Sądy dominialne dóbr biskupstwa chełmińskiego

Reference code
69/125/0
Number of series
0
Number of scans
0

Content:

Zespół jest wytworem dwu instancji sądowych posiadających wspólną kancelarię i wspólne akta: 1. Sądu zamkowego w Starogrodzie; 2. Najwyższego sądu dominalnego w dobrach biskupstwa chełmińskiego. Zespół zawiera wpisy ze spraw spornych rozpatrywanych przez oba sądy,wpisy niesporne (umowy kupna-sprzedaży, testamenty, inwentarze, oblaty przywilejów itp.) dokonywane przez sąd zamkowy w Sarogrodzie.

About the Creator:

W dobrach biskupstwa chełmińskiego w XVIII w. istniały trzy instytucje sądowe: urząd wiejski na wsi i sąd ławniczy w mieście jako instytucja najniższa oraz 2 sądy dominialne - sąd zamkowy dla poszczególnych kluczy i sąd najwyższy dla całych dóbr. Twórcami niniejszego zespołu sa dwie instancje sądów dominialnych - sąd zamkowy w Starogrodzie zwany również "burgrabskim" i najwyższy sąd dominialny nazywany : "Iudicium Comisariali" lub "Iudicium Delegato". Sąd zamkowy w Starogrodzie stanowił instancję apelacyjną od wyroków urzędu wiejskiego, a jednocześnie sądził sprawy większej wagi, których ważność nie kwalifikowała się do kompetencji urzędu wiejskiego, lecz bezpośrednio do sądu dominialnego; sąd najwyższy spełniał role instancji apelacyjnej dla wszystkich sądów zamkowych w dobrach oraz dla sądów ławniczych miejskich w miastach wchodzących w skład kompleksu dóbr biskupstwa chełmińskiego. Sąd zamkowy w Starogrodzie rozpatrywał sprawy sporne, a także wzorem innych ówczesnych sądów przyjmował do swych ksiąg wpisy niesporne. Zasięg terytorialny uprawnień sądu zamkowego w Starogrodzie pokrywał się z terytorium klucza starogrodzkiego jako jednostki administracji dóbr. Zasięg społeczny kompetencji sądu zamkowego ograniczał się tylko do stanu chłopskiego; mieszczanie i szlachta występowali tylko sporadycznie przed tym sądem i to w roli oskarżycieli chłopów. Skład sądu zamkowego w Starogrodzie był z reguły jednoosobowy uzupełniony jedynie pisarzem - pełniącym funkcje protokolanta. Najczęściej sędziami omawianego sądu byli burgrabiowie zamku starogrodzkiego, który stanowił ośrodek administracyjny klucza i był jednocześnie stałą siedzibą sądu zamkowego. Tylko w nielicznych wypadkach rozprawy sądowe odbywały się poza zamkiem w kancelarii sądu starogrodzkiego mieszczącej się w Chełmnie. Ilość odbywanych w ciągu roku posiedzeń sądu zamkowego w Starogrodzie nie była wielkością stałą, wahała się od kilku do dwudziestu kilku, podobnie różna była ilość spraw rozpatrywanych na jednym posiedzeniu sądu. Nie istniały też jakieś określone i stałe terminy posiedzeń sądu. Wachlarz spraw rozpatrywanych przez sąd zamkowy był dość urozmaicony. Do najczęściej sądzonych spraw należały wykroczenia godzące w interesy właściciela dóbr jak: picie alkoholu w obcych karczmach i sprowadzanie go z obcych browarów, nielegalne przeprowadzanie działów rodzinnych, darowizn i transakcji handlowych nieruchomości, zaniedbanie budowy i naprawy dróg i mostów. Te ostatnie sprawy wytaczne były sołtysom, urzędom wiejskim, a nawet całym wsiom. Pospolite i częste wykroczenia rozpatrywane przez sąd zamkowy to sprawy o pobicie, kradzieże, zniewagi słowne, szkody wyrządzone na polach i sadach. Liczne również były sprawy wynikające z wykroczeń przeciwko kościołowi i przykazaniom kościelnym, jak: pracy w dni świąteczne, nieprzestrzeganie postów i spowiedzi, opuszczanie nabożeństw oraz wykroczenia przeciwko ówczesnej obyczajowości, wśród których sprawy alimentacyjne zajmowały poczesne miejsce. Organem pomocniczym dla sądu zamkowego w ściganiu przestępstw był urząd instygatora. Do jego zadań należało wykrywanie przestępstw, przeprowadzenie śledztwa, sporządzanie aktu oskarżenia i przedstawienie go na rozprawie. Rodzaje przestępstw, którymi zajmował się instygator zamkowy, pozwalają ustalić, że stał on na straży interesów właścicieli dóbr i ustalonego w dobrach porządku. Przyznanie sądowi zamkowemu niesporne uprawnienia polegały na dokonywaniu wpisów do ksiąg sądowych o charakterze prywatno-prawnym takich jak: testamenty, darowizny, akty kupna itp. Sąd zamkowy przeprowadzał również oszacowanie majątku ruchomego i nieruchomego pozostałego po zmarłym właścicielu, wpisywał inwentarz ten do ksiąg sądowych oraz często dokonywał podziału majątku między spadkobierców. Sporządzaniem takich inwentarzy zajmował się badź sam sędzia zamkowy wraz z pisarzem, bądź wyznaczeni przez niego delegaci rekrutujący się najcześciej z oficjalistów dworskich. Uzyskanie przez sąd zamkowy uprawnienia urzędu grodzkiego powodowały również, że w księgach sądu zamkowego w Starogrodzie dokonywano oblatowania szeregu przywilejów i kontraktów wydawanych przez biskupów chełmińskich. Drugą instancją sądu dominialnego w dobrach biskupstwa chełmińskiego był, wspomniany już na wstępie, sąd najwyższy zwany komisarskim. Zasięg terytorialny tego sądu rozciągał się na obszar całych dóbr biskupich. Funkcję sędziego w tym sądzie wyjątkowo tylko pełnił sam biskup chełmiński. Na ogół sprawowali je wyznaczeni przez biskupa komisarze będący najczęściej generalnymi administratorami dóbr. Sąd komisarski nie miał stałej siedziby. Działał on na sesjach wyjazdowych przeprowadzając rozprawy najczęściej w siedzibach sądu, od wyroku którego wnoszono apelacje, a więc m.in. w zamku starogrodzkim i w miastach Chełmno, Wąbrzeźno, Chełmża. Ze spraw apelacyjnych do najczęściej rozpatrywanych należały przestępstwa propinacyjne, sprawy cechów z rzemieślnikami wiejskimi, spory o pobicie itp. Sąd najwyższy był również instancją dla spraw szczególnie ważnych (do takich zaliczano wszelkie wykroczenia miast i mieszczan godzące w skarb właścicieli dóbr) oraz sprawy, w których jedną ze stron był szlachcic lub duchowny. Zakres społeczny uprawnień sądu najwyższego obejmował więc wszystkie stany. Przy sądzie najwyższym działał tzw " fiszkat" o uprawnieniach analogicznych jak instygator.

Border dates:

1721-1767

Classification:

instytucje ochrony prawa i wymiaru sprawiedliwości

Creator's name:

Dates:

1721-1767.

Former name:

Księgi sądu biskupiego w Starogrodzie

Foreign language name:

Languages:

polski, niemiecki, łaciński

Availability:

Available in full

Total archival files:

9

Total archival files processed:

9

Total archival files without records:

0

Total linear metres

0.73

Total linear metres processed

0.73

Total linear metres without records

0.0

Total archival files:

0

Total files:

0

Total size (in MB):

0.0

Total documents

0

Total cases

0

Total classes

0

Total archival files:

0.0

Total running meters :

0.0

Dates of non-archival documentation :

Name Quantity Inventory uwagi
Approved book inventory Tak

Prawdopodobnie część zespołu przechowywana jest w Archiwum Diecezji Chełmińskiej w Pelplinie w zbiorze zatytułowanym " Acta Curiae".Zespół zmikrofilmowany nr mikr. 50257 - 50265.