Oddział otwocki archiwum powołany został 10 listopada 1954 r. jako Powiatowe Archiwum Państwowe wchodzące w skład Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Warszawie. Terytorialny zasięg objął powiaty: garwoliński, mińsko-mazowiecki, otwocki, od 1956 nowo utworzony powiat rycki. Pierwszy okres działalności był bardzo trudny, gdyż archiwum nie dysponowało jakimkolwiek lokalem. Początkowo biuro kierownika mieściło się w jednym pokoju w budynku Miejskiej Rady Narodowej, archiwum nie miało żadnego magazynu, a zatem nie miało możliwości przejmowania akt.

Pod względem zawartości źródłowej jednymi z bogatszych i cenniejszych materiałów są akta urzędów administracji ogólnej i specjalnej od szczebla gromadzkiego do powiatowego. Najczęściej wykorzystywany i najbogatszy materiał znajduje się w Aktach miasta Otwocka 1916-1950. Akta nie były brakowane i nie uległy też prawie żadnemu zniszczeniu w czasie II wojny światowej, zachowała się (niekompletnie) także dokumentacja techniczna budynków wybudowanych w okresie międzywojennym w Otwocku, często są to projekty bardzo znanych architektów. Znajdują się także akta urzędów z okresu zaboru rosyjskiego.

Oddział posiada bogate zbiory akt sądowych i instytucji, które stanowią istotne źródło do historii społecznej i gospodarczej, są to materiały mało wykorzystane przez badaczy. Akta hipoteczne posiadamy z Garwolina, Wołomina i Otwocka z okresu XIX wieku do 1947 r., natomiast notarialne od 1810 roku.

Akta stanu cywilnego wyznania rzymsko-katolickiego, ewangelicko-augsburskiego, wyznań niechrześcijańskich od 1810 roku, zachowane prawie kompletnie za wyjątkiem wyznań niechrześcijańskich, które w większości zostały wywiezione przez Niemców w okresie okupacji.

W aktach przedsiębiorstw w zespole Fabryka Urządzeń Dźwigowych w Mińsku Mazowieckim z lat 1880-1960 zachowały się akta Fabryki K. Rudzki i Spółka budującej mosty w latach 1880-1914 przede wszystkim jest to XIX-wieczna dokumentacja techniczna.

W roku 2000 w związku z konkursem przeprowadzanym przez archiwa z okazji "Dni otwartych archiwów" nasz zasób wzbogacił się o podarowane nam przez uczestników konkursu zbiory rodzinne, które zapoczątkowały zbiory ikonograficzne.

Poza wymienionymi powyżej grupami dokumentacji zasób oddziału uzupełniają: akta zakładów i przedsiębiorstw, spółdzielni, szkół, instytucji finansowych i banków.