Referat Ogólno - Organizacyjny: zarządzenia organizacyjne wojewody śląskiego, akta organizacji wewnętrznej starostwa, zarządzenia polustracyjne władz zwierzchnich, zarządzenia wewnętrzne starosty, sprawy pracownicze, protokoły z odpraw, akta dotyczące ruchu i stanu ludności, wykazy statystyczne, sytuacyjne, sprawozdania starosty oraz poszczególnych referatów, urzędów i instytucji, korespondencja ogólna 1945-1950 (55 j.a.), Referat Rachunkowo-Gospodarczy: preliminarze budżetowe i sprawozdania z ich wykonania 1945-1946 (3 j.a.), Referat Społeczno-Polityczny: przepisy i zarządzenia ogólne, sprawozdania sytuacyjne referatu oraz zarządów gminnych, sprawozdania i statystyka dotycząca weryfikacji miejscowej ludności i jej powrotu do kraju, sprawy paszportowe, narodowościowe, repatriacja Niemców i obywateli radzieckich, zwolnienia z obozów i niewoli, sprawy obywaletstwa polskiego, deklaracje wierności, sprawy weryfikacyjne-repatriacyjne i majątkowe, grobownictwo wojenne, sprawy wyznaniowe, ruchów społecznych i zawodowych, sprawy cudzoziemców, ewidencja i statystyka ludności 1945-1950 (303 j.a.), Referat Administracyjno-Prawny: przepisy i zarządzenia ogólne, statystyka i sprawozdania dotyczące ruchu ludności, sprawozdania z działalności referatu, sprawy urzędu stanu cywilnego, sprawy metrykalne, raporty - wykazy dotyczące rejestracji małżeństw, urodzin i zgonów, zmiany nazwisk i imion, roszczenia własnościowe 1945-1950 (78 j.a.), Referat Karno-Administracyjny: przepisy i zarządzenia ogólne, sprawozdania z postępowania karno-administracyjnego, rejestry spraw karnych 1945-1949 (10 j.a.), Referat Osiedleńczy: przepisy i zarządzenia ogólne, sprawozdania i statystyka, ewidencja i wykazy gospodarstw, sprawy osadnictwa wiejskiego, wnioski o przyznanie prawa własności na gospodarstwa rolne, wykazy zakładów i przedsiębiorstw, akta nieruchomości nierolniczych, korespondencja referatu 1945-1950 (86 j.a.), Referat Przemysłu: przepisy i zarządzenia ogólne, sprawozdania i statystyka, koncesje przemysłowe i rzemieślnicze, wykazy zakładów przemysłowych, rzemieślniczych i handlowych 1945-1950 (45 j.a.), Referat Handlu: sprawozdnia i statystyka, wykazy przedsiębiorstw handlowych, koncesje gastronomiczne i inne, sprawy cen i komisji cennikowych 1946-1950 (26 j.a.), Referat Zdrowia: okólniki i korespondencja referatu, sprawozdania lekarza powiatowego oraz miejskiego szpitala zakaźnego w Opolu, sprawozdania z akcji przeciw epidemiologicznej, zachorowań na choroby weneryczne, stanu sanitarnego, rejestry lekarzy i położnych 1945-1947 (10 j.a.), Referat Opieki Społecznej: sprawozdania z działalności referatu, sprawy budżetowe i dotacje, domy opieki społecznej, rewindykacja dzieci, akta dotyczące Powiatowego Komitetu Opieki Społecznej 1945-1949 (21 j.a.), Referat Kultury i Sztuki: sprawozdania i statystyka w sprawach kultury, sprawy teatrów amatorskich, biblioteki, wystawy 1945-1950 (7 j.a.), Referat Budownictwa: sprawozdania z działalności referatu oraz z odbudowy obiektów, szkody wojenne w nieruchomościach, akta dotyczące odbudowy obiektów, kredyty inwestycyjne, korespondencja referatu 1945-1950 (53 j.a.), Referat Pomiarów: okólniki, instrukcje i korespondencja referatu, dziennik ewidencji pomiarów, sprawy znaków i