Księgi ziemskie chełmskie

Reference code
35/2/0
Number of series
9
Number of scans
42697

Content:

1. Zapisy [Inscriptiones], 1429-1796, 14 j.a., (w tym księga ziemska hrubieszowska, zapisy, z lat 1429-1465), 2. Wyroki [Decreta], 1429-1797, 51 j.a.; 3. Relacje [Relationes, RMO], 1717-1797, 13 j.a.; 4. Ingrosacje [Ingrossationes], 1777-1810, 10 j.a. (w tym Index quietationum de precio debitorum, 1777-1796, 1 j.a., wyłączona z Chełmskiego Konsystorza Greckokatolickiego, sygn. 1159); 5. Fragmenty ksiąg, akta luźne, XVI-XVIII w., 4 j.a.; 6. Ekstrakty z ksiąg, XVII-XVIII w., 2 j.a.; 7. Widendarze [Videndaria], 1739-1796, 5 j.a.; 8. Wpisy spraw [Regestra causarum], 1614, 1619, 1740-1749, 1779-1797, 17 j.a.; 9. Pomoce kancelaryjne do ksiąg ingrosacji, 1796 - 1810, 2 j.a.

About the Creator:

Ślady działalności sądu ziemskiego chełmskiego sięgają pierwszej połowy XV w. Był organem pierwszej instancji a jego jurysdykcji podlegały wszystkie sprawy szlachty osiadłej z dziedziny sądownictwa spornego, z wyłączeniem należących do grodu 4 artykułów starościńskich (podpalenie, napad na drodze publicznej, najście na dom, zgwałcenie). Ponadto do 1631 r. jako jedyny miał prawo przyjmowania do swoich akt wpisów związanych z nabywaniem lub zbywaniem dóbr ziemskich (tzw. prawo wieczności). Obszarem działania sądu chełmskiego była wchodząca w skład województwa ruskiego ziemia chełmska z powiatem krasnostawskim włącznie. Ten sam skład sędziowski sprawował w określonych prawem terminach sądy w Chełmie dla powiatu chełmskiego, a tuż po nich dla powiatu krasnostawskiego w Krasnymstawie. Istnieje ślad, że w latach 1429-1465sądy odbywały się również w Hrubieszowie Skład sędziowski stanowili wybierani na sejmikach i zatwierdzani przez króla: sędzia (iudex terrestris), podsędek (subiudex terrestris) i pisarz ziemski (notarius terrestris). Konstytucje sejmowe szczegółowo regulowały zasady wyboru, zatwierdzania, składania przysięgi oraz trybu sprawowania funkcji. Obradom towarzyszyło zwykle kilku przedstawicieli szlachty w roli asesorów. Sąd sprawował swe funkcje okresowo, na rokach ziemskich (termini terrestres). Przed ich rozpoczęciem odbywało się leżenie ksiąg (positio actorum), podczas którego pisarz i komornicy przyjmowali wpisy od stron. Terminy regulowane były zwyczajem oraz konstytucjami sejmowymi. W 1792 r. Sejm Wielki dokonał reformy sądownictwa szlacheckiego I instancji, wprowadzając na miejsce dotychczasowych sądów ziemskich i grodzkich sądy ziemiańskie. Zachowano uprawnienia obu sądów, wprowadzając jednocześnie zmiany w składzie sądu oraz trybie sprawowania funkcji – „sąd zawsze gotowy” (VL IX, s. 370-376). Dla ziemi chełmskiej i powiatu krasnostawskiego ustalono jeden skład sądu, sądzącego na zmianę w Chełmie i Krasnymstawie. Kolejną reformę przyniosła konstytucja grodzieńska z 23 XI 1793 r. przywracająca sądy ziemskie. Nowo utworzone województwo chełmskie obejmowało ziemie: chełmską, parczewską i łukowską i każda miała osobny sąd (Vl X s. 311). Utrzymano jednak szeroką kolegialność sądu, zasady funkcjonowania i wprowadzony w sądach ziemiańskich urzędowy język polski (VL X, s. 286-294). Po III rozbiorze władze austriackie stopniowo likwidowały na terenie Galicji Zachodniej polskie sądownictwo ziemskie. W latach 1796-1810 w Chełmie funkcjonowała już tylko kancelaria ziemska, przyjmująca wpisy spraw o charakterze niespornym i wydająca wypisy z ksiąg, konieczne do regulacji spraw majątkowych.

Border dates:

1429-1810

Classification:

instytucje ochrony prawa i wymiaru sprawiedliwości

Creator's name:

Dates:

1429-1810.

Former name:

Foreign language name:

Acta terrestria Chelmensia

Languages:

ruski, polski, niemiecki, łaciński

Availability:

Available in full

Total archival files:

118

Total archival files processed:

118

Total archival files without records:

0

Total linear metres

9.74

Total linear metres processed

9.74

Total linear metres without records

0.0

Total archival files:

0

Total files:

0

Total size (in MB):

0.0

Total documents

0

Total cases

0

Total classes

0

Total archival files:

0.0

Total running meters :

0.0

Dates of non-archival documentation :

Name Quantity Inventory uwagi
Approved book inventory Tak spis ksiąg ziemskich wykonany podczas skontrum

7 ksiąg z lat 1471-1701 znajduje się w Narodowym Archiwum Republiki Białorusi w Mińsku, nr zesp. 1790