Komisariat Rządowy na powiat będziński: okólniki MSW i własne z lat 1918-1919, sygn. 1-9 Wydział Ogólny: Referat Ogólny: protokoły posiedzeń Sejmiku, księgi uchwał Wydziału Powiatowego, protokoły posiedzeń Rady Powiatowej z lat 1919-1939, sygn. 10-152, 78a, brak sygn. 30 Referat Organizacyjny: okólniki i zarządzenia władz zwierzchnich i własne, sprawozdania, organizacje, związku, stowarzyszenia z lat 1922-1939, sygn. 153-252 Referat Personalny: podania o pracę, korespondencja w sprawach osobowych i uposażeń z lat 1922-1939, sygn. 253-298 Referat Budżetowy: preliminarz budżetowe, sprawozdania z lat 1919-1939, sygn. 299-461, 347a, 393a Referat Samorządu Gminnego: zarządzenia i okólniki, protokoły rewizji urzędów gminnych, sprawy poszczególnych gmin i miasta Czeladzi z lat 1923-1939, sygn. 462-798, 635a, 737a, brak sygn. 491-510 (pomyłka w sygnowaniu), 633 Dział Finansowy: Referat Rachunkowy: zarządzenia i instrukcje finansowe, rozrachunki z gminami, skarbem państwa i własnymi zakładami, sprawozdawczość finansowa z lat 1922-1939, sygn. 799-889, 823a, brak sygn. 835, 836 Referat Finansowy: korespondencja w sprawach kredytowych, zadłużenia i zobowiązania wekslowego Związku Samorządowego gmin wiejskich i miasta Czeladzi z lat 1926-1939, sygn. 890-945 Referat Podatkowy: statuty o podatkach i opłatach, dodatki komunalne do podatków państwowych z lat 1922-1936, sygn. 946-1030, brak sygn. 953 Referat Kosztów Leczenia: korespondencja w sprawach leczenia z lat 1927-1932, sygn. 1031 Referat Zastępstwa Funduszu Bezrobocia: sprawozdania z akcji pomocy bezrobotnym, wykazy bezrobotnych, działalność Powiatowego, miejskich i gminnych komitetów Funduszu Bezrobocia z lat 1925-1939, sygn. 1032-1151, 1049a, 1091a, 1110a, brak sygn. 1060 Dział Drogowo-Budowlany: sprawy budowy i remontów dróg, mostów, regulacje rzek, korespondencja w sprawach obiektów użyteczności publicznej, sprawy budowlane w poszczególnych gminach z lat 1920-1939, sygn. 1152-1321 Dział Oświatowo-Kulturalny: Referat Oświaty Przedszkolnej: sprawy przedszkoli i szkół powszechnych w poszczególnych gminach, organizacja, sprawozdawczość z lat 1924-1936, sygn. 1322-1378 Referat Oświaty Pozaszkolnej: Uniwersytet Powszechny w Czeladzi, ogniska oświaty pozaszkolnej, świetlice z lat 1924-1936, sygn. 1379-1489 Dział Zdrowia Publicznego: gminne ośrodki zdrowia, szpitale z lat 1918-1939, sygn. 1490-1556, brak sygn. 1587 Referat Samodzielny Opieki Społecznej: organizacja i sprawozdawczość, opieka nad sierotami i starcami, Rady Opiekuńcze, kolonie, półkolonie, pomoc dla bezrobotnych z lat 1916-1939, sygn. 1557-1789, 1651a Referat Samodzielny Rolny: kółka rolnicze, koła gospodyń wiejskich, statystyka produkcji rolnej, hodowla z lat 1916-1939, sygn. 1790-1970 Referat Samodzielny Weterynaryjny: statuty i regulaminy z lat 1923-1937, sygn. 1971-1976 Referat Samodzielny Pożarniczy: Związek Straży Pożarnych, Ochotnicza Straż Pożarna z lat 1921-1937, sygn. 1977-2040 Mapy i plany: osady, drogi, ulice, rzeki, budynki z lat 1919-1939, sygn. 1-188, 10a, brak poz. 135-136 - błąd w numeracji

Powiatowe Związki Komunalne na terenie byłego zaboru rosyjskiego powołał do życia dekret z 5 grudnia 1918 roku o tymczasowej ordynacji wyborczej do sejmików powiatowych, uzupełniony dekretem z 4 lutego 1919 roku o tymczasowej ordynacji powiatowej dla obszarów Polski byłego zaboru rosyjskiego. Zmianę ustroju wprowadził dekret z 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Powiatowy Związek Komunalny Powiatu Będzińskiego rozpoczął działalność 16 kwietnia 1919 roku. Do czasu jego ukonstytuowania, sprawami należącymi do zakresu działania samorządu oraz przeprowadzaniem wyborów do władz komunalnych zajmował się Komisariat Rządowy Dąbrowsko-Będziński, wspólnie z utworzonym przez pruskie władze okupacyjne Będzińskim Sejmikiem Powiatowym (zwanym Sejmikiem Dąbrowskim). Funkcje samorządu na terenie powiatu będzińskiego spełniał również tzw. Związek Celowy, utworzony przez trzy miasta wydzielone z powiatu: Dąbrowę, Będzin i Sosnowiec. 16 kwietnia 1919 roku wszelkie funkcje sprawowane przez samorząd przejął Powiatowy Związek Komunalny Powiatu Będzińskiego. Obejmował on terytorialnie gminy wiejskie powiatu oraz gminy miejskie liczące poniżej 25 tysięcy mieszkańców. Jedynym miastem wchodzącym w jego skład była Czeladź. Pozostałe miasta weszły do Związku jako miasta wydzielone. Zakres działania Związku obejmował sprawy poruczone przez odpowiednie ustawy oraz zadania własne obejmujące sprawy gospodarcze, zdrowia i kulturalne. Organami Związku były: Sejmik Powiatowy, Wydział Powiatowy i Komisarz Powiatowy lub jego zastępca. Sejmik był organem uchwałodawczo-kontrolującym, reprezentował Związek. Jego skład ustalały wybory przeprowadzane przez rady gminne i radę miasta Czeladzi. Kadencja trwała 3 lata. Wydział Powiatowy był organem zarządzająco- wykonawczym. Składał się z 6 członków wybieranych na 3 lata przez Sejmik. Komisarz Powiatowy lub Przewodniczący, którym od 1919 roku był stale starosta, był równocześnie przewodniczącym Sejmiku i Wydziału. Jego zadaniem było wykonywanie uchwał obu organów i załatwianie spraw bieżących. Nadzór nad powiatowymi związkami komunalnymi przysługiwał w pierwszej instancji ministrowi spraw wewnętrznych. Dekret z 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego wprowadził w miejsce Sejmiku Radę Powiatową, jako organ stanowiący i kontrolujący w powiatowych związkach komunalnych. Radę Powiatową wybierano w głosowaniu powszechnym. Kadencję organów samorządowych przedłużono z 3 do 5 lat. W wypadku rozwiązania Rady i Wydziału w ich zastępstwie działał starosta powiatowy. Zakres działania organów samorządowych pozostał bez zmian. Nadzór nad związkami samorządowymi objęli wojewodowie, którzy wydawali decyzje przy współudziale Wydziału Wojewódzkiego. Wspólną kancelarię wszystkich organów Powiatowego Związku Komunalnego Powiatu Będzińskiego prowadziło Biuro Wydziału Powiatowego. [na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. J. Osojca, Katowice 1960]

KM 22.10.1966, 0014-13