyzmu, stowarzyszenia i organizacje, z lat 1950-1951, sygn. 39-42 4. Dział Gospodarki Komunalnej: sprawy budowlane gminy, z lat 1952-1954, sygn. 43 5. Rolnictwo: statystyka rolna, z lat 1950-1954, sygn. 44-45 IV. Gemeindeausschuss, z lat 1886-1919, księga uchwał gminy Bystra, sygn. 46

Pojęcie gminy wiejskiej jako jednostki administracyjnej wprowadziła austriacka ustawa z dnia 12 sierpnia 1866 r. Zgodnie z tą ustawą, gminę reprezentowała Rada Gminna złożona z radnych, których liczba uzależniona była od liczby członków uprawnionych do wyboru radnych oraz Zwierzchność Gminna składająca się z naczelnika gminy, wójta i dwóch radnych (asesorów, przysiężnych). Do kompetencji organów samorządowych w gminach należało m.in.: zarządzanie majątkiem gminnym, czuwanie nad bezpieczeństwem osób i ich mienia, utrzymanie gminnych dróg, mostów, ulic i placów, opieka społeczna nad szkołą ludową itp. Władzą zwierzchnią gminy była Rada Powiatowa, a w jej zastępstwie Wydział Powiatowy. Powyższa organizacja gminy utrzymała się prawie bez zmian do 1933 r., kiedy to ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego z dnia 23. 03. 1933 r. wprowadziła zmianę w organizacji gminy wiejskiej. Według ustawy z roku 1933 każda gmina wiejska była samorządną jednostką terytorialną, której organem stanowiącym i kontrolnym była Rada Gminna, a organem zarządzającym i wykonawczym był Zarząd Gminy. Członkami Rady Gminnej byli wójt jako przewodniczący, podwójci, ławnicy oraz radni w liczbie od 12 do 20, w zależności od liczby mieszkańców danej gminy. Zarząd Gminny składał się z wójta, podwójciego oraz dwóch ławników, zaś w gminach liczących ponad 10 tys. mieszkańców z trzech ławników. Obszar gminy wiejskiej, jeżeli nie stanowił jednej miejscowości, dzielił się na gromady. Gromadę wiejską stanowiła z reguły każda miejscowość (osiedle, wiejska kolonia itp.). Miejscowości te jednak mogły być połączone i tworzyć wspólną gromadę. Organem uchwalającym w gromadzie była Rada Gromadzka lub zebranie gromadzkie, a organem wykonawczym gromady był sołtys, bądź jego zastępca (podsołtys). Zakres działania gromady obejmował zarząd majątkiem gromady i dobrem gromadzkim oraz rozporządzanie dochodami z tych źródeł. Po agresji Niemiec na Polskę w 1939 r. część ziem polskich została wcielona do Rzeszy Niemieckiej. Między włączonymi do Rzeszy terenami znalazły się województwo śląskie wraz z miastem Bielsko i powiatem. Ustrój dotychczasowych gmin polskich na terenie powiatu bielskiego został w okresie okupacji hitlerowskiej podporządkowany administracji władz niemieckich. Organizację oraz zasadnicze kompetencje gmin na terenach przyłączonych do Rzeszy Niemieckiej zostały określone w Niemieckiej Ordynacji Gminnej, wydanej w dniu 21.12. 1939 r. Na czele Urzędu Gminnego stał burmistrz, który był kierownikiem i zarządcą gminy oraz sprawował władzę ustawodawczą i wykonawczą. Ponosił wyłączną i pełną odpowiedzialność za wykonywanie swych obowiązków. W sprawach istotniejszej wagi burmistrz zasięgał porady radnych gminy (Beigeordnete). Burmistrz informował ludność o zarządzeniach i zmianach w administracji gminnej. Był przełożonym zatrudnionych w gminie urzędników i robotników. Stałym zastępcą burmistrza był pierwszy radny gminy, do którego obowiązków należało załatwianie spraw łącznie z podejmowaniem decyzji w razie nieobecności burmistrza. Burmistrz reprezentował gminę na zewnątrz zarówno w sprawach publicznoprawnych, jak i administracyjnych. Zgodnie z paragrafem 49 Niemieckiej Ordynacji Gminnej radni wybierani byli regularnie co 6 lat, a ich liczba uzależniona była od ilości mieszkańców. Administracja gminna wprowadzona przez okupanta, została uchylona dopiero artykułem 11 dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21.07.1944 r. W okresie powojennym samorząd wiejski charakteryzowała centralizacja organów samorządowych tj.: gminnej rady i zarządu gminnego. Organem wykonawczym był zarząd gminy złożony z wójta podwójciego oraz ławników. Do zakresu działania samorządu terytorialnego miały należeć sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, o ile nie były wyraźnie zastrzeżone do kompetencji władz państwowych. Samorząd terytorialny reprezentowany przez terenową radę narodową stanowił korporację prawa publicznego i posiadał osobowość prawną. Każda rada narodowa niższego stopnia podlegała bezpośredniemu nadzorowi rady narodowej wyższego stopnia i w związku z tym wszystkie uchwały rad narodowych wojewódzkich, powiatowych miejskich i gminnych wymagały zatwierdzenia Prezydium Rady Narodowej wyższego stopnia. Organem wykonawczym Gminnej Rady Narodowej w Bystrej był Zarząd Gminny w Bystrej składający się z wójta, podwójciego i trzech członków zarządu, wybieranych przez gminną radę narodową w sposób przewidziany dla burmistrzów i członków zarządów miejskich. Wybór wójta i podwójciego wymagał zatwierdzenia przez właściwego starostę. Wójtowi, dla celów administracji gromad, podlegali sołtysi i podsołtysi, wybierani przez ogólne zebranie mieszkańców gromady. Brali oni udział w posiedzeniach Zarządu Gminnego. Czynności kontrolne nad gospodarką Zarządu Gminnego sprawowała Gminna Komisja Kontroli Społecznej. Dnia 20.03.1950 r. wydano ustawę o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, która praktycznie likwidowała samorząd terytorialny. W miejsce zniesionego Urzędu Gminnego powołano Prezydium Gminnej Rady Narodowej. Z dniem 31.12.1954 r. zakończyły swą działalność Prezydia Gminnych Rad Narodowych oraz przestały istnieć gminy jako jednostki terytorialno-administracyjne. Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 25.09.1954 r. o reformie podziału administracyjnego i powstania Gromadzkich Rad Narodowych, wprowadzony został podział powiatów na gromady, będące terytorialnie jednostką pośrednią pomiędzy dawną gminą i dawną gromadą. [na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. Irena Jagoda, Bielsko-Biała, 1967] [Informacje o sygnaturze 46 uzupełniła Irena Machalica w 2021 r.]

KM 14.06.1988, 0014-4