Urząd Obwodowy w Komprachcicach

Sygnatura
45/29/0
Liczba serii
2
Liczba skanów
0

Zawartość:

Administracja ogólna – (1874–1944) 9 j.a. ząrządzenia urzędu, sprawy sprawy personalne w kierownictwie urzędu, zarządzenia władz wyższego szczebla, budżety i rachunki urzędu (sygn.: 1, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 19). Policja bezpieczeństwa i policja porządkowa – (1921–1943) 7 j.a. zarządzenia władz wyższego szczebla; obcokrajowcy (w tym polscy robotnicy przymusowi i działacze plebiscytowi działający w Komprachcicach); partie polityczne (w tym komuniści i socjaldemokraci); sprawy kościoła i polskiej mniejszości narodowej (sygn.: 9, 17, 18, 20, 20, 22, 23).

Dzieje twórcy:

Komprachcice po raz pierwszy wspominane są w źródłach historycznych około 1300 r. Wieś należała do piastów śląskich,następnie przeszły pod zwierzchnictwo Czech i potem Habsburgów. W wyniku I wojny śląskiej (1740-1742) Komprachcice znalazły się w granicach Królestwa Prus (następnie Cesarstwa Niemieckiego). Od pierwszej połowy XIX w. następował rozwój gospodarczy Komprachcic, czego efektem były wzniesione młyny, tartaki i karczmy. W okresie międzywojennym działała tu fabryka cygar Ottona Detera. Komprachcice były gminą wiejską i wchodziły w skład powiatu opolskiego.15 maja 1874 r., na podstawie ordynacji powiatowej „Kreisordnung für die Provinzen Brandenburg, Pommern, Posen, Schlesien und Sachsen” z 13 grudnia 1872 r., powstał Amtsbezirk Comprachczütz nr 38. Składał się on z gmin wiejskich Komprachcice, Polska Nowa Wieś (Polnisch Neudorf) oraz z Obszaru Dworskiego Komprachcice (wyłączono go z Urzędu Obwodowego w Komprachcicach w styczniu 1908 r.). W lipcu 1932 r. część gminy Komprachcice została włączona do gminy Osiny (Rothhaus). W takiej postaci teren tego urzędu obwodowego pozostał do stycznia 1945 r. W 1913 r. przyjęto oficjalną nazwę miejscowości "Comprachtschütz" (stąd Amtsbezirk Comprachtschütz). Z kolei, w związku ze zmianą nazwy miejscowości z Comprachtschütz na Gumpersdorf, z 5 maja 1936 r. zmieniono również nazwę Urzędu Obwodowego w Komprachcicach na Amtsbezirk Gumpertsdorf. Pierwszym naczelnikiem Urzędu Obwodowego w Komprachcicach był dzierżawca majątku w tej miejscowości Lüderssen. Urzędy obwodowe były nowo powstałymi jednostkami administracyjnymi, utworzonymi na podstawie ordynacji powiatowej „Kreisordnung für die Provinzen Brandenburg, Pommern, Posen, Schlesien und Sachsen” z 13 grudnia 1872 r., w skład których wchodziły gminy wiejskie (Landgemeinde) i obszary dworskie (Gutsbezirke). Gminy miejskie pozostały poza jurysdykcją urzędów obwodowych. Większe gminy wiejskie lub obszary dworskie mogły tworzyć samodzielne urzędy obwodowe (Eigenamtsbezirk). W urzędach obwodowych obowiązywało szereg przepisów dotyczących lokalnej administracji państwowej, takich jak: ustawy o gminach wiejskich i ustawa o lokalnej władzy zwierzchniej, obydwie z 14 kwietnia 1856 r. (Gesetz betreffend die Landgemeinde-Verfassungen in den sechs östlichen Provinzen der Preußischen Monarchie vom 14. 04. 1856; Gesetz betreffend die ländlichen Ortsobrigkeiten in den sechs östlichen Provinzen der Preußischen Monarchie vom 14. 04. 1856), wspomniana wcześniej ordynacja powiatowa z 1872 r., ordynacja powiatowa z 19 marca 1881 r. (Kreisordnung für die Provinzen Ost- und Westpreußen, Brandenburg, Pommern, Schlesien und Sachsen vom 19. 3. 1881, (w Urzędzie Obwodowym w Komprachcicach ordynacja ta obowiązywała od 1 kwietnia 1881 r.), ordynacja o gminach wiejskich z 3 lipca 1891 r. (Landgemeindeordnung für die 7 östlichen Provinzen der Monarchie vom 03.07.1891 r. (w Urzędzie Obwodowym w Komprachcicach ordynacja ta obowiązywała od 1 kwietnia 1892 r.). Po I wojnie światowej, na niemieckim Górnym Śląsku ustawą z 27 listopada 1927 r. (Gesetz über die Regelung verschiedener Punkte des Gemeindeverfassungsrechts vom 27. Dezember 1927) doprowadziła do stopniowej likwidacji obszarów dworskich. Były one wcielane do gmin lub miały tworzyć osobne gminy wiejskie. Kolejna ustawa regulująca ustrój gmin pochodziła z 15 grudnia 1933 r. (Preußische Gemeindeverfassungsgesetz vom 15. 12. 1933). W Urzędzie Obwodowym w Komprachcicach weszła w życie 1 stycznia 1934 r. Ostatni akt prawny, który przed II wojną światową regulował funkcjonowanie lokalnej administracji, został ogłoszony 30 stycznia 1935 r. Była to ordynacja dotycząca gmin (Deutsche Gemeindeordnung vom 30.1.1935 r.). Urzędy obwodowe podlegały starostwom powiatowym (landraturom). Bezpośredni nadzór nad nimi sprawował jednak naczelnik urzędu obwodowego – Amtsvorsteher. Podlegał on bezpośrednio landratowi. Amtsvorsteher był organem wykonawczym urzędu. Samego naczelnika urzędu obwodowego wybierały komisje powiatowe (Kreisausschuss), a jego wybór był zatwierdzany przez nadprezydenta prowincji. W przypadku utworzenia urzędu obwodowego z jednej większej gminy lub obszaru dworskiego, naczelnik takiej gminy (Gemeindevorsteher) lub naczelnik obszaru dworskiego (Gutsvorsteher) pełnił jednocześnie obowiązki naczelnika urzędu obwodowego. Urzędy obwodowe były zatem ogniwem pośrednim administracji państwowej między starostwami a mniejszymi jednostkami administracyjnymi. Należy jednak zaznaczyć, że brak jest w słownictwie administracji polskiej odpowiednika określeń: „Amtsbezirk” i „Amtsvorsteher”. W nomenklaturze niemieckiej sprawy wszelkiego nadzoru, wykonywanego przez administrację państwową określano jako sprawy policyjne (Polizeiwesen), jak na przykład nadzór budowlany – Baupolizei, czy nadzór wodny – Wasserpolizei. Naczelnik urzędu obwodwego, jako lokalny organ policyjny/nadzorczy (Ortspolizeibehörde), sprawował nadzór nad komórkami organizacyjnymi urzędu, miał prawo nakładania kar z tytułu nadzoru policyjnego. Był też organem opiniodawczym dla starosty przy wyborze sołtysów, wójtów i rajców miejskich. Generalnie w zakres kompetencji naczelników urzędów obwodowych wchodziły z mocy ustaw/przepisów te sprawy, które nie podlegały starostom powiatowym. Organem doradczym naczelnika urzędu obwodowego była komisja urzędu obwodowego – Amtsausschuss. Składała się ona z przedstawicieli gmin i obszarów dworskich, wchodzących w skład urzędu obwodowego. Komisja ta kontrolowała i zatwierdzała wydatki, ponoszone przez zarząd urzędu (Amtsverwaltung), uchwalała, i wspólnie z naczelnikiem, wydawała zarządzenia odnośnie do działań nadzorczych. Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy każdy naczelnik urzędu obwodowego musiał należeć do NSDAP. Do 1945 r., tj. do likwidacji urzędów obwodowych, sposób funkcjonowania urzędów obwodowych i kompetencje tej instytucji nie uległy większym zmianom. W okresie międzywojennym registratura urzędów obwodowych operowała wydziałami (Abteilungen), tj. każda komórka, wchodząca w skład urzędu, składała się z jednego lub kilku wydziałów. Struktura urzędów obwodowych oraz kompetencje poszczególnych komórek urzędów obwodowych przestawiały się następująco: 1. Administracja ogólna [Allgemeine Verwaltung] – tworzyła 4 wydziały, które wytwarzały i gromadziły akta związane z: zarządzenia ogólne urzędu, sprawy dotyczące urzędu obwodowego (utworzenie, statut, zmiany i organizacja urzędu, posiedzenia), sprawy personalne naczelnika urzędu, jego zastępcy oraz pozostałych urzędników, zarządzenia dotyczące nadzoru, kontakty/korespondencja z zagranicą i władzami nadrzędnymi, sprawy komunalne gmin leżących na terenie urzędu obwodowego, sądownictwo, pomniki i zabytki występujące na terenie urzędu, prowadzenie wszelkiej statystki, opłaty i należności wszelkiego rodzaju, fundacje działające na terenie urzędu, odznaczenia, jubileusze, sprawy stanu cywilnego, nadawanie obywatelstwa, praca społeczna, sprawy militarne, obrona przeciwlotnicza, finanse urzędu. 