materiałów kartograficznych i pomiarowych, wykazy zmian własności 1945-1950 (15 j.a.), Referat Rolnictwa i Reform Rolnych: przepisy i zarządzenia ogólne, sprawozdania i statystyka, sprawozdania i statystyka, sprawozdania z działalności referatu, sprawozdania o położeniu rolnictwa i z przebudowy ustroju rolnego, spisy rolne GUS, wykazy szkód wojennych w rolnictwie, wykazy gospodarstw rolnych i ogrodniczych przejętych na rzecz skarbu państwa, akta dotyczące państwowych majątków ziemskich, ewidencja działek, wykazy bezrolnych, małorolnych i średniorolncyh, wykazy osadników, podania i przydział gospodarstw, sprawy hipoteczne, wykazy inwentarza żywego, korespondencja referatu 1945-1950 (135 j.a.), Referat Oświaty Rolniczej: przepisy i zarządzenia ogólne, sprawozdania z działalności Powiatowego Inspektora Oświaty Rolniczej, akta dotyczące szkół rolniczych 1945-1950 (22 j.a.), Referat Weterynarii: sprawy opieki weterynaryjnej i Powiatowej Lecznicy Weterynaryjnej 1946 (2 j.a.), Powiatowy Komendant Straży Pożarnych: okólniki i rozkazy własne, sprawy organizacyjne straży pożarnych, miesięczne wykazy pożarów, zestawienia budynków straży pożarnych 1945-1946 (4 j.a.), dodatkowe jednostki: wykazy zabytków z terenu Opolszczyzny 1946 (1 j.a.), sprawozdania z działalności referatu osiedleńczego 1945-1948 (1 j.a.), przyznanie obywatelstwa polskiego ludności autochtonicznej 1945-1949 (1 j.a.), statut organizacyjny Zarządu Miejskiego w Opolu 1948-1953 (1 j.a.), plan terenu wykopalisk na Ostrówku b.d.(1 j.a.), Ośrodek Zdrowia - budżet, okólniki 1947-1948 (1 j.a.), protokoły i sprawozdania z przebiegu akcji zbierania podpisów pod apelem szkokholmskim na rzecz obrony pokoju 1950 (1 j.a.), podział majątku byłych gmin niemieckich 1947 (1 j.a.), dodatkowy budżet miasta Opola na rok 1949 (1 j.a.), wyjazdy do Niemiec 1947-1950 (1 j.a.), przydziały nieruchomości 1946-1647 (1 j.a.), spis zarejestrowanych fachowców z powiatu i miasta Opola 1946 (1 j.a.), weryfikacja ludności 1945-1947 (1 j.a.), sprawy graniczne 1949 (1 j.a.), miesięczne sprawozdania sytuacyjne 1946 (1 j.a.), administracja domów skarbowych 1945-1946 (2 j.a.), protokoły z kontroli i lustracji Oddziału Związku Zawodowego Pracowników Państwowych w Opolu 1948-1950 (1 j.a.), arkusze szacunkowe gospodarstw gminy Łubniany 1947 (1 j.a.), Koło Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej 1948-1950 (1 j.a.), zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej 1946 (1 j.a.), podział majątku poniemieckiego 1946-1949, przekazanie gospodarstw poniemieckich 1945 (1 j.a.), akta osobowe pracowników urzędów gmin i wydziału powiatowego b.d. (14 j.a.), miesięczne sprawozdania sytuacyjne starostwa 1945-1946 (1 j.a.), spisy gospodarstw poniemieckich 1949-1950 (1 j.a.), zmiana nazwisk 1948-1951 (1 j.a.), przepisy kancelaryjne 1945-1948 (1 j.a.), spis ludności 1945-1950 (1 j.a.), tymczasowe zaświadczenia o przyznaniu obywatelstwa polskiego 1945 (1 j.a.), dary z UNRRA 1945-1946 (1 j.a.), podział miasta i powiatu 1946 (1 j.a.), sprawy uprawnień na prowadzenie przedsiębiorstw handlowych i usług 1949 (1 j.a.), rejestr korespondencji 1949 (1 j.a.), wykaz osób składających deklaracje wierności b.d.