Cech czerwonoskórników z terenu miasta Torunia

Reference code
69/17/0
Number of series
0
Number of scans
0

Content:

Statuty (1648-1744), sygn. 1, 5-7; porozumienie o współpracy czerwonoskórników z Torunia i z Gdańska (1648), sygn. 2; ugody (1692-1731), sygn. 3-4; odpisy rozporządzenia i postanowień rady (1558-1865), sygn. 8, 11; protokoły (1626-1855), sygn. 9; rachunki (1731-1852), sygn. 10.

The history of the creator:

28 XII 1232 r. wielki mistrz zakonu krzyżackiego Herman von Salza oraz mistrz zakonu na Słowiańszczyznę, Herman Balk, wydali przywilej lokacyjny dla Chełmna i Torunia. Kilkadziesiąt lat później, 13 VIII 1264 r. mistrz zakonu krzyżackiego na Prusy, Ludwik von Baldersheim wydał dokument powołujący do istnienia Nowe Miasto Toruń. W nauce historycznej przyjął się pogląd, że miasto wraz z lokacją otrzymało prawo organizowania cechów. Jednym z nielicznych wyjątków od tej reguły był Szczecin, który w 1245 r. uzyskał osobny przywilej na powoływanie korporacji rzemieślniczych. W Toruniu proces przechodzenia od systemu cechowego – podobnie zresztą jak było i w innych miastach- następował stopniowo. Na terenie Starego Miasta już w latach 1235-1255 powstały pierwsze cechy rzeźników, piekarzy, oraz zapewne cech szewski, zrzeszający także garbarzy. W II połowie XIII w. Po wybudowaniu sukiennic utworzony został przypuszczalnie cech sprzedawców sukna, a następnie – najpóźniej z chwilą budowy ratusza – cechy płócienników, kuśnierzy, szczytników i rymarzy. Podobnie kształtowały się organizacje rzemieślnicze na terenie Nowego Miasta. Tutaj także - niebawem po lokacji - powstały cechy rzeźników i piekarzy, a pod koniec XIII w, cech sukienników, następnie garbarzy i piwowarów. Okresem największego rozkwitu toruńskiego rzemiosła cechowego w średniowieczu był wiek XIV, w którym w korporacje organizują się wszystkie najważniejsze zawody. Pod koniec tego wieku w 1398 r. – na terenie Starego Miasta Torunia działało już 41 cechów z których największe w swoich szeregach skupiały po kilkadziesiąt rzemieślników. Można przypuszczać, że podobnie przebiegał proces tworzenia się cechów na terenie Nowego Miasta. Wielki rozwój rzemiosła toruńskiego zahamowany został na początku XV w., kiedy to ciągłe wojny zakonu z Polską utrudniały w dużym stopniu dowóz surowców oraz zbyt wytworzonych w mieście produktów. Do obserwowanego w tym czasie kryzysu przyczynił się też rozwój Nieszawy - osady leżącej naprzeciw Torunia na polskiej stronie Wisły oraz duży rozkwit gdańskiego ośrodka rzemieślniczego. Upadku gospodarczego miasta i jego rzemiosła nie powstrzymało nawet przejście pod panowanie polskie, mimo, że polityka królów polskich dążyła do zapewnienia Toruniowi solidnych podstaw dla jego rozwoju. Drugi okres rozkwitu toruńskiego rzemiosła cechowego przypada na wiek XVI. W tym czasie odzyskuje ono dawne i zdobywa nowe rynki zbytu specjalizując się w wyrabianiu towarów nie produkowanych w Polsce, których wytworzenie wymagało wysokich kwalifikacji. Szczytowy swój rozwój rzemiosło toruńskie przeżywa w połowie XVII w. kiedy w mieście działały 53 cechy skupiające ponad 60 rzemiosł. Warto w tym miejscu przypomnieć, że w znacznie większym Krakowie istniało w omawianym czasie 60 rzemiosł, Poznaniu - 30 cechów a w Lwowie także 30 cechów zrzeszających 713 mistrzów, którzy stanowili 69,5% ogółu posiadaczy prawa miejskiego. Kolejny kryzys w rzemiośle toruńskim przyniosły wojny szwedzkie. Pogłębiła go jeszcze bardziej wojna północna, w wyniku której miasto musiało spłacić ogromne długi, które dotknęły przede wszystkim rzemieślników. Do złej sytuacji rzemiosła toruńskiego przyczyniło się też wprowadzenie akcyzy od produktów pierwszej potrzeby, która podniosła koszty utrzymania i robociznę. Wszystkie te czynniki doprowadziły do rozwinięcia się na wielka skalę partactwa. W XVIII w. kryzys ten pogłębiony został pierwszym rozbiorem Polski, w wyniku którego Prusacy oddzielili Toruń od Drwęcy i jego cechowych urządzeń przemysłowych oraz zamknęli nieomal wszystkie drogi łączące miasto z Polską. W 1793r. nastąpił II rozbiór Polski. Toruń został wcielony do państwa pruskiego. Wkrótce nowa władza zaczęła ingerować także w sprawy związane z działalnością miejskich korporacji rzemieślniczych aby w 1797 r. polecić wprowadzenie w życie na terenie miasta postanowień „ Ordynacji rzemieślniczej lub ułożenia porządków rzemieślniczych dla Prus Zachodnich” wzorowanej na analogicznej ustawie obowiązującej w państwie pruskim od 1733 r. Unieważniła ona dotychczasowe prawodawstwa cechowe jako utrudniające rozwój gospodarczy, podporządkowała cechy administracji państwowej oraz zapewniła władzom miejskim możliwość ingerencji w sprawy korporacji rzemieślniczych. Mimo takiej polityki zaborcy, pod koniec XVIII w. na terenie Torunia działało jeszcze 69 zawodów skupionych w 44 cechach. Dopiero od początku XIX w. obserwuje się zmniejszenie ich ilości. Ostateczne załamanie monopolistycznych pozycji cechów nastąpiło w okresie Księstwa Warszawskiego po uchwaleniu w 1809 r. tzw. opłaty patentowej i w 1811 r. wolności rzemiosła. Zasada wolności uprawiania rzemiosła została podtrzymana po ponownym włączeniu Torunia pod panowanie pruskie co zostało potwierdzone m.in. w uchwalonym w 1845 r. „Powszechnym regulaminie procederowym”. Dopiero w 1849 r. w Prusach wydano nową ustawę, ponownie uzależniającą wykonanie rzemiosła od przynależności do organizacji cechowej. Obowiązywała ona do roku 1869, kiedy to nowe uregulowania prawne znowelizowane w 1878 r. zlikwidowały zdobycze cechów i przywróciły wolność uprawiania rzemiosła. Postanowienia te nie zyskały aprobaty korporacji rzemieślniczych i w 1897 r. wydano nowa ustawę o zmianie prawa przemysłowego, której podstawowym celem było wzmocnienie cechów. Wprowadziła ona w miejsce dotychczas działających 2 podstawowe rodzaje cechów: wolne i przymusowe. Ponadto nowela ta powoływała do życia Izby Rzemieślnicze. Toruń podlegał Izbie Rzemieślniczej w Grudziądzu. Ustrój cechowy ustalony w 1897 r. w ogólnych zarysach przetrwał bez większych zmian do końca zaborów. W styczniu 1920 r. Toruń ponownie wrócił do polski. Państwo polskie regulując prawne położenie rzemiosła na terenie Pomorza utrzymało dawne ustawodawstwo niemieckie z okresu zaborów, które z drobnymi zmianami obowiązywało aż do wydania w 1927 r. pierwszej polskiej ustawy przemysłowej. Brak archiwaliów nie pozwala na ustalenie ilości cechów działających w Toruniu w 1920 r. Pierwsze pewne wiadomości na ten temat pochodzą dopiero z przełomu 1921/22r; kiedy to w mieście działało 17 cechów, wśród nich również 2 przymusowe. Wejście w życie przepisów prawa przemysłowego z 1927 r. osłabiło i tak już niezbyt silną strukturę organizacyjną rzemiosła. Zniesienie jakichkolwiek form przymusu cechowego spowodował, że znaczny odsetek toruńskich rzemieślników pozostał poza cechami. Sytuacji nie poprawiły również akty prawne z 10 III 1934 r. i 20 II 1936 r. Dopiero w 1938 r. w wyniku starań ogółu cechów z całej Polski uchwalono kolejną nowelę do prawa przemysłowego, która wprowadziła znowu przymus cechowy w formie fakultatywnej. Niestety, wprowadzeniu jej w życie przeszkodził wybuch II wojny światowej. 9 IX 1939 r. niemieckie władze okupacyjne wydały rozporządzenie w sprawie handlu, gospód i warsztatów rzemieślniczych, które praktycznie zniosło dotychczasową organizacje rzemiosła. Wkrótce potem wszystkie większe warsztaty rzemieślnicze, podciągnięte pod nomenklaturę „przemysł” przeszły pod zarząd niemiecki. Działania te prowadzono równolegle z akcją likwidacji dawnych polskich cechów, konfiskatą ich majątków i sztandarów oraz organizowaniem nowych cechów niemieckich. Władzą zwierzchnią dla tych ostatnich była początkowo Izba Rzemieślnicza w Toruniu (Handwerkskammer Thorn), a po jej likwidacji Izba Rzemieślnicza byłego wolnego miasta Gdańska. Równocześnie w większych miastach utworzono nowe ogniwa administracji rzemieślniczej – Powiatowe Związki Cechów. Do ich kompetencji należał ogólny nadzór oraz obrona i reprezentowanie interesów rzemiosła niemieckiego na podległych im obszarach. Powiatowy Związek Cechów w Toruniu swoim zasięgiem obejmował miasto Toruń oraz 3 powiaty: chełmiński, świecki i toruński. Natychmiast po wyzwoleniu w Toruniu przystąpiono do odbudowy rzemiosła i cechów. 23 III 1945 r. odbyły się w mieście pierwsze egzaminy mistrzowskie w zawodzie kominiarskim, a wkrótce potem pierwsze egzaminy czeladnicze. 16 IV 1945 r. w dawnym gmachu i ze starym przedwojennym personelem wznowiła oficjalnie swą działalność Izba Rzemieślnicza w Toruniu, która objęła swoim zasięgiem najbliższe powiaty. 4 VIII 1945 r. na polecenie Ministra Przemysłu siedzibę Izby przeniesiono z Torunia do Bydgoszczy. W 1946 r. na terenie miasta działało już 21 cechów, z których część obejmowała swym zasięgiem działania również powiaty sąsiednie. Cechy te zrzeszone były w Powiatowym Związku Cechów na czele którego stał Antoni Osiński. Względnie harmonijny rozwój cechów po wyzwoleniu zahamowany został wydaniem w dniu 31 IV 1948 r. dekretu o częściowej zmianie prawa przemysłowego oraz dekretu z dnia 21 IV 1948 r. o zmianie ustawy o izbach rzemieślniczych i ich Związku. Obydwa wymienione akty prawne znacznie ograniczały dotychczasową samodzielność rzemiosła wprowadzając m.in. przymus cechowy, nakazując łączenie cechów w Okręgowe Związki Cechów oraz nakładając na izby rzemieślnicze obowiązek nadzorowania korporacji rzemieślniczych. Na mocy powyższych rozporządzeń rozwiązano również wszystkie dotychczasowe cechy dobrowolne oraz ich związki państwowe, a w ich miejsce zorganizowano cechy przymusowe, zarządzane przez komisaryczne zarządy. Zmiany w organizacji i położeniu prawnym rzemiosła obserwuje się dopiero od 1954 r., kiedy to Rada Ministrów uznała za niesłuszne stosowanie nacisków administracyjnych w celu uspołecznienia rzemiosła. Nowy klimat polityczny doprowadził do reformy struktury rzemiosła, w wyniku której zaczęły powstawać cechy rzemiosł różnych, skupiające w swoich szeregach wszystkie zawody z określonego obszaru. Starszym Cechu Rzemiosł Różnych w Toruniu, po przeprowadzeniu wyborów w 1956 r. został Ignacy Zielinski.

Border dates:

1558-1865

Classification:

cechy, związki rzemieślnicze

The name of the creator:

Dates:

1558-1865.

Former name:

Foreign language name:

Rothgerber

Languages:

polski, niemiecki

Availability:

Available in full

Total archival files:

11

Total archival files processed:

11

Total archival files without records:

0

Total linear metres

0.26

Total linear metres processed

0.26

Total archival files without records

0.0

Total archival files:

0

Total files:

0

Total size (in MB):

0.0

Total documents

0

Total cases

0

Total classes

0

Total archival files:

0.0

Total running meters :

0.0

Dates of non-archival documentation :

Name Inventory tax uwagi
Other aids Nie
Book inventory approved Tak 11 j.a.