Ewangelicki Urząd Parafialny w Białej

Sygnatura
13/298/0
Liczba serii
6
Liczba skanów
0

Zawartość:

I. Statystyka parafialna, z lat 1933-1935, sygn. 1 II. Wstapienia i wystąpienia z kościoła ewangelickiego: księgi wstapień i wystąpień z kościoła wyznania ewangelicko-augsburskiego, z lat 1919-1938, sygn. 2 III. Księgi urodzeń, małżeństw i zgonów 1. Księgi urodzeń, z lat 1919-1938, sygn. 3-22 2. Księgi małżeństw, z lat 1919-1938, sygn. 23-42 3. Księgi zgonów, z lat 1919-1938, sygn. 43-62

Dzieje twórcy:

W Białej do 1861 r. istnienie zboru ewangelickiego oparte było na zupełnie innych prawach niż w Bielsku. Sytuację gmin innowierczych (m.in. ewangelickich) powstałych w Galicji przed 1772 r. regulowały postanowienia traktatu warszawskiego z 1768 r., które Austria uznała w układzie rozbiorowym z Polską z 18 sierpnia 1773 r. Gwarantowały one wspomnianym gminom pełne równouprawnienie. Nie było ograniczeń w budowie niekatolickich kościołów (mogły one posiadać wieże i dzwonnice), księgi metrykalne były prowadzone przez ewangelickich duchownych bez konieczności opłat na rzecz proboszczów katolickich. Jednakże gmina ewangelicka w Białej w praktyce nie wyegzekwowała należnych jej praw, a od lat 70-tych XVIII wieku, ewangelicy w Białej i Lipniku byli już mniejszością (zbór liczył ok. 1200 dusz nie było kościoła ani szkoły). Dekretem cesarskim z 17 września 1781 r. Biała wraz z Podgórzem k/Krakowa została dołączona do gmin galicyjskich uprawnionych do budowy domów modlitwy oraz powoływania duchownych i nauczycieli. W dniu 20 listopada 1781 r. został poświęcony plac pod budowę kościoła na terenie cmentarza ewangelickiego w Białej, gdzie w ciągu miesiąca zbudowano tymczasowy kościół drewniany, a wiosną przybył pierwszy po latach pastor – Jan Mizia. Z chwilą ogłoszenia patentu tolerancyjnego urzędnicy galicyjscy wszystkie kwestie niekatolickie usiłowali regulować według zawartych tam przepisów interpretując je na swój sposób. Doprowadziło to do licznych sporów wokół budowy kościoła. Ostatecznie kamień węgielny pod jego budowę położono 19 września 1792 r., a ukończono prace budowlane 16 października 1798 r. W 1789 r. w Superintendenturze Morawsko-Śląsko-Galicyjskiej utworzono 2 senioraty: Wschodniogalicyjski z siedzibą we Lwowie i Zachodniogalicyjski z siedzibą w Białej. W 1803 r. po kolejnych podziałach tym razem dotyczących senioratu lwowskiego Biała ponownie stała się siedzibą senioratu zachodniego. Zasięg gminy bialskiej teoretycznie obejmował bardzo duży obszar, a to cały cyrkuł myślenicki, ale poza Białą i Lipnikiem mieszkało tam niewielu ewangelików. Niewielkie ich skupiska znajdowały się jeszcze w Szczyrku-Salmopolu , Żywcu (browar i papiernia) oraz Węgierskiej Górce (huta żelaza), a na początku XX wieku niewielka grupa ewangelików pojawiła się w Brzeszczach. W tym też okresie parafia w Białej rozbudowuje swoje filie: dom modlitwy i szkołę w Szczyrku – Salmopolu (1897 r.), punkt kaznodziejski w Żywcu-Zabłociu (1899 r.), punkt katechetyczny dla dzieci w Węgierskiej Górce (ok.1900 r.) W 1918 roku Bielsko i Biała na powrót znalazły się w granicach odrodzonego państwa polskiego. Gmina w Białej decyzją zjazdu duchowieństwa ewangelickiego, który odbył się 12 grudnia 1919 r. we Lwowie została przyłączona do niemieckich zborów w Galicji, które stworzyły samodzielny Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego i Helweckiego na wzór kościoła austriackiego. Po odzyskaniu niepodległości działalność parafii ewangelickiej w Białej opierała się na utrzymanych w mocy przepisach państw zaborczych, w tym przypadku państwa austriackiego, aż do czasu wydania dekretu Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 25 listopada 1936 r. o stosunku państwa do Kościoła Augsburskoewangelickiego w Rzeczpospolitej Polskiej. W 1925 roku zbór bialski liczył około 3000 dusz, z tego 1200 w Białej, 1100 w Lipniku oraz 700 rozproszonych w powiatach Biała, Wadowice i Żywiec. W okresie okupacji hitlerowskiej Bielsko wraz z przyłączoną do niego Białą określaną jako Bielitz-Ost wcielono do III Rzeszy. Gminy ewangelickie zostały podporządkowane konsystorzowi Kościoła Unijnego we Wrocławiu. Wprowadzono zakaz używania języka polskiego podczas nabożeństw i pogrzebów. Po II wojnie światowej gminę w Białej włączono do Diecezji Śląskiej (Cieszyńskiej) Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Pierwsze powojenne lata spowodowały drastyczne zmniejszenie liczby ewangelików. Wpłynęła na to ewakuacja ludności niemieckiej jeszcze przed wkroczeniem wojsk sowieckich oraz późniejsze prześladowania ze strony NKWD, UB i nowej polskiej władzy ludowej, a także napływowej ludności polskiej ze wschodu dla której każdy ewangelik był Niemcem. Ich liczba zmniejszyła się również wskutek akcji wysiedleńczej trwającej praktycznie do 1950 roku. W Galicji, na terenie której leżała Biała, jak i na terenie całego zaboru austriackiego, proboszczowie parafii rzymskokatolickich zostali mianowani cywilnymi urzędnikami stanu cywilnego patentem cesarskim z 15 III 1782 r. Od tego czasu, w zakresie prowadzenia ksiąg metrykalnych, proboszcz określonej parafii podlegał prócz władzy duchownej, także władzy świeckiej. Ewangelicy w monarchii austriackiej uzyskali prawa w 1781 r., jednak prowadzenie ksiąg metrykalnych należało do duchownych rzymskokatolickich. Dopiero patent cesarski z 20 II 1784 r. który nadał księgom metrykalnym moc dokumentu prawnego, zezwolił duchownym ewangelickim na prowadzenie ksiąg metrykalnych dla własnych parafii. Jednak duchowni katoliccy sprawowali nad nimi oficjalny nadzór. Od 1846 r. duchowni ewangeliccy zarówno konfesji augsburskiej jak i helweckiej uzyskali oficjalne prawo do prowadzenia własnych ksiąg metrykalnych. Formularze tych ksiąg nie odbiegały od stosowanych w kościele katolickim, lecz zamiast łaciny wypełniano je zazwyczaj w języku niemieckim. Kopie tych ksiąg przekazywane były do właściwych instancji nadrzędnych, czyli do superintendentury lub konsystorza generalnego. W okresie międzywojennym utrzymano przepisy w zakresie prowadzenia akt stanu cywilnego, obowiązujące w prawodawstwie wszystkich państw zaborczych.

Daty skrajne:

1919-1938

Klasyfikacja:

Nazwa twórcy:

Daty:

1919-1938.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

Dostępność:

Ogółem jednostek archiwalnych:

62

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

62

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

0.0

Ogółem opracowanych metrów bieżących

0.2

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak

KM 16.12.2011, 0010-8/11