2. Policja bezpieczeństwa i policja porządkowa [Sicherheits-und Ordnungspolizei] – tworzyła 5 wydziałów, które wytwarzały i gromadziły akta związane z: zarządzenia ogólne dotyczące policji bezpieczeństwa i porządku, ściganie przestępców, nakazy aresztowania, listy gończe, śledztwa w sprawach karnych, nadzór policyjny, prowadzenie rejestru karnego, poszukiwania zaginionych, transporty więźniów, sprawy związane z odnalezionymi zwłokami, sprawy samobójstw i nienaturalnych przypadków śmierci (w tym zgonów osób skazanych), sprawy meldunkowe, paszportowe, dowodów osobistych, sprawy osób chorych psychicznie, niewidomych i głuchoniemych, sprawy ubogich, bezdomnych, włóczęg i żebraków, stowarzyszenia działające na terenie urzędu (w tym nadzór nad nimi), literatura brukowa, odpusty, pochody i zebrania/wiece, nadzór nad instytucjami i wszelką działalnością rozrywkową, nadzór nad zwolnionymi więźniami, inwigilacja osób uznanych za wrogów państwa, zwalczanie handlu dziewcząt, pijaństwa i awanturnictwa oraz prostytucji i konkubinatu, wydawanie pozwoleń na broń oraz innych pozwoleń, nadzór nad ładunkami wybuchowymi, przejmowanie znalezionych przedmiotów, opieka nad gołębiami pocztowymi, sprawy ochrony zwierząt (w tym ściganie osób znęcających się nad zwierzętami), wszelkie zarządzenia policyjne związane z nakładaniem kar i grzywien, obcokrajowcy (w tym nadzór nad obcokrajowcami, wydawanie pozwoleń na pobyt czasowy, przyjmowanie wniosków o obywatelstwo). 3. Nadzór budowlany [Baupolizei] – tworzył 3 wydziały, które wytwarzały i gromadziły akta związane z: zarządzenia ogólne odnośnie do spraw szeroko pojętego budownictwa, plany budowy, rozbudowy, dobudowy, zabudowy obiektów na terenie urzędu, ukształtowanie terenu oraz przekształcenia w topografii miejscowości, nadzór nad osadnictwem, nadzór nad elektrycznością na terenie urzędu, wykonywanie pomiarów na potrzeby budownictwa, nadzór nad stacjami benzynowymi, nadzór nad grobownictwem wojennym, reklamy umieszczane na budynkach (w tym wydawanie pozwoleń), nadzór nad studniami i państwowymi toaletami, wydawanie pozwoleń budowlanych, sprawy mieszkań i przeciwdziałanie niedoborowi mieszkań, nadzór nad szeroko pojętym budownictwem. 4. Ochrona przeciwpożarowa [Feuerpolizei] – tworzył ją 1 wydział, który wytwarzał i gromadził akta związane z: zarządzenia ogólnie odnośnie do ochrony przeciwpożarowej, państwowa straż pożarna, ochotnicze straże pożarne na terenie urzędu, remizy strażackie, urządzenia do gaszenia pożarów, kontrola kominów, pożary i prowadzenie statystki pożarów. 5. Nadzór nad drogami i policja drogowa [Wegepolizei, Verkehrspolizei] – tworzył 1 wydział, który wytwarzał i gromadził akta związane z: zarządzenia ogólne odnośnie do nadzoru drogowego i policji drogowej, drogowskazy, tablice miejscowości, tablice ostrzegawcze na drogach, ulice (w tym ich zamykanie i oznaczanie), numeracja domów i budynków, ruch samochodów ciężarowych, ruch furmanek i rowerów, kolej, autobusy, wynajem samochodów, komunikacja pocztowa, telefoniczna, radiowa i powietrzna, budowa i konserwacja dróg publicznych, nadzór nad drogami prywatnymi, prowadzenie statystyki wypadków drogowych. 6. Nadzór na wodami i gospodarką wodną [Wasserpolizei] – obejmował 1 wydział, który wytwarzał i gromadził akta związane z: zarządzenia ogólne odnośnie do nadzoru nad wodami i gospodarką wodną, nadzór i regulacja cieków wodnych, wały przeciwpowodziowe, nadzór nad urządzeniami wodnymi produkującymi energię oraz jazami, przeciwdziałanie powodziom i usuwanie skutków powodzi, nawadnianie łąk, nadzór nad spływami wodnymi, rowami melioracyjnymi (w tym ich usuwanie) i kąpieliskami. 7. Opieka zdrowotna [Gesundheitspolizei] – tworzył ją 1 wydział, który wytwarzał i gromadził akta związane z: zarządzenia ogólne odnośnie do opieki zdrowotnej, kontrola produktów spożywczych, inspekcje przeprowadzane przez lekarza powiatowego, nadzór nad lekarzami, aptekami, położnymi i znachorami, zaopatrzenie w lekarstwa i inne środki lecznicze, nadzór nad truciznami, choroby zakaźne, sprawy związane z dezynfekcją (w tym zatrudnianie osób wykonujących dezynfekcję), opieka nad porzuconymi dziećmi, ratownictwo medyczne, organizacja kursów medycznych, usuwanie odpadów oraz wywożenie fekaliów. 8. Opieka weterynaryjna [Veterinärpolizei] – tworzył ją 1 wydział, który wytwarzał i gromadził akta związane z: ogólne zarządzenia odnośnie do opieki, zwalczanie chorób występujących u zwierząt, w tym chorób zakaźnych (np. wąglik, pryszczyca, wścieklizna), nadzór nad rzeźniami na terenie urzędu pod względem weterynaryjnym, kontrola mięs, kontrola handlu bydłem, nadzór nad miejscami utylizacji padliny. 9. Nadzór nad gospodarką rolną, polami uprawnymi i policja leśna [Landwirtschafts-Feld-und Forstpolizei] – komórka ta tworzyła 1 wydział, który wytwarzał i gromadził akta związane z: ogólne zarządzenia odnośnie do nadzoru nad gospodarką rolną, polami uprawnymi i policją leśną, nadzór nad przedsiębiorstwami rolnymi, likwidacja szkodliwych zwierząt i roślin, ochrona środowiska naturalnego, sprawy leśniczych oraz urzędników policji leśnej i urzędników nadzoru pól uprawnych, przeciwdziałanie oraz zwalczanie pożarów w lasach, nadzór nad pszczelarstwem, nadzór nad hodowlą zwierząt (w tym również rozmnażanie zwierząt), usuwanie szkód wyrządzonych przez dziką zwierzynę, nadzór nad rybołówstwem. 10. Nadzór nad działalnością gospodarczą [Gewerbepolizei] – komórkę tą tworzyły 3 wydziały, które wytwarzały i gromadziły akta związane z: ogólne zrządzenia odnośnie do prowadzenia działalności gospodarczej, nadzór nad kotłami parowymi, nadzór nad fabrykami i cegielniami, kontrola urządzeń/sprzętu/obiektów wykorzystywanych w działalności gospodarczej, czuwanie nad przestrzeganiem przez zakłady prawa pracy względem pracowników, młodocianych i dzieci, nadzór nad rzeźniami, mleczarniami i handlem mlekiem oraz piekarniami, nadzór nad pozostałymi przedsiębiorstwami i sprzętem będącymi na wyposażeniu zakładów prowadzących działalność gospodarczą, kontrola przedsiębiorstw pod względem stosowania prawa gospodarczego, kontrola prowadzonych licytacji, kontrola lombardów, nadzór nad szynkami, zakładami gastronomicznymi i restauracjami oraz wydawanie pozwoleń na prowadzenie tego typu działalności, nadzór nad handlem detalicznym i napojami, kontrola sprzedaży napojów alkoholowych w trakcie festynów, odpustów itp., kontrola maszyn produkujących piwo oraz sklepów sprzedających wino, nakładanie kar na restauratorów, udzielanie pozwoleń na handel obwoźny, kontrola targów, wydawanie decyzji o zamknięciu sklepów, kontrola sprzedaży spirytusu i alkoholu, wydawanie pozwoleń o umieszczaniu szyldów na budynkach firm/zakładów/restauracji itp., nadzór nad izbami rzemieślniczymi, wystawianie zaświadczeń o odbytym egzaminie na mistrzów [w danej gałęzi gospodarczej], kontrola miar i wag. 11. Sprawy szkół i kościołów [Schulen und Kirchenangelegenheiten] – komórka ta składała się z 1 wydziału, który wytwarzał i gromadził akta związane z: ogólne zarządzenia dotyczące szkół i kościołów, nadzór nad prowadzeniem lekcji w szkołach oraz praca wychowawcza wśród dzieci i młodzieży, szkoły państwowe i zawodowe, budowa szkół, nakładanie kar z powodu opuszczania zajęć szkolnych, przymusowe doprowadzanie do szkół, nadzór nad sprawami kościołów oraz cmentarzy. 12. Sprawy ubezpieczeń [Versicherungswesen] - komórkę tą tworzyły 2 wydziały, które wytwarzały i gromadziły akta związane z: ogólne zarządzenia odnośnie do ubezpieczeń, renty inwalidzkie i emerytury, ubezpieczenia urzędników pracujących w urzędzie, ubezpieczenia prywatne, zgony, ubezpieczenia od wypadków, ubezpieczenia od wypadków w czasie świadczenia pracy. Przy tworzeniu urzędów obwodowych kierowano się przesłankami, aby każdy z nich obejmował zwarty teren na określonej powierzchni i gęstości zaludnienia, by wykonywanie zadań nie napotykało na trudności. Zwracano na przykład uwagę, żeby nie rozbijać istniejących związków kościelnych, związków szkolnych, czy innych instytucji. W wyniku działań wojennych 1945 r. bardzo poważna część dokumentacji wytworzonej przez urzędy obwodowe w Rejencji Opolskiej uległa poważnemu lub kompletnemu zniszczeniu. Ostatnie informacje o istnieniu Urzędu Obwodowego w Komprachcicach pochodzą ze stycznia 1945 r. Po wkroczeniu Armii Czerwonej na niemiecki Górny Śląsk władzę na tym terenie objęły początkowo radzieckie komendantury wojenne. W marcu zaczęła instalować się polska administracja i jednocześnie wcielano w życie polskie rozporządzenia o ustroju samorządu terytorialnego: Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji oraz dekret z 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego, a także rozporządzenie wojewody śląsko-dąbrowskiego z 27 listopada 1945 r., mówiący o podziałach administracyjnych w poszczególnych powiatach województwa śląsko-dąbrowskiego. Dopiero okólnikiem nr 14/45 z 13.07.1945 roku wojewoda śląsko-dąbrowski rozwiązał urzędy obwodowe. Dzieje aktotwórcy opracowano na podstawie: 1) Archiwum Państwowe w Opolu, zespół nr 29 Urząd Obwodowy w Komprachcicach, sygn. 16. 2) Archiwum Państwowe w Opolu, Inwentarz skarbowy zespołu nr 28 Urząd Obwodowy w Czarnowąsach, Wstęp do zespołów Amtsbezirków na terenie Rejencji Opolskiej, oprac. K. Różanowski. 3) Amts-Blatt der Königlichen Regierung zu Oppeln, 1874, Bd. 59, St. 19, Nr 499. 4) Amts-Blatt der Königlichen Regierung zu Oppeln, 1880, Bd. 65, St. 52, Nr 1018. 5) Amts-Blatt der Königlichen Regierung zu Oppeln, 1880, Bd. 65, St. 52, Nr 1018. 6) Amts-Blatt der Preußischen Regierung in Oppeln für 1936, Bd. 121, St. 19, Nr 260. 7) Amts-Blatt der Königlichen Regierung zu Oppeln, 1873, Bd. 58, St. 29, Nr 527. 8) Gmina Komprachcice, J. Filipczyk, M. Goc, E.Matuszczyk, U. Zajączkowska, b.r. 9) Verwaltungsgeschichte Ostdeutschlands 1815-1945. Organisation - Aufgaben - Leistungen der Verwaltung, Hrsg. G. Heinrich, F. Hennig, K. Jeserich, Stuttgart-Berlin-Köln, 1993. 10) http://www.territorial.de/obschles/oppeln/gumperts.htm (dostęp: 26.08.2020 r.)

Daty skrajne:

[1858] 1874-1944

Klasyfikacja:

administracja ogólna

Nazwa twórcy:

Amtsbezirk Comprachtschütz, Amtsbezirk Gumpersdorf

Daty:

1858-1944.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

niemiecki

Dostępność:

Udostępniany w całości

Ogółem jednostek archiwalnych:

16

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

16

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

0.1

Ogółem opracowanych metrów bieżących

0.1

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
elektroniczny inwentarz archiwalny zatwierdzony Nie