Akta miasta Krzepic

Sygnatura
8/397/0
Liczba serii
3
Liczba skanów
42

Zawartość:

Dokumenty z lat 1783, 1836, sygn. 1 -2, w tym: odpis lustracji miasta i zamku Krzepice z 1564 roku, sporządzony w 1783 rok; kopia wierzytelna przywileju Augusta III z 25 kwietnia 1763 roku, potwierdzająca prawa i wolności miasta Krzepic, wykonana w 1836 roku; Dokumentacja aktowa z lat 1824, 1847 - 1945, sygn. 3 - 27, w tym: rejestr pomiarowy z 1824 roku, korespondencja dotycząca podatku szynkowego, trunkowego i opłaty akcyzowej z lat 1863 - 1866, dokumenty do ksiąg ludności, księgi ludności z lat 1847 - 1933, księgi kasowe z lat 1937 - 1939, rejestry mieszkańców z lat 1932 - 1945, akta z okresu okupacji; Dokumentacja kartograficzna z lat 1822, 1846, sygn. 28 - 29, w tym: plan sytuacyjny miasta Nowokrzepice z 1822 roku, plan sytuacyjny gruntu szpitala w mieście rządowym Krzepice z 1846 roku.

Dzieje twórcy:

Krzepice miasto położone nad rzeką Liswartą, obecnie w powiecie kłobuckim województwie śląskim. Pierwsza wzmianka o Krzepicach pochodzi z 24 sierpnia 1356 roku, kiedy król Kazimierz Wielki wystawił w Krzepicach dokument lokacji wsi Częstochowa na prawie niemieckim. Na podstawie tego dokumentu oraz wzmianek u Jana Długosza można przyjąć, że zamek w Krzepicach został wzniesiony przed 1356 rokiem przez Kazimierza Wielkiego. Z zamkiem Krzepickim ściśle związana jest instytucja starostów. Krzepice były do 1793 roku siedzibą starostwa niegrodowego , które obejmowało m.in. 2 miasta, 18 wsi, folwarki, młyny oraz 5 kuźnic. Starostowie krzepiccy byli dzierżawcami dóbr królewskich. Władzę na tych ziemiach w imieniu króla sprawowało 21 starostów, m.in. starości: Henryk Hińcza h. Działosza (1416), Mikołaj z Szydłowca (1521), Jan Spytek z Tarnowa (1532), Mikołaj Wolski (1518), Karol Tarnowski (1640). Uchwałą Sejmu w roku 1658 znaczną część starostwa krzepickiego oddano konwentowi OO Paulinów na Jasnej Górze. Jednak następujący po sobie kolejni starostowie ociągali się z oddaniem dóbr Klasztorowi i z rozgraniczeniem dóbr starostwa i Klasztoru. W 1838 roku rząd rosyjski utworzył z ziem dawnego starostwa „Dobra Rządowe Krzepickie” w skład których weszło m.in. miasto Krzepice. Sama budowla zamku, mimo późniejszych restauracji, popadła w ruinę po najeździe szwedzkim z 1656 roku. Rząd pruski polecił zamek rozebrać, a burmistrz ówczesny z cegieł dom sobie wystawił. Pozostała tylko wieża i część murów. Wracając do historii miasta, to nie zachował się królewski dokument lokacyjny. W związku z powyższym ustalenie daty lokacji miasta sprawia duże trudności. Niektórzy badacze dziejów przyjmują, że lokacja miasta Krzepic nastąpiła przed 1357 rokiem, na podstawie dokumentu arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii z 1357 roku, w którym to dokumencie nadawał on dziesięcinę między innymi z pól miejskich. Ponieważ dokument ten wzbudza szereg wątpliwości, nie do końca można wykorzystać zawarte w nim informacje do określenia przybliżonej daty lokacji. Historycy, którzy krytycznie podchodzą do dokumentu z 1357 roku, bardziej skłonni są przyjąć rok 1364, podawany przez Jana Długosza, jako datę założenia miasta Krzepic. Jak mówi Jan Długosz Krzepice lokowano na prawie polskim, tzn. , że ważna dziedzina życia jak sądownictwo miejskie, była w rękach urzędników królewskich. W 1370 roku Krzepice otrzymał Władysław Opolczyk, któremu posiadłości odebrał Władysław Jagiełło w 1396 roku. Tenże król zezwolił mieszczanom karczować lasy i zarośla na obrzeżach miasta i zwolnił ich na pewien okres czasu