Referat Samorządu Gminnego z lat 1945 - 1950, sygn. 1 - 112, w tym: protokoły posiedzeń Wydziału, przepisy i zarządzenia, inspekcji (lustracji) gmin, bilanse gmin, sprawy podatkowe, sprawy wyborów zarządów gmin, burmistrzów, wójtów, sołtysów, sprawy bibliotek gminnych; Referat Finansowo - Gospodarczy z lat 1946 - 1949, sygn. 113 - 120, w tym: budżety i sprawozdania z ich wykonania; Miejscowy Urząd Planowania Przestrzennego z lat 1947 - 1950, sygn. 121 - 133, w tym: przepisy i zarządzenia, nadzór budowlany, sprawozdania z ruchu budowlanego, sprawy zagospodarowania przestrzennego; Referat Opieki Społecznej z lat 1945 - 1949, sygn. 134 - 159, w tym: przepisy ogólne, organizacja i sprawozdania z działalności, subwencje na działalność i opiekę społeczną, wykazy osób uprawnionych do opieki, punkty opieki nad matką i dzieckiem, korespondencja w sprawach opieki społecznej; Referat Weterynarii z lat 1947 - 1948, sygn. 160 - 162, w tym: wykazy zaraźliwych chorób zwierzęcych, wykazy uboju zwierząt pod nadzorem weterynaryjnym.

Wydziały powiatowe - zgodnie z dekretem polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 listopada 1944 roku o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 14, poz. 74) - były organami wykonawczymi powiatowych rad narodowych. Wydział powiatowy składał się z 6 członków, wybranych przez powiatową radę narodową, spośród jej członków lub też spośród mieszkańców danego powiatu. Przewodniczącym wydziału powiatowego był z urzędu starosta powiatowy. Zgodnie z art.. 1 wspomnianego dekretu do zakresu działania samorządu terytorialnego należały sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, o ile nie były wyraźnie zastrzeżone do kompetencji władz państwowych. Wydział Powiatowy w Częstochowie, zwany też Powiatowym Związkiem Samorządowym, rozpoczął funkcjonowanie, tak jak i Starostwo Powiatowe Częstochowskie, w styczniu 1945 roku. Został zniesiony na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U. Nr 14, poz. 130). Zarządzeniem wojewody kieleckiego z dnia 6 marca 1945 roku została ustalona tymczasowa struktura organizacyjna starostw i wydziałów powiatowych należących do województwa kieleckiego, w tym władz powiatu częstochowskiego. Według nadmienionego zarządzenia utworzono 24 referaty; połowa z nich (I - XII) podlegała bezpośrednio staroście, a druga (referaty XIII - XXIV) wraz z kancelarią - sekretarzowi wydziału powiatowego. Wydział Powiatowy w Częstochowie składał się z następujących referatów: Ogólno-Samorządowego, Finansowo-Budżetowego, Pośredniego Nadzoru nad Gminami, Bezpośredniego Nadzoru nad Gminami, Kasowo-Rachunkowego, Podatkowego, Drogowego, Budowlanego, Zdrowia, Opieki Społecznej, Weterynarii, Bezpieczeństwa Przeciwpożarowego. Należy nadmienić, że Kancelaria była wspólna dla Starostwa Powiatowego Częstochowskiego i Wydziału Powiatowego w Częstochowie. Pisma dla obu instytucji sygnowano pieczątką wpływu z napisem: Starostwo Powiatowe Częstochowskie. Na posiedzeniu Wydziału odbytym w dniu 22 grudnia 1945 roku został uchwalony "Statut etatów i stanowisk służbowych dla pracowników Powiatowego Związku Samorządowego w Częstochowie". Powołano wtedy następujące stanowiska: sekretarz, inspektor samorządu gminnego, referent administracyjny, rachmistrz, asystent rachunkowy, kasjer, kancelista. W skład struktury organizacyjnej jednostki weszły również tak zwane działy specjalne, w tym: Dział Drogowy (Powiatowy Zarząd Drogowy), Dział Zdrowia Publicznego, Dział Opieki Społecznej, Dział Popierania Rolnictwa (Agronom Powiatowy), Dział Weterynarii, Dział Bezpieczeństwa (Instruktor Przeciwpożarowy). W następnych latach wymienione działy wielokrotnie były zmieniane i reorganizowane. Utworzono między innymi Miejski Urząd Planowania Przestrzennego.

Wstęp i inwentarz sporządził Franciszek Sobalski (1993). Inwentarz wpisany do bazy danych IZA.