Akta ogólne: okólniki, księgi postanowień, rejestry, skorowidze, wprowadzanie w życie ukazu uwłaszczeniowego i związane z tym sprawy i spory z lat 1864-1914, sygn. 1-51 Akta dotyczące poszczególnych wsi w gminach: Bobrowniki z lat 1866-1908, sygn. 52-53 Choroń z lat 1864-1908, sygn. 54-60 Górnicza z lat 1864-1909, sygn. 61-63 Gzichów z lat 1865-1909, sygn. 64-68 Koziegłowy z lat 1864-1909, sygn. 69-72 Kromołów z lat 1865-1909, sygn. 73-85 Łosień z lat 1865-1910, sygn. 86-87 Niegowa z lat 1864-1909, sygn. 88-93 Olkusko-Siewierska z lat 1868-1909, sygn. 94 Ożarowice z lat 1864-1909, sygn. 95-97 Pińczyce z lat 1864-1909, sygn. 98-101 Poremba Mrzygłódzka z lat 1864-1909, sygn. 102-109 Rokitno Szlacheckie z lat 1864-1910, sygn. 110-113 Rudniki Wielkie z lat 1864-1911, sygn. 114-118 Sulików z lat 1864-1909, sygn. 119-129 Włodowice z lat 1864-1909, sygn. 130-131 Wojkowice Kościelne z lat 1864-1909, sygn. 132-135 Żarki z lat 1865-1908, sygn. 136-139 Akta szczegółowe: Akta dotyczące obrotu ziemią z lat 1872-1914, sygn. 140-202 Akta dotyczące praw do gruntów rolnych z lat 1909-1914, sygn. 203-221 Akta dotyczące wpisów do tabel likwidacyjnych z lat 1885-1914, sygn. 222-258 Akta dotyczące naruszenia posiadania z lat 1909-1914, sygn. 259-269 Akta dotyczące służebności gruntowych z lat 1910-1912, sygn. 270-275 Akta dotyczące dzierżawy gruntów rolnych z lat 1888-1913, sygn. 276-314 Akta dotyczące sporów granicznych z lat 1870-1881, 1904-1914, sygn. 315-568 Akta dotyczące zajęcia gruntów dla celów przemysłowych z lat 1891-1914, sygn. 569-612 Akta dotyczące serwitutów z lat 1871-1914, sygn. 613-726 Akta dotyczące podziału ziemi gminnej z lat 1908-1914, sygn. 727-742 Akta dotyczące pomiarów gruntów z lat 1879-1880, 1894-1914, sygn. 743-769 Akta dotyczące wyrębu lasów państwowych z lat 1911, sygn. 770-773 Akta dotyczące kas oszczędnościowo-pożyczkowych z lat 1892-1914, sygn. 774-887 Akta dotyczące przesiedlania z lat 1911, sygn. 888 Akta dotyczące wysiedlania Żydów z gruntów i domów włościańskich z lat 1902-1914, sygn. 889-1047

Instytucja komisarzy włościańskich powołana został do życia w Królestwie Polskim w związku z reformą uwłaszczeniową. Komisarze włościańscy stanowili najniższy szczebel tzw. władz włościańskich, powołanych do realizacji reform uwłaszczeniowych. Ich władzą nadrzędną były w latach 1864-1870 komisje włościańskie, organy o charakterze kolegialnym, w skład których wchodzili również komisarze danego obwodu. Od 1871 roku działać zaczęły urzędy gubernialne do spraw włościańskich. Instytucję komisarzy powołał do życia ukaz uwłaszczeniowy z 2 marca 1864 roku. Kompetencje komisarzy zostały określone szczegółowo w postanowieniu Komitetu Urządzającego z 15 sierpnia 1864 roku. Komisarze rozpatrywali jednoosobowo: spory między wsią, a dworem o to czy grunty użytkowane przez chłopów podlegają uwłaszczeniu, sprawy przyznawania chłopom pustek, rozgraniczania gruntów folwarcznych od włościańskich, określania rodzaju i rozmiaru serwitutów opartych o tabele protestacyjne, o kontrakty i inne dokumenty pisemne, przywracania chłopom cofniętych serwitutów, o ile to nie powodowało ujemnych skutków w gospodarce folwarcznej oraz poświadczali umowy dobrowolne we wszystkich wyżej wymienionych sprawach. Decyzje komisarzy mogły być zaskarżone do komisji w ciągu 3 miesięcy. Jeżeli nie zostały zaskarżone nabierały mocy prawnej. W niektórych sprawach komisarze prowadzili tylko wstępne rozeznanie i zbierali materiały dla komisji. Do tego typu spraw należało: przywracanie chłopom pustek lub gruntów zagarniętych przez dwór po 1846 roku, określenie rozmiaru serwitutów opartych na zwyczaju lub umowie ustnej, odbudowa pomieszczeń znajdujących się na pustkach, a rozebranych przez dwór lub wypłata odszkodowań za nie, określenie wynagrodzenia za cofnięte serwituty, których nie można było przywrócić. Na mocy postanowienia z 3 stycznia 1865 roku przyznano komisarzom prawo decydowania w I instancji w sprawach o serwituty leśne i pastwiskowe oparte na zwyczaju, a przysługujące ludności małorolnej pozostawionej poza ukazem z 1846 roku, a także w sprawach o przyznanie chłopom prawa zbierania ściółki i szyszek, opartego na umowach ustnych o ile pozostałe serwituty leśne były wpisane do tabel protestacyjnych. Od lipca 1865 roku komisarze mogli prowadzić kontrolę tabel we wsiach gdzie podstawowe sprawy sporne zostały już rozstrzygnięte przez Komitet oraz we wsiach od dawna oczynszowanych. Obszar działania komisarza zwano rewirem, obejmował on teren często dość luźno związany z podziałem administracyjnym kraju. Po reformach administracyjnych z 1866 roku obszar działania ograniczono do granic jednego powiatu. Komisarz do spraw włościańskich powiatu będzińskiego rozpoczął swą działalność w 1866 roku, po utworzeniu powiatu będzińskiego i prowadził ją do 1914 roku. [na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. L. Domański, Będzin 1977]