Statuty 1964-1973 sygn. 1; Zjazdy sprawozdawczo-wyborcze ZNP 1945-1972 sygn. 2-11; Zarząd Oddziału Powiatowego ZNP 1946-1975 sygn. 12-23; Komisja Rewizyjna 1946-1975 sygn. 24-27; Sąd Koleżeński 1956-1967 sygn. 28-33; Sekcje Związkowe 1960-1975 sygn. 34-40; Komisja Historyczna 1964-1972 sygn. 41-44; Zebrania sprawozdawczo-wyborcze w Ogniskach 1953-1972 sygn. 45-50; Wykazy członków, sieć ognisk 1945-1972 sygn. 51-61; Okólniki, pisma okólne, korespondencja z Zarządem Głównym i Zarządem Okręgu 1949-1970 sygn. 62-69; Biuletyny Zarządu Oddziału Powiatowego 1962-1973 sygn. 70-72; Plany i sprawozdania 1948-1974 sygn. 73-82; Kontrole 1968-1970 sygn. 83; Inwestycje 1969-1974 sygn. 84-85; Budżety 1951-1975 sygn. 86-90; Szkolenia aktywu 1950-1955 sygn. 91-96; Rejonowe Konferencje Pedagogiczne 1957-1971 sygn. 97-102; Sprawy kulturalno-oświatowe 1953-1973 sygn. 103-108; Pomoc prawna-skargi 1955-1975 sygn. 109-112; Spółdzielczość 1947-1974 sygn. 113-114; Ośrodki Usług Pedagogicznych 1965-1971 sygn. 115-117; Międzyzakładowe i Zakładowe Organizacje Związkowe, Ogniska ZNP w powiecie i mieście [1944]1946-1975[1981] sygn. 118-199.

Związek Nauczycielstwa Polskiego wznowił swoją działalność po zakończeniu II wojny światowej na I Krajowym Zjeździe Delegatów w Bytomiu, który odbył się w dniach 25-28 listopada 1945 r. Podstawą prawną działalności ZNP w tym czasie był Dekret z 6 lutego 1945 r. o utworzeniu rad zakładowych, który w art. 3 m.in. stanowił, że zadaniem rady zakładowej (zarządu oddziału) jest zastępstwo interesów zawodowych pracowników wobec zakładu pracy, wykonywanie nadzoru nad warunkami pracy w granicach przepisów prawnych, umów o pracę, współdziałanie z regulaminami zatrudniania pracowników. W dniach 18-20 marca 1951 r. na III Krajowym Zjeździe Delegatów ZNP uchwalono nowy Statut Związku wprowadzający nazwę „Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskiego”. W zadaniach statutowych Związku położono nacisk na wzmożenie pracy ideologicznej wśród nauczycieli. W strukturze organizacyjnej wprowadzono w miejsce ognisk zakładowe i międzyzakładowe organizacje związkowe. Na VI Krajowym Zjeździe Delegatów ZZNP w dniach 6-8 grudnia 1957 r. przywrócono nazwę: „Związek Nauczycielstwa Polskiego”. Ponownie wprowadzono ognisko ZNP jako podstawowe ogniwo w strukturze związku. Pierwsze zebranie organizacyjne Zarządu Oddziału Powiatowego ZNP w Zamościu odbyło się 6 stycznia 1945 r. w Ratuszu. Uczestniczyło w nim 60 osób, które po przeprowadzonym głosowaniu wybrały Prezesa Oddziału - Adolfa Kaźmirowicza i Kierownika Wydziału Organizacyjnego (odpowiednik sekretarza), którym został Hipolit Kozioł. Już po Zjeździe Bytomskim, w którym uczestniczył Stanisław Kuna - przedstawiciel nauczycielstwa zamojskiego - 8 grudnia 1945 r. odbyło się zebranie sprawozdawcze Oddziału Powiatowego ZNP w Zamościu, na którym przyjęto sprawozdanie z działalności Zarządu. Uczestniczyli w nim oprócz członków Związku przedstawiciele Starostwa Powiatowego i Inspektor Szkolny. Powołano na nim Zarząd Oddziału, Komisję Rewizyjną, Sąd Koleżeński i Delegatów. Prezesem został wybrany Hipolit Kozioł. W skład Zarządu weszli także przewodniczący i zastępcy Wydziału Organizacyjnego, Wydziału Pracy Społecznej, Wydziału Pedagogicznego i Wydziału Finansowego Oddziału Powiatowego ZNP. Następne Konferencje Sprawozdawczo-Wyborcze Oddziału Powiatowego ZNP (Powiatowe Zjazdy Sprawozdawczo-Wyborcze) odbywały się w 1946, 1947, 1950, 1953, 1955, 1956, 1959, 1961, 1963, 1966, 1969 i 1972 roku. Przedstawiono na nich sprawozdania z pracy ustępujących Zarządów, dokonano wyborów władz Związku oraz przyjmowano kierunki pracy na kolejne kadencje. Oddział Powiatowy Związku Nauczycielstwa Polskiego w Zamościu (Zarząd Oddziału Powiatowego) skupiał pracowników oświaty z terenu powiatu zamojskiego. Podlegał Zarządowi Okręgowemu ZNP w Lublinie, zaś sam Oddział stanowił nadrzędne ogniwo organizacyjne dla ognisk działających w szkołach i instytucjach oświatowych z terenu miasta i powiatu zamojskiego. Ich sieć ustalał Zarząd Oddziału i przedstawiał do akceptacji Zarządowi Okręgu w Lublinie. Władzę Oddziału Powiatowego ZNP stanowiły Powiatowe Zjazdy (Konferencje Sprawozdawczo-Wyborcze, Zebrania Sprawozdawczo-Wyborcze) oraz Zarządy Oddziału, powoływane podczas zjazdu, a sprawujące władzę pomiędzy Zjazdami. Zarząd Oddziału uchwalał program działania (plan pracy) i budżet, kontrolował i nadzorował działalność swoich organów i ognisk. Swoją pracę opierał na statucie Związku, uchwałach własnych i podjętych przez instancje wyższe. Dla wypełnienia zadań oraz w celu włączenia do ich realizacji jak najszerszej liczby członków Zarząd powoływał sekcje związkowe i komisje problemowe. Przy Zarządzie Oddziału Powiatowego ZNP w Zamościu w różnych okresach jego funkcjonowania istniały sekcje: szkolnictwa zawodowego, szkolnictwa ogólnokształcącego, sekcja bibliotekarzy, sekcja pracowników gospodarczych i obsługi, sekcja wychowania przedszkolnego i sekcja emerytów oraz komisje problemowe: komisja socjalno-bytowa, szkolenia ideologicznego, kulturalno oświatowa, pedagogiczna, historyczna. Zarząd Oddziału wybierał spośród członków prezydium: prezesa, wiceprezesa (wiceprezesów), sekretarza oraz członków. Prezydium kierowało pracą związkową w okresie między posiedzeniami zarządu oraz reprezentowało Związek na zewnątrz. W latach 1946-1974 kolejnymi prezesami Związku byli: Jan Koziołek, Jeremi Dragan, Antoni Flis, Tomasz Bzówka, Stanisław Otłowski, Wacław Frączek, Zdzisław Bielecki, Ryszard Guzowski. W posiedzeniach prezydium uczestniczyli oprócz jego członków także przewodniczący sekcji i komisji problemowych, jeżeli obrady związane były z ich merytoryczną działalnością. Praca związkowa polegała przede wszystkim na zapewnieniu odpowiednich warunków socjalno bytowych nauczycieli zwłaszcza w okresie powojennym. Z inicjatywy Zarządu powstała wtedy Spółdzielnia Samopomocy Nauczycielskiej, która umożliwiała nauczycielom nabywanie podstawowych artykułów codziennego użytku. Przy Zarządzie Oddziału działała Kasa Zapomogowo-Pożyczkowa. Członkowie Prezydium Zarządu uczestniczyli bądź sami organizowali zebrania z przedstawicielami władz powiatowych w sprawie mieszkań dla nauczycieli. W zakresie samokształcenia nauczycieli członkowie Zarządu opracowywali terminarze i plany Rejonowych Konferencji Pedagogicznych na których omawiano nie tylko zagadnienia bieżące, ale pogłębiano również wiedzę merytoryczną nauczycieli. W dokształcaniu uczestniczyli wybitni nauczyciele szkół zamojskich członkowie Związku. Związek organizował również życie kulturalne nauczycieli m.in. poprzez powoływanie kół zainteresowań, zakładanie zespołów artystycznych. Organizował wczasy pracownicze dla nauczycieli i ich rodzin, finansował lub organizował wycieczki krajoznawcze. W okresie działalności Związku Nauczycielstwa Polskiego Oddział Powiatowy w Zamościu stale wzrastała liczba jego członków. W 1946 r. wynosiła 285, 1954 r. – 786, 1963 r. – 1400, 1971 r. – 2270 członków. Zmiany zachodzące w podziale administracyjnym kraju spowodowały konieczność dostosowania struktury terenowej administracji oświatowej, a tym samym struktury ZNP do nowego modelu zarządzania oświatą. Zarząd Główny ZNP w dniu 16 czerwca 1975 r. podjął uchwałę o rozwiązaniu Powiatowych Rad Zakładowych ZNP z dniem 30 czerwca 1975 r. W ich miejsce z dniem 1 lipca 1975 r. powstały: Rada Zakładowa ZNP Zamość – Miasto, obejmująca działaniem wszystkie szkoły i placówki oświatowo-wychowawcze z terenu miasta oraz gminne rady zakładowe (dawne ogniska powiatu zamojskiego).[na podstawie wstępu do inwentarza]