od płacenia podatków (1407). Jagiełło przebywał na zamku Krzepickim w latach 1418 i 1420. W 1456 roku Krzepice wysłały na wojnę z Zakonem 2 łuczników i 12 pachołków. W 1466 roku Starosta krzepicki Jan Hińcza z Rogowa założył klasztor kanoników regularnych, który na zgodę króla posiadał probostwo krzepickie. W 1522 roku prepozyt klasztoru powołał nauczyciela, któremu mieszczanie płacili 4 denary rocznej pensji. Świadczy to niezawodnie o istnieniu szkoły parafialnej. W roku 1527 pożar zniszczył Krzepice, w związku z tym król Zygmunt Stary potwierdził miastu prawo magdeburskie i organizowanie targów we czwartki. Władze miejskie oparte na wzorach prawa magdeburskiego stanowił wójt i rada miejska z burmistrzem na czele. Nazwisk pierwszych wójtów brak, dopiero w 1424 roku pojawia się wzmianka o wójcie krzepickim Mikołaju Szermierzu. Pierwszym wójtem na prawie magdeburskim, tzn. mającym prawo sądów w mieście zostaje Andrzej Mysłowski. Kompetencje rady i wójta były szerokie i różnorodne. Urząd wójta i rady miejskiej sprawował funkcje administracyjne, gospodarcze i policyjne. Obok rady miejskiej istniała w Krzepicach ława sądowa, na jej czele stał wójt lub landwójt, który sprawował władzę sądowniczą w mieście. Zygmunt August na prośbę rady miasta potwierdził mieszczanom dotychczas posiadane przywileje. Wg lustracji z 1564 roku w mieście były 24 jatki rzeźnicze, odbywały się 4 jarmarki w roku, pracowało 24 szewców, 24 piekarzy, 8 presołów, funkcjonowały cechy kowali i sukienników. W 1588 roku Krzepice zdobył Jan Zamoyski, wypierając z miasta wojska arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. W okresie najazdu szweckiego zamek krzepicki zdobyli szwedzi, budowla poważnie uszkodzona odzyskana została przez wojska polskie. Po wojnach XVII w. i spowodowanych przez nie zniszczeniach następowała powolna odbudowa i organizacja miasta, które posiadało drewnianą zabudowę. Do 1793 roku Krzepice wchodziły w skład powiatu lelowskiego województwa krakowskiego, a władzą zwierzchnią władz miejskich był starosta krzepicki. W wyniku II rozbioru Polski w roku 1793 Krzepice wraz z sąsiednimi ziemiami zostały włączone do zaboru pruskiego, wchodząc w skład tzw. Prus Południowych. Administracyjnie Krzepice w latach 1793-1798 znajdowały się w powiecie częstochowskim departamencie piotrkowskim, a po 1798 roku w powiecie częstochowskim departamencie kaliskim. Wprowadzenie pruskiej administracji wiązało się z reorganizacją władz miejskich. Władze miejskie pochodziły z nominacji kamery wojenno-ekonomicznej. W miejsce ławy miejskiej utworzono sąd miejski (Stadt Gericht). Prusacy sekularyzowali dobra klasztorne. W 1807 roku na mocy traktatu z Tylży, powstało Księstwo Warszawski. Podzielono je na departamenty , Krzepice znalazły się w powiecie częstochowskim departamencie kaliskim. Dekret królewski z 23 lutego 1809 roku nadawał charakter gminy miejskiej każdej miejscowości miejskiej w Księstwie Warszawskim poza miastami stanowiącymi municypalność (tzn. mającymi powyżej 2500 mieszkańców).W okresie tym na czele gminy miejskiej stał burmistrz podporządkowany podprefektowi. Do najważniejszych obowiązków burmistrza należało: ogłaszanie aktów prawnych i poleceń otrzymywanych od władz nadrzędnych, administracja i nadzór nad majątkiem gminy, kierowanie pracami publicznymi, nadzór nad „instytucjami publicznymi fundowanymi dla mieszkańców gminy”, czuwanie nad własnością publiczną znajdującą się na terenie gminy, pomoc przy rozkładzie i ściąganiu świadczeń publicznych oraz wypłacanie sum określonych budżetem.Funkcjonowała też z nominacji prefekta rada miejska. Do zadań rady należało: debatowanie nad potrzebami lokalnymi, sprawami budżetu gminy i podatków gminnych, nad zażaleniami na władze miejskie, rozkładem podatków państwowych. W 1812 roku miasto liczyło 214 domów i 1139 mieszkańców. W 1815 roku po Kongresie Wiedeńskim utworzone zostaje Królestwo Polskie. W dobie Królestwa Polskiego Krzepice, jak już wcześniej wspomniano, były siedzibą Ekonomii Dóbr Rządowych. Miasto Krzepice pozostało w powiecie częstochowskim w województwie kaliskim do 1837 roku. W 1837 roku województwa zamieniono na gubernie. Kolejne zmiany przyniósł rok 1845, kiedy to zniesiono gubernię kaliską a utworzono warszawską. Miasto Krzepice weszło w skład powiatu wieluńskiego guberni warszawskiej. W 1827 roku w Krzepicach było 298 domów i 1314 mieszkańców, w 1847 roku 2207 mieszkańców, w tym 1054 Żydów. W 1860 roku w Krzepicach na 242 domy tylko 14 było murowanych, a w 1864 roku na 2190 mieszkańców było 1076 Żydów. Postanowienie Namiestnika Królestwa z dnia 30 maja 1818 r. mówi o utworzeniu w miastach urzędów municypalnych, którym w 1842 roku nadano nazwę magistratów, zachowując dotychczasowe ich kompetencje. W skład urzędu municypalnego wchodził burmistrz i ławnicy. Bezpośrednią władzę zwierzchnią nad urzędem municypalnym sprawował komisarz obwodowy. Obowiązki i zadania urzędów municypalnych określone zostały Postanowieniem Namiestnika Królestwa z dnia 3 lutego 1816 roku określającym organizację władz administracyjnych. W świetle przepisów prawnych z lat 1809 i 1816 magistrat z burmistrzem był nie tylko organem samorządu miejskiego, ale stanowił także władzę administracyjną rządową. Do obowiązków burmistrza należały m.in. takie sprawy, jak: „czuwanie nad własnością gminną i zarządzanie nią; przedstawianie etatów miejskich do zatwierdzenia Komisji spraw wewnętrznych; przestrzeganie bezpieczeństwa i porządku; zapobieganie nałogom zdrowiu i moralności szkodliwym; dozorowanie robót publicznych; utrzymanie w porządku dróg i mostów, narzędzi ogniowych; spis coroczny ludności, zasiewów, zbiorów i bydła wszelkiego rodzaju; rozkwaterowanie wojska; pobór podatków; rozkład różnych powinności; zaświadczenia i paszporty; zapobieganie tułactwu i żebractwu itp.”. Po upadku powstania styczniowego władze carskie przystąpiły do likwidacji resztek odrębności Królestwa Polskiego. W wyniku reform popowstańczych władze zaborcze przystąpiły do reorganizacji administracji terenowej. Dnia 31.12 .1866 roku wyszedł ukaz carski ustanawiający nowy podział terytorialny i nową organizację administracji. Miasto Krzepice znalazło się w powiecie częstochowskim w guberni piotrkowskiej. Restrykcje oraz upadek ekonomiczny miasta doprowadziły do zamiany miasta na osadę, tzn. wieś z prawem do handlu, w Krzepicach umieszczono także siedzibę gminy. W 1883 roku w mieście żyło 2693 mieszkańców w 282 domach. W II połowie XIX wieku 70 % mieszkańców utrzymywało się z rolnictwa. Liczne pożary występujące w latach: 1867, 1881, 1903, 1904, 1906 sprawiły, iż powołano straż pożarną (1907 r) i poczęto wznosić domy murowane. W 1902 roku Leonard de Verdman Jacques tak opisuje Krzepice: „Osada, dawniej miasteczko, nad rzeką Liczwartą, w guberni piotrkowskiej, powiecie częstochowskim, o 32 w. Od stacji kolejowej Częstochowa odległa. Domów 282. Ludność 2800, większa część żydów. (...) Dla żydów jest tu przedmieście, na którem stoi synagoga z roku 1795. W osadzie istnieje szkoła początkowa, dom schronienia dla starców, urząd i sąd gminny, stacyja pocztowa, browar młyn wodny i kilkanaście większych warsztatów rękodzielniczych. Jarmarków 6”. W 1909 roku Krzepice liczyły ok. 4 tys. osób, w tym ponad 1700 Żydów. Funkcjonował tu młyn wodny, tartak parowy, niciarnia, cegielnia, i fabryka wody sodowej. W Krzepicach poza urzędem gminnym i siedzbą sądu znajdowały się dwie szkoły, straż pożarna i teatr amatorski. W okresie I wojny światowej Krzepice znalazł się pod okupacją niemiecką. W latach 1916 –1917 ukazało się wiele aktów prawnych gwarantujących coraz większe swobody polityczne oraz swobody dla instytucji samorządu terytorialnego. Odebrane przez Rosjan prawa miejskie w 1917 roku przywrócili Niemcy. Władze miejskie w tym okresie w Krzepicach stanowił magistrat z burmistrzem. W okresie II Rzeczpospolitej miasto Krzepice znajdowało się w powiecie częstochowskim w województwie kieleckim. W okresie międzywojennym nastąpiło powiększenie obszaru miasta. W 1922 roku w granice miasta Krzepic włączono wsie Kuków i Kuźniczkę oraz grunta po rozparcelowanych folwarkach: Krzepice poduchowne, Krzepice rządowe i Kuków wójtostwo. W okresie tym w Krzepicach mieszkało 6278 osób, w tym 1636 osób narodowości żydowskiej. Od 1926 roku w Krzepicach była stacja kolejowa na linii Herby-Wieluń-Kępno, a w 1928 roku oddano do użytku budynek 7-klasowej szkoły powszechnej im. A. Mickiewicza. Samorząd gmin miejskich na obszarze byłej Kongresówki opierał się do 1933 roku na dekrecie z 13 grudnia 1918 roku o wyborach do rad miejskich i na dekrecie z 4 lutego 1919 roku o samorządzie miejskim. Władzę w mieście sprawowała Rada Miejska i wybierany przez tą radę Magistrat. Ustawa z dnia 23.03 1933 roku o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego wprowadziła, iż organem stanowiącym i kontrolującym w mieście była Rada Miejska. Organem zarządzającym i wykonawczym w mieście był natomiast Zarząd Miejski, w skład którego wchodzili: burmistrz, zastępca burmistrza i 3 ławników. Organem nadrzędnym dla miasta był Sejmik Powiatowy, a od 1933 roku nadzór państwowy sprawowały: Starostwo Powiatowe w Częstochowie i Urząd Wojewódzki w Kielcach. Rada Powiatowa i Wydział Powiatowy w Częstochowie. Powyższy stan utrzymywał się do wybuchu II wojny światowej. 26 października wszedł w życie dekret Führera i kanclerza Rzeszy Niemieckiej o administracji okupowanych polskich obszarów z dnia 12 października 1939 roku. Dekret ten dzielił zajęte przez wojska niemieckie obszary II Rzeczpospolitej na tereny włączone do Rzeszy oraz okupowane obszary polskie podległe władzy Generalnego Gubernatora. 26 października wszedł w życie inny dekret Adolfa Hitlera tzw. dekret o strukturze i zarządzie obszarów wschodnich z dnia 8 października 1939 roku. Na mocy tego dekretu część obszaru Polski została wcielona do Rzeszy. Miasto Krzepice zostało wcielone do Rzeszy i należało do: Provinz Schlesien (Breslau), Regirungs Bezirk Oppeln Kreis Blachstadt.

Daty skrajne:

1783-1945

Klasyfikacja:

administracja ogólna

Nazwa twórcy:

Daty:

1783-1783, 1822-1822, 1836-1836, 1846-1945.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

rosyjski, polski, łaciński

Dostępność:

Udostępniany w całości

Ogółem jednostek archiwalnych:

32

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

29

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

1.24

Ogółem opracowanych metrów bieżących

1.22

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak inwentarz Nr 229
spis zdawczo-odbiorczy Tak 2 j.a., 1 j.a.

Wstęp i inwentarz sporządziła Joanna Sowa (2003).