(1 j.a.), sprawy przemysłowe i własnościowe 1947-1949 (2 j.a.), protokoły przekazania gospodarstw 1945-1952 (2 j.a.), rejestr składek pomocy zimowej 1948-1949 (1 j.a.), materiały do planów zagospodarowania terenowego dla powiatu Opole 1949 (22 j.a.), przes.80/2004: budżet 1947-1948 (1 j.a.), pisma z prośbą o zgodę na prowadzenie działalności rzemieslniczej, przemysłowej i gastronomicznej 1945-1947 (4 j.a.), zezwolenia na zakup i ubój zwierząt rzeźnych dla rzeźników 1946 (1 j.a.), akta personalne 1946-1949 (21 j.a.), ankiety zgłoszeniowe zakładów przemysłowych 1945 (5 j.a.), budżety jednostek podległych 1947-1949 (9 j.a.), wykazy pracowników Starostwa Powiatowego 1946 (1 j.a.), działalność Starostwa Powiatowego w 1946 r. (1 j.a.), bilans za rok 1949 (1 j.a.), protokoły przekazania gospodarstw wolnych b.d. (2 j.a.), pisma o odzyskanie zajętego mienia 1947-1948 (1 j.a.), współpraca pomiędzy Starostwem Powiatowym a Powiatowym Inspektoratem Kultury Fizycznej 1950 (1 j.a.), nab.2018: ewidencja personelu w Starostwie Powiatowym w Opolu 1948 (1 j.a.)

Organizację i działalność starostw powiatowych z lat 1944-1950 określały dwa podstawowe normatywy: rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 19 stycznia 1928 roku o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej oraz dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 21 sierpnia 1944 roku o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji. Zgodnie z wymienionymi przepisami starosta stał na czele powiatu i pochodził z nominacji. Na obszarze powiatu starosta był przedstawicielem rządu i szefem administracji ogólnej. Jeżeli chodzi o funkcjonowanie i strukturę wewnętrzną starostw na terenie Śląska, w 1945 roku Urząd Wojewódzki Śląski w Katowicach wydał dla podległych mu urzędów tymczasowy podział czynności w starostwach powiatowych. W instrukcji wymienionych zostało 13 referatów, z wyszczególnieniem spraw przez nie załatwianych. W czerwcu 1947 roku ukazał się okólnik ministar ziem odzyskanych w sprawie wewnętrznej organizacji starowstw powiatowych. Stanowił on, że starostwa dzielą się na 17 referatów. Zarządzeniem organizacyjnym nr42/48 wojewody śląsko-dąbrowskiego z 20 lutego 1948 r. wprowadzony został nowy statut organizacyjny dla starostw powiatowych. W roku 1949 został uzupełniony o rzeczowy podział akt. Wspomniany statut ustalał istnienie w starostwach powiatowych 17 referatów oraz 1 oddziału, który dzielił się na 5 referatów. Były to następujące referaty: ogólno-organizacyjny, rachunkowo-gospodarczy, społeczno-polityczny, administracyjno-prawny, karno-administracyjny, wojskowy, ochrony przed pożarami i innymi klęskami, osiedleńczy, przemysłu, handlu, zdrowia, opieki społecznej, spraw inwalidzkich, ruchu drogowego, kultury i sztuki, budownictwa, pomiarów, oddział rolnictwa i reform rolnych dzielący się na referaty: planowania i inwenstycji w rolnictwie, rolnictwa, urządzeń rolnych, oświaty rolniczej i weterynarii. Likwidacja starostw powiatowych nastąpiła na mocy ustawy z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej. Nowymi organami władzy w terenie zostały rady narodowe. [Na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. Stefan Czech, Opole 1981]

Zmiany w rozmiarze zespołu zatwierdzono na posiedzeniu Komisji Metodycznej w dniu 13.04.2012 r. (protokół nr 2/12).