Dokumenty pergaminowe, z lat 1506-1703, sygn. 1-5 Władze zwierzchnie - cesarz (król czeski), Trybunał Apelacyjny w Pradze, Wyższy Urząd we Wrocławiu, panowie zwierzchni ziemi bytomskiej, z lat 1498-1873, sygn. 5-2250 Starosta i sąd ziemski bytomski, z lat 1477-1742, sygn. 2251-4563 Burmistrz i rada miasta Bytomia, z lat 1532-1937, sygn. 4564-5361 Wójt i ława miejska (organ sądowniczy w mieście), z lat 1500-1723, sygn. 5362-5741 Cechy rzemieślnicze, z lat 1569-1936, sygn. 5742--5874 Kościół, z lat 1608-1830, sygn. 5875-5909 Zakłady przemysłowe (kopalnie, kuźnice, składy soli - solarnie), z lat 1608-1950, sygn. 5910-5935 Żydzi, z lat 1602-1938, sygn. 5936-5948 Korespondencja osób prywatnych, z lat 1555-1889, sygn. 5949-5982 Pozostałości aktowe zebrane przez różne osoby i instytucje, a przekazane do Archiwum Miejskiego, z lat 1652-1947, sygn. 5983-6050, 6050a Dawne inwentarze i regesty dokumentów archiwalnych, z lat 1880-1951, sygn. 6051-6067

Księstwo bytomskie powstało w 1281 roku w wyniku podziału księstwa opolskiego na cztery części ze stolicami w Opolu, Raciborzu, Cieszynie i Bytomiu. Po śmierci ostatniego księcia bytomskiego Bolesława w 1355 roku dochodzi do podziału księstwa i miasta, co nastąpiło w 1367 roku. Północną część odziedziczył Konrad II książę oleśnicki, a południową Przemysław I cieszyński. Stan taki utrzymywał się do 1475 roku Kiedy Maciej Korwin, król Węgier, opanował tron czeski i znaczną część Śląska, oddał w 1477 roku ziemię bytomską w dzierżawę możnemu czeskiemu Janowi z Żerotina w zastaw za pożyczoną sumę. W 1498 roku teren ten objął we władanie Jan II książę opolski. Z tego czasu zachował się wykaz opłat chłopów (urbarz) z terenu ziemi bytomskiej . W 1526 roku Jan II przekazał ziemię bytomską margrabiemu Jerzemu Hohenzollernowi z Ansbach koło Norymbergi, bratu wielkiego mistrza krzyżackiego, który przyczynił się do odbudowy dawnego górnictwa rud srebra i ołowiu, co dało podstawę rozwoju nowego miasta Tarnowskich Gór. Jerzy Hohenzollern przejął całość władzy na tym terenie po śmierci Jana II w 1532 roku. Ponieważ nowy władca rezydował w Ansbach, ustanowił on swojego starostę w Karniowie, któremu podlegał starosta dla ziemi bytomskiej urzędujący w Świerklańcu. Starosta ten stał na czele sejmiku i sądu ziemskiego powołanego do rozstrzygania spraw między przedstawicielami szlachty, a także szlachty z mieszczanami i chłopami. W 1622 roku władzę w ziemi bytomskiej przejął Łazarz I Henckel von Donnersmarck w zamian za dużą sumę pieniędzy pożyczoną cesarzowi. Przedstawiciele tej rodziny rezydowali w Świerklańcu. W 1671 roku nastąpił podział na linię świerklaniecką (ewangelicką) i bytomsko-siemianowicką (katolicką). W 1697 roku ziemia bytomska uzyskała tytuł bytomskiego wolnego państwa stanowego (Standesherrschaft Beuthen). Warunkiem uzyskania takiego statusu było przejście pana stanowego na katolicyzm. Przedstawiciel linii bytomsko-siemianowickiej podlegał panowi stanowemu ze Świerklańca. W imieniu Hencklów władzę sprawował prokurator kameralny, który stał na czele sądu i kancelarii. Wyższy Urząd (Oberamt) we Wrocławiu był przedstawicielstwem króla czeskiego, który był często także cesarzem, jako pana lennego Śląska. Sprawował on najwyższą władzę sądowniczą na tym terenie, przekazywał patenty królewskie czy sejmu śląskiego oraz nadzorował w pobieraniu podatków. Na czele Wyższego Urzędu stał najczęściej biskup wrocławski. W zbiorze dokumentów Archiwum Miejskiego w Bytomiu zachowała się też korespondencja z Sądem Apelacyjnym w Pradze, do którego można było się odwołać od decyzji sądu ziemskiego, decyzji Henckla oraz Wyższego Urzędu we Wrocławiu. Ustrój ziemi bytomskiej, od 1697 roku wolnego państwa stanowego (istniejącego formalnie do 1849 roku) był specyficzny. Sąd i sejmik ziemski zbierał się w Bytomiu lub w Tarnowskich Górach. Na jego czele stał starosta (Landeshauptmann), nazywany często w polskiej wersji „hetmanem ziemskim”. W skład sądu wchodzili przedstawiciele szlachty – około 10 osób. Oficjalny tytuł sędziego ziemskiego nosił jednak tylko jeden z nich. Kancelaria starosty ziemskiego była tam, gdzie zamieszkiwał, np. za Joachima i Jerzego Fryderyka Bujakowskich w Bujakowie. Stan taki utrzymał się do 1742 roku, kiedy teren ten dostał się pod władzę Prus. Państwo stanowe formalnie jednak istniało do 1849 roku. W miejsce sądu patrymonialnego hr. Henckla von Donnersmarck, sądu miejskiego w Bytomiu i Tarnowskich Górach oraz sądów poszczególnych właścicieli dóbr rycerskich powołano wówczas Sąd Powiatowy w Bytomiu (Kreisgericht Beuthen). Bytom został lokowany jako miasto na prawie magdeburskim w 1254 roku przez Władysława księcia opolskiego. Niewątpliwie od samego początku miasta istniała rada z burmistrzem na czele jako urząd sprawujący władzę. Potem ukształtował się też organ sądowniczy – ława miejska z wójtem na czele. Obydwa te organy wystawiały dokumenty i przechowywały przywileje miejskie. Od XVI wieku prowadzono też nie zachowane księgi radzieckie. Uległy one zniszczeniu podczas wojny 30-letniej, kiedy to w 1647 roku wojska szwedzkie najechały na miasto. Niektóre z tych ksiąg zostały wywiezione do Polski (do Czeladzi), ale tam również uległy zniszczeniu). Sąd ławniczy (wójtowski) prowadził księgi, z których zachowały się do dzisiaj znaczne fragmenty. Zapewne zarówno przywileje miejskie, jak księgi radzieckie i wójtowskie były przechowywane w ratuszu w skrzyniach, jak miało to miejsce w innych miastach. Pierwszą wzmiankę o istnieniu odrębnego pomieszczenia w piwnicy ratusza, gdzie przechowywano dokumenty, a więc archiwum miejskiego, odnotowano w 1688 roku. Do czasu wybudowania gmachu Miejskiej Kasy Oszczędności przy obecnym pl. Sobieskiego, gdzie od 1932 roku znalazło swe miejsce Muzeum Miejskie, także Archiwum miało trudności lokalowe. W nowo uzyskanych pomieszczeniach tego gmachu umieszczono wówczas zasób Archiwum. Obydwie te placówki były przez kilka lat pod wspólnym kierownictwem . W 1937 roku Archiwum Miejskie zostało usamodzielnione i przeniosło się do budynku Biblioteki Miejskiej przy obecnej ul. Powstańców Warszawskich. Archiwum Miejskie w Bytomiu istniało do 1951 roku, kiedy to zostało przekształcone w Oddział Archiwum Państwowego w Katowicach jako Powiatowe Archiwum Państwowe w Bytomiu. (na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. Z. Jedynak, Katowice 2007]

KM 17.12.2007, 0010-8