1) Dział Ogólno-Administracyjny: przepisy i zarządzenia, sprawy osobowe, zebrania gminne i gromadzkie, statystyka, kontrole (163 j.a.; 1872-1914). 2) Dział Finansowy: zarządzenia, dochody gminy, ubezpieczenia rzeczowe, kasy oszczędnościowe (141 j.a.; 1868-1913). 3) Gospodarka Gminna: rolnictwo i lasy, weterynaria i hodowla, przemysł i handel, zdrowie publiczne i akcje sanitarno-porządkowe, opieka społeczne, szkoły, sprawy wyznaniowe, drogi i mosty (256 j.a.; 1882-1913). 4) Dział Administracyjny: bezpieczeństwo i porządek publiczny, ewidencja i kontrola ruchu ludności, sprawy sądowe i wojskowe (426 j.a.; 1872-1914).

Gmina wiejska, jako jednostka administracji państwowej i jednocześnie samorządu terytorialnego, powstała za czasów Księstwa Warszawskiego. Na mocy dekretu z 23 lutego 1809 r. (Dz.P. KW, t. 1, nr 9, s. 201-209) na czele gminy stał wójt, który był obowiązany: przekazywać polecenia władzy państwowej, zarządzać majątkiem gminnym i instytucjami publicznymi ufundowanymi dla dobra mieszkańców, kierować robotami publicznymi, wspierać pobór podatków publicznych, zapewniać porządek, bezpieczeństwo i ochronę zdrowia mieszkańców, jak również spełniać rolę dozoru policyjnego. Organem samorządowym była Rada Gminy, których członkowie byli mianowani przez prefekta spośród kandydatów zaproponowanych przez właścicieli nieruchomości (gospodarzy). Do jej kompetencji należało m.in. uchwalanie budżetu gminy oraz rozkład ciężarów publicznych i gminnych. Zasadnicze zmiany wprowadzał ukaz z 19 lutego/2 III 1864 r. (Zbiór Praw, t. II, rozdz. V: Organizacja Zarządu Królestwa Polskiego, art. 194-313), zmieniany nieznacznie lub uzupełniany w kolejnych latach. Ustanawiał on tzw. gminę zbiorową składająca się z kilku lub kilkunastu gromad (wsi). Najwyższą władzą było Zebranie Gminne, które składało się ze wszystkich pełnoletnich gospodarzy-mężczyzn, posiadających co najmniej 3 morgi ziemi. Do jego kompetencji należało: 1) wybór wójta, ławników (zastąpionych w 1879 r. przez pełnomocników gminnych) oraz urzędników gminnych; 2) kontrola ich czynności i rachunków; 3) uchwały w sprawach gospodarczych i innych dotyczących całej gminy; 4) rozporządzanie nieruchomym majątkiem gminy; 5) ustanawianie i rozkład składek i ciężarów gminnych; 6) działalność dobroczynna i urządzanie szkół gminnych. W skład zebrania gromadzkiego wchodzili wszyscy właściciele gruntów (także kobiety). Zebranie wybierało sołtysa, sprawdzało jego rachunki oraz było organem uchwałodawczym gromady w sprawach gospodarczych (m.in. rozporządzało wspólnie użytkowanymi gruntami) oraz finansowych (uchwalanie składek na potrzeby gromady). Organami administracyjnymi samorządu gminnego byli wójt i ławnicy (pełnomocnicy gminni). Do kompetencji wójtów należało m.in. wykonywanie uchwał zebrania gminnego, kierowanie działalnością urzędników gminy (zwykle był to tylko pisarz gminny) i nadzór nad nimi, zarząd majątkiem gminy, szkołami, kasami oszczędności, ściąganie składek uchwalanych przez zebrania i zarząd nimi oraz zadania poruczone mu przez administrację rządową (np. prowadzenie ksiąg ludności, pomoc przy ściąganiu podatków, poborze wojskowym). Wpierać go mieli sołtysi, którzy jednocześnie byli organami wykonawczymi samorządu gromadzkiego. Zarówno wójt, jak i sołtys, podlegali nadzorowi administracji rządowej (naczelnikowi powiatu, strażnikowi ziemskiemu). W czasie okupacji niemieckiej podczas I wojny światowej ustrój gmin wiejskich w Kongresówce nie uległ zmianom. Poddano je jedynie władzy nadzorczej niemieckich naczelników powiatów, którym przysługiwało prawo zatwierdzania wyboru wójtów.