Zapisy [inscriptiones] - czystopisy, 1517-1796, 136 j.a. Zapisy - brudnopisy, 1593-1693, 34 j.a. Plenipotencje [plenipotentiae], 1607-1796, 31 j.a. Wyroki [decreta], 1536-1791, 131 j.a. Relacje [relationes, RMO], 1531-1795, 518 j.a. (w tym rejestry podatkowe) Fragmenty ksiąg, XVI-XVIII w., 37 j.a. Ekstrakty z ksiąg, XVI-1810, 22 j.a. Sumariusze i indeksy kancelaryjne, 1632-1796, 10 j.a. Widendarze, 1659-1796, 27 j.a. Wpisy spraw [regestra causarum], 1609-1791, 103 j.a.

Pierwsza wzmianka o istnieniu starosty lubelskiego (capitaneus lublinensis et dominus generalis terrae lublinensis) pochodzi z roku 1359. Był on urzędnikiem królewskim sprawującym na podległym terenie w imieniu panującego władzę administracyjną, wojskową i sądowniczą. W 1611 roku urząd starosty został włączony do hierarchii urzędów ziemskich. Do zadań starosty należało: ogłaszanie uniwersałów królewskich, ściąganie podatków, zarząd dóbr królewskich i opieka nad zamkiem. Sprawował również funkcje sądownicze, a jego jurysdykcji podlegały sprawy karne z zakresu tzw. 4 artykułów starościńskich (podpalenie, napad na drodze publicznej, najście na dom, zgwałcenie), wszystkie sprawy szlachty gołoty oraz egzekucja wyroków wszelkich sądów. Miał też prawo przyjmowania do swoich akt zeznań z zakresu sądownictwa niespornego (dotyczących dóbr ziemskich oraz zobowiązań finansowych gwarantowanych na tych dobrach). W 1631 r. gród lubelski uzyskał tzw. prawo wieczności, dające pełnię praw wnoszonym do ksiąg grodzkich zeznaniom związanym z nabywania lub zbywania dóbr ziemskich. Obszarem działania starosty oraz podległego mu sądu grodzkiego lubelskiego była ziemia lubelska z powiatem urzędowskim włącznie (powiat grodzki). W ramach swoich czynności jurysdykcyjnych starosta rozstrzygał pozostające w jego gestii sprawy większej wagi na zwoływanych co 6 tygodni roczkach (termini iudiciales). Towarzyszyli mu powoływani przez niego: podstarości (viecapitaneus), sędzia grodzki (iudex castrensis) i pisarz (notarius castrensis). Sprawy karne w razie schwytania na gorącym uczynku, o naruszenie bezpieczeństwa sądów i sejmików oraz egzekucje wyroków rozpatrywane były przez urząd grodzki (officium castrense) na roczkach skargowych (termini officiorum seu querellarum), odbywających się co 2 tygodnie pod przewodnictwem podstarościego (występującego jako iudex causarum officii) i pisarza. Obradom towarzyszyło zwykle kilku przedstawicieli szlachty w roli asesorów. Czynności związane z administracyjną działalnością starosty, funkcjonowaniem grodu oraz przyjmowaniem wpisów od stron i obsługą posiedzeń sądu realizowane były przez stale urzędującą kancelarię grodzką. Językiem sądu była łacina, natomiast zeznania stron przyjmowano w również w języku polskim. W 1792 r. Sejm Wielki dokonał reformy sądownictwa szlacheckiego I instancji, wprowadzając na miejsce dotychczasowych sądów ziemskich i grodzkich sądy ziemiańskie. Wprawdzie konfederacja targowicka przywróciła na krótko sądy grodzkie, jednak na początku 1794 r., w związku z reformą sądownictwa ogłoszoną na sejmie grodzieńskim 23 XI 1793 r., nastąpiła ich ostateczna likwidacja (VL X, s. 286).

nr mikrofilmu: 110623, 115488-115628, 116948-117-117123; 8 ksiąg z lat 1531-1596 przechowuje Narodowe Archiwum Białorusi w Mińsku, nr zesp. 1725