Organizacja spółdzielni zrzeszonych w związku (1948-1950); organizacja ZSP (1950-1951); bilanse ZSP i zrzeszonych w nim spółdzielni (1946-1951)

W pierwszych latach powojennych (1945-połowa 1948) działalność ruchu spółdzielczego opierała się na ustawie z 29.X.1920 r. W miarę przystosowywania się polskiej spółdzielczości do nowych form ustrojowych, wzrastała potrzeba uregulowania kwestii organizacyjnych w ruchu spółdzielczym. Dokonała tego ustawa z 21.V.1948 r. i 20.XII. 1949 r. Ta pierwsza powołała Centralny Związek Spółdzielczy jako naczelną organizację ruchu spółdzielczego w Polsce. Jego zadaniem było reprezentowanie spółdzielczości na zewnątrz oraz nadzorowanie działalności podległych jednostek. Władzami Związku były: Krajowy Kongres Spółdzielczy (władza naczelna), Naczelna Rada Spółdzielcza (organ uchwałodawczy i nadzorczy) oraz Zarząd (organ wykonawczy). Druga z ustaw regulowała kompetencje jednostek podporządkowanych Związkowi. Na terenie województwa szczecińskiego do 1949 r. działały trzy równoległe organizacje spółdzielcze: Oddział Centralnego Związku Spółdzielczego (podlegały mu spółdzielnie oparte na pracy najemnej), Związek Spółdzielni Rzemieślniczych (podlegały mu spółdzielnie grupujące warsztaty rzemieślnicze) i Centrala Spółdzielni Wytwórczych „Solidarność” (podlegały jej wszystkie spółdzielnie żydowskie). Między tymi zrzeszeniami nie było żadnych różnic organizacyjnych. O przynależności spółdzielni do odpowiedniego zrzeszenia decydował jej skład osobowy. Wspólnym reprezentantem tych zrzeszeń był Zjazd Wojewódzki i Rada Związku. W styczniu 1950 r. doszło do połączenia Oddziału Centralnego Związku Spółdzielczego i Centrali Spółdzielni Wytwórczych „Solidarność”, powstał Związek Spółdzielni Pracy w Szczecinie. Od tego też czasu zaczęły też powstawać związki branżowe, które kierowały spółdzielniami o określonym profilu działania. Na terenie województwa działało 7 związków branżowych. Ich zakres działania oraz schemat organizacji określiło zarządzenie CZS z 2.V.1950 r. Każdy związek posiadał dwa podstawowe działy: administracyjno-finansowy i organizacji produkcji. W 1951 r. powstał dział rewizji. Organami związków branżowych były: Zgromadzenie Przedstawicieli (władza naczelna, w jej skład wchodził przynajmniej 1 przedstawiciel z każdej spółdzielni); Komisja Rewizyjna (organ kontrolny) oraz Zarząd (władza wykonawcza). Co roku Zgromadzenie wybierało Radę Nadzorczą (organ uchwałodawczy i kontrolny). Taka organizacja spółdzielczości pracy istniała do 1954 r., kiedy to w miejsce istniejących związków branżowych powstał Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy w Szczecinie.