Archiwum Państwowe w Poznaniu

Jakiego dokumentu szukasz

Wybierz okres historyczny

Spróbuj inaczej

Wyszukiwanie zaawansowane Przeglądaj kolekcje
Adres:

ul. 23 Lutego 41/43

Poznań

60-967

Godziny otwarcia:

08:00 - 18:30 (poniedziałek)

08:00 - 14:00 (wtorek)

08:00 - 14:00 (środa)

08:00 - 18:30 (czwartek)

08:00 - 14:00 (piątek)

numer telefonu:
+48 61 852-46-01
numer fax:
+48 61 851-73-10
E-mail:
archiwum@poznan.ap.gov.pl
Strona www:
http://poznan.ap.gov.pl

Archiwum Państwowe w Poznaniu powstało 5 IV 1919 r., kiedy Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wypowiedział pracę niemieckim urzędnikom Królewsko-Pruskiego Archiwum Państwowego w Poznaniu, utworzonego w okresie rozbiorów przez rząd pruski, i mianował dyrektorem tej instytucji prof. Józefa Paczkowskiego. Podstawą prawną organizacji polskiej państwowej sieci archiwalnej na terenie byłego zaboru pruskiego były: ustawa Sejmu RP z 1 VIII 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej oraz rozporządzenie Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej z 12 IV 1920 r. o organizacji archiwów państwowych byłej dzielnicy pruskiej.

Archiwum Państwowe w Poznaniu wywodzi się z tradycji i zasobu archiwum grodzkiego w Poznaniu, ulokowanego w 1783 r. przez starostę generalnego Wielkopolski, Kazimierza Raczyńskiego w odbudowanej przez niego części zamku (grodu) królewskiego i starościńskiego, nazywanej odtąd „dworem Raczyńskiego”. Archiwum to w czasach I Rzeczypospolitej przechowywało akta instytucji państwowych pierwszej instancji, obejmujących swymi kompetencjami teren powiatu i województwa poznańskiego. Podobnie własne archiwa posiadały także pozostałe grody starościńskie, z zasobem związanym z terenem ich powiatów i województw, natomiast akta sądów ziemskich prawie wszędzie przechowywane były w ratuszach miejskich.

Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. zostały przez zaborców zniszczone prawie wszystkie akta sądów grodzkich i ziemskich na terenie Prus Królewskich, natomiast w północnej Wielkopolsce przejęte i zamknięte zostały kancelarie i archiwa grodów inowrocławskiego, kruszwickiego, bydgoskiego, nakielskiego, kcyńskiego i wałeckiego, a po drugim rozbiorze w 1793 r. także grodów poznańskiego, kościańskiego, wschowskiego, gnieźnieńskiego, pyzdrskiego, konińskiego i kaliskiego. Akta tych grodów, wielokrotnie przewożone i lokowane w budynkach sądowych, kościelnych i poklasztornych, zostały w 1849 r. złożone w zamku byłych królów polskich i starostów generalnych w Poznaniu i oddane pod nadzór mieszczącego się tam pruskiego Sądu Powiatowego (Kreisgericht).

Dnia 8 III 1869 r. ukazało się rozporządzenie naczelnego prezesa Prowincji Poznańskiej, Karla Wilhelma Horna o utworzeniu przez rząd pruski Królewsko-Pruskiego Archiwum Państwowego w Poznaniu (Königlich-Preussisches Staatsarchiv in Posen). Archiwum to zostało ulokowanie w zabudowaniach pojezuickich, przejętych na siedzibę Naczelnego Prezydium Prowincji Poznańskiej (Oberpräsidium der Provinz Posen) i objęło przechowywane tam archiwalia, zwożone od 1816 r.  ze skasowanych klasztorów katolickich, położonych na terenie prowincji.

W 1874 r. do tego archiwum, poszerzonego o pomieszczenia w budynkach poklasztornych, zostały z dawnego zamku starościńskiego, oddanego na potrzeby Wyższego Sądu Apelacyjnego (Ober-Appellationsgericht), przeniesione akta grodzkie i ziemskie, a w 1879 r. zaczęło ono przejmować także akta miejskie i cechowe z okresu I Rzeczypospolitej.

W 1884 r. po wystawieniu nowego budynku na siedