Powstanie Styczniowe rozpoczęło się 22 I 1863 i trwało do jesieni 1864 r. Swoim zasięgiem objęło głownie teren zaboru rosyjskiego: Królestwo Polskie oraz ziemie wcielone do Rosji – Litwę, Białoruś i część Ukrainy. Działania zbrojne prowadzone przez powstańców miały charakter wojny partyzanckiej. Dziesiątki tysięcy ludzi walczyły w leśnych oddziałach, a kolejne tysiące wspomagały ich, niejednokrotnie narażając życie swoje i swoich bliskich. Pomimo porażki, powstanie odegrało istotną rolę w kształtowaniu i umacnianiu tradycji i świadomości narodowej różnych grup społecznych w obliczu wspólnego wroga; było też jednym z najbardziej dramatycznych i doniosłych wydarzeń w historii walk Polaków o odzyskanie niepodległości i zachowanie narodowej tożsamości, odpowiedzią polskich patriotów, działających od kilku lat w konspiracji, na narastający terror rosyjski oraz zapowiedź przymusowego wcielania Polaków do rosyjskiej armii. Archiwum Główne Akt Dawnych przechowuje fragment spuścizny aktowej związanej z powstaniem styczniowym i działalnością władz powstańczych (Organizacja Narodowa Powstania Styczniowego, zesp. 244). Część tej dokumentacji została przejęta po II wojnie światowej z Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie trafiła jako darowizny od osób prywatnych. Część przekazało do AGAD w latach 50-tych XX w. Archiwum Komitetu Centralnego PZPR. W 2014 roku archiwalia te zostały wpisane na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata. Materiały dotyczące powstania styczniowego znajdują się w AGAD także w innych zespołach, m. in. w aktach urzędów rosyjskiego Zarządu Wojenno-Policyjnego w Królestwie Polskim. W niniejszej kolekcji prezentujemy wybrane archiwalia dokumentujące zryw narodu polskiego przeciwko Rosji. Wśród nich znaleźć można: 1. dziennik Apolinarego Ordyńca, kapitana wojsk powstańczych opisujący życie codzienne podczas powstania (zesp. 240, sygn. 10), 2. plany bitew pod Chruśliną i Żyrzynem (zesp. 244, sygn. 186), 3. instrukcję Rządu Narodowego dla formowania pieszych oddziałów partyzanckich (zesp. 244, sygn. 20), 4. Złotą Hramotę (zesp. 244, sygn. 12), 5. rotę przysięgi składaną przez oddziały powstańcze (zesp. 244, sygn. 2), 6. list pożegnalny Romana Żulińskiego do matki i rodziny z 4 sierpnia 1864 r. (zesp. 244, sygn. 39), 7. odezwę generała Mariana Langiewicza, dyktatora powstania (zesp. 244, sygn. 9), 8. wspomnienia powstańca Franciszka Łuczyńskiego (zesp. 245, sygn. 3), 9. adres parafian i mieszkańców miasta Kielc do ks. Macieja Majerczaka, administratora diecezji kielecko-krakowskiej, z wyrazami uczuć patriotycznych i religijnych z 28 VIII 1861 r. (zesp. 245, sygn. 41).