Akta miasta Bełchatowa

Sygnatura
48/8/0
Liczba serii
0
Liczba skanów
3194

Zawartość:

Z okresu kancelarii rosyjskiej zachowały się jedynie księgi ludności stałej, założone w 1903 r. Zostały one zamknięte w roku 1931. Stanowią ważne źródło do poszukiwań genealogicznych oraz do poznania struktury rodzinnej, zawodowej i wyznaniowej Bełchatowa w trzech pierwszych dekadach XX wieku (sygn. 173 – 184). Szczątkowo zachowały się też materiały archiwalne z okresu międzywojennego (sygn. 1 – 11). Wśród tych akt najcenniejsza jest Księga uchwał [protokołów posiedzeń] Rady Miejskiej z lat 1925 – 1936. Kilka jednostek to budżety lub sprawozdania budżetowe. Pojedyncze teczki dotyczą ubezpieczeń, podatków, kontroli ruchu ludności i lustracji gospodarki miejskiej. Zdecydowaną większość zespołu stanowią akta wytworzone w latach 1940 – 1944 (sygn. 12 – 172). Wśród nich przeważają materiały dotyczące spraw gospodarczych (przemysł, rolnictwo, handel, podatki, zatrudnienie, wynagrodzenia). Kilka jednostek archiwalnych dotyczy spraw organizacyjnych sądów i urzędów, a także pozwoleń dla ludności polskiej na odbywanie podróży i na posiadanie rowerów. Kilka jednostek zawiera informacje na temat działalności policji, gestapo i SS w Bełchatowie. Ogólne pojęcie o terrorze wobec ludności polskiej i germanizacji znajdziemy w teczkach dotyczących finansowego wspierania Niemców rannych podczas działań wojennych i prowadzenia tzw. „walki narodowościowej”.

Dzieje twórcy:

Pierwsza wzmianka o Bełchatowie pochodzi z roku 1391. Należał on wtedy do rodziny Grzymalitów, którzy dali początek rodzinie Bełchackich. W XVI w. w drodze dziedziczenia, Bełchatów przeszedł w ręce rodziny Kowalewskich. W XVIII w. Bełchatów został zakupiony przez Rychłowskich stając się centrum ich rozległego latyfundium na skrzyżowaniu dróg wiodących z Piotrkowa do Wielunia i z Łasku do Kamieńska. W wyniku zabiegów właścicieli miejscowość została w 1737 r. podniesiona przez króla Augusta III do rangi miasta, zyskując status miasta prywatnego . W wyniku II rozbioru Polski Bełchatów, podobnie jak całe województwo sieradzkie wszedł w skład Królestwa Pruskiego. Administracyjnie włączono Bełchatów do regencji kaliskiej, stanowiącej część tzw. prowincji Prus Południowych. W 1807 r. wszedł on wraz z całym powiatem piotrkowskim w skład departamentu kaliskiego Księstwa Warszawskiego. W okresie Królestwa Polskiego układ administracyjny nie uległ większym zmianom – jedynie w miejsce departamentów utworzono województwa. W latach 1820-1867 Bełchatów stanowił własność rodziny Kaczkowskich . W 1837 r. przekształcono województwa na gubernie i Bełchatów wraz z okolicą wszedł w skład guberni kaliskiej. Po nowym podziale administracyjnym i utworzeniu w 1866 r. guberni piotrkowskiej miasto weszło w jej skład. Po upadku powstania styczniowego na podstawie ukazu z 09.11.1866 r. zniesiono wszelkie obciążenia dominialne, ciążące jeszcze nad miastami. W latach 1869 – 1870 przeprowadzono tzw. reformę miejską, w wyniku której 338 miast i miasteczek Królestwa Polskiego, a w tym także i Bełchatów (w 1870 r.) utraciło prawa miejskie . Bełchatowowi odebrano je z powodu zbyt małej liczby mieszkańców . Podczas pierwszej wojny światowej Bełchatów znalazł się pod okupacją austriacką w tzw. Generał - Gubernatorstwie Lubelskim, obejmującym m. in. cały powiat piotrkowski . Mieszkańcy Bełchatowa już w czasie I wojny światowej starali się o przywrócenie praw miejskich. Sprawę tę omawiano po raz pierwszy na zebraniu gminy Bełchatówek, w skład której wchodziła osada Bełchatów, w dniu 12 sierpnia 1917 r. Po odzyskaniu niepodległości władze centralne przystąpiły do opracowania nowego podziału administracyjnego kraju. Starostwo Powiatowe w Piotrkowie w 1921 r. opracowało projekt nadania Bełchatowowi praw miejskich. Od 1920 r. sąsiadujące z Bełchatowem wsie podejmowały uchwały o przyłączeniu się do projektowanego miasta. Mieszkańcy wsi Czapleniec zgodę zadeklarowaną 26 czerwca 1920 r. wycofali 23 marca 1922 r., pozostając w gminie Bełchatówek . Poczynając od 1 kwietnia 1920 r. Wydział Powiatowy w Piotrkowie zezwolił na prowadzenie odrębnej rachunkowości i sporządzanie dwóch budżetów. Polecił także 17 sierpnia 1920 r., żeby do czasu formalnego podziału gminy czynności administracyjne w części miejskiej i wiejskiej podzielić między wójta Adama Szymańskiego i podwójta Józefa Zochniaka . Pozostawiono jednak wspólną radę gminną. W 1921 r. Rada Gminy Bełchatówek na znak protestu odmówiła opracowania budżetów. Urząd Wojewódzki w Łodzi nie wyraził jednak zgody na tworzenie nowej gminy wychodząc z założenia, „że do czasu ustalenia granic województwa i powiatów, oraz formy samorządu w całym państwie, wszelkie zmiany będą niezgodne z prawem ”. Kolejnym argumentem na korzyść Bełchatowa była skala uprzemysłowienia, zwłaszcza rozwój tkactwa. Przyznaniu praw miejskich sprzyjał rozwój handlu i struktura zawodowa ludności – tylko co dziesiąty mieszkaniec miasta zajmował się rolnictwem. Sprawa przywrócenia praw miejskich Bełchatowowi wiązała się z inną kwestią – podziałem istniejącej gminy wiejskiej Bełchatówek na gminę miejską Bełchatów i wiejską Bełchatówek. Wydział Powiatowy w Piotrkowie na posiedzeniu w dniu 24 marca 1922 r. zezwolił na podział gminy Bełchatówek. Z dniem 1 kwietnia 1922 r. w skład nowo utworzonej gminy Bełchatów weszły oprócz osady Bełchatów wsie: Lipy, Zamość, Olsztyn i Czapleniec . Tymczasowy zarząd gminy składał się z sześciu radnych dawnej gminy Bełchatówek oraz sześciu radnych, wyznaczonych przez Wydział Powiatowy w Piotrkowie . Powstanie gminy Bełchatów nie oznaczało jednak przyznania osadzie praw miejskich. Ostatecznie prawa miejskie osadzie Bełchatów przyznała Rada Ministrów na mocy rozporządzenia z dnia 22 grudnia 1924 r. . Nowo utworzona gmina miejska Bełchatów podlegała przepisom o samorządzie miejskim z dnia 4 lutego 1919 r. . Powyższe rozporządzenie weszło w życie z dniem 01.01.1925 r., przywracając osadzie utracone kilkadziesiąt lat wcześniej prawa miejskie . Jednocześnie włączono w skład miasta Bełchatów: osadę, folwark i kolonię Bełchatów, osadę Zdzieszulice, osadę Kempfinówka, osadę Olsztyn, wieś Lipy i osadę pokarczemną Zamość, część folwarku Ubyszyn, część folwarku Dobrzelów oraz folwark Politanice, dotychczas wchodzące w skład gminy Bełchatówek powiatu piotrkowskiego . W dniu 26.04.1925 r. odbyły się wybory do Rady Miejskiej Bełchatowa. Organizacyjne posiedzenie nowo wybranej Rady odbyło się 26 kwietnia 1925 r. Obradom przewodniczył starosta piotrkowski Stanisław Fijałkowski. Do jego obowiązków należało także dokonanie wyboru władz miejskich, bo w myśl uchwały Wydziału Powiatowego z dnia 24 kwietnia, miał on dokonać wyboru władz miejskich, ponieważ „Bełchatów jest nowo kreowanym miastem i poprzednich władz samorządowych miejskich, powołanych do zorganizowania nowych władz nie posiada ”. Ostatecznie w drugim głosowaniu wybrano na burmistrza Ludwika Bryłkę, a na jego zastępcę Konstantego Miętkiewicza . Zgodnie z artykułem 41 dekretu z dnia 4 lutego 1919 r. o samorządzie miejskim, w Bełchatowie miało być 3 ławników, na których wybrano Majera Warszawskiego, Józefa Szmidta i Szmula Jakubowicza . W skład Rady wchodziły 24 osoby . W sprawach należących do zakresu działania gminy rada miejska była organem uchwałodawczym i kontrolującym. Do najważniejszych jej kompetencji należały: zarządzanie i dysponowanie majątkiem gminy, uchwalanie rocznego budżetu i wydatków nie przewidzianych budżetem, ustalanie gminnych podatków, opłat i monopoli, sprawy kadrowe pracowników magistratu, nadawanie obywatelstwa honorowego, opiniowanie w sprawie zmiany granic gminy, nadzór nad działalnością Magistratu . Wyboru komisji miejskich: finansowej, gospodarczej, oświatowej, sanitarnej i regulaminowej oraz podkomisji budowlano – sanitarnej i budżetowo - podatkowej dokonano dopiero 5 i 9 maja 1925 r. . Komisje sprawowały w imieniu rady funkcje nadzorczo – kontrolne nad działalnością magistratu. Organem wykonawczym i zarządzającym w mieście był Magistrat. W skład Magistratu wchodzili: burmistrz, jego zastępca i ławnicy . Do kompetencji Magistratu należały: wykonywanie uchwał rady miejskiej, zarządzanie majątkiem miejskim i jego inwentaryzacja, prowadzenie przedsiębiorstw własnych i nadzór nad przedsiębiorstwami miejskimi, opracowywanie projektów budżetów miejskich, zarządzanie dochodami i wydatkami gminy, pozywanie do sądu i odpowiadanie przed sądem w sprawach gminy, mianowanie i zwalnianie pracowników miejskich oraz kontrola nad nimi . Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego wprowadziła zmiany w samorządzie miejskim. Głównym organem samorządowym pozostawała nadal rada miejska . Jej liczebność była zależna od liczby mieszkańców miasta. W Bełchatowie wynosiła 16 osób . Organem zarządzającym był zarząd miejski, na czele którego stał burmistrz. Członkowie rad miejskich nosili tytuł radnych, członkowie zarządu – ławników. Liczba ławników w Bełchatowie nie uległa zmianie . Władzę nadzorczą nad zarządem miejskim miast sprawował Wydział Powiatowy w Piotrkowie. Kadencja wszystkich organów miejskich trwała 5 lat. Do zakresu działania rad miejskich należały: powoływanie zarządu miejskiego oraz kontrolowanie jego działalności, podejmowanie uchwał w sprawach miejskich, a zwłaszcza gospodarczych, wybór członków komisji (doraźnych), ustanawianie rodzajów oraz ilości stanowisk służbowych, określanie wysokości uposażeń, uchwalanie przepisów o prawach i obowiązkach funkcjonariuszy miejskich, przepisów dyscyplinarnych i emerytalnych oraz statutów (regulaminów) dla zakładów i instytucji miejskich. Ponadto rady podejmowały uchwały dotyczące: nieruchomości miejskich, majątku gminy miejskiej (m. in. dotyczące zakładów i przedsiębiorstw miejskich, zaciągania pożyczek). Uchwalały preliminarze budżetowe zarządu miejskiego i zakładów komunalnych, podejmowały uchwały w sprawie podatków komunalnych i innych świadczeń na rzecz miasta, nadawały honorowe obywatelstwo miasta oraz wydawały przepisy prawne w innych sprawach przewidzianych obowiązującymi ustawami. Stałym organem rady miejskiej była pochodząca z wyboru komisja rewizyjna, sprawująca wewnętrzną kontrolę nad działalnością finansową i gospodarczą zarządu miejskiego. Zarząd miejski przygotowywał porządek obrad i wnioski, nad którymi miała obradować rada, opracowywał własne regulaminy, i opiniował regulaminy oraz instrukcje dla urzędów, zakładów i przedsiębiorstw miejskich, ustalał stan realizacji budżetu, decydował w sprawach zaciągania krótkotrwałych pożyczek, określał wysokość opłat za korzystanie z urządzeń, zakładów i przedsiębiorstw miejskich, podejmował uchwały w sprawach dzierżawy majątku miejskiego. Organizacja wewnętrzna zarządów miejskich była dostosowana do wielkości miasta i jego potrzeb. W małych miastach występowały następujące działy: ogólno - organizacyjny, finansowo – budżetowy, gospodarki miejskiej oraz administracyjny. Ten ostatni obejmował również sprawy poruczone przez administrację państwową . W czasie II wojny światowej przez pierwsze pół roku okupacji Bełchatów należał do utworzonej 26 października 1939 r. Generalnej Guberni. Jednak na żądanie miejscowych Niemców został przyłączony do Kraju Warty i znalazł się z dniem 15 II 1940 r. w powiecie łaskim z siedzibą w Pabianicach w rejencji kaliskiej, która w wyniku przeniesienia siedziby do Łodzi przyjęła nazwę rejencji łódzkiej . Prezesowi rejencji podlegały bezpośrednio urzędy landratów. W skład landratur wchodziły rejony zarządzane przez komisarzy (Amtkommisaren), dla których władzę zwierzchnią stanowił landrat . W Bełchatowie władzę sprawował komisarz nazywany również burmistrzem (Bürgermeister). W końcu 1943 r. nazwę miasta zmieniono na Belchental .

Daty skrajne:

[1903] 1925-1944

Klasyfikacja:

Nazwa twórcy:

Daty:

1903-1944, 1903-1944.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

Dostępność:

Ogółem jednostek archiwalnych:

184

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

184

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

2.0

Ogółem opracowanych metrów bieżących

1.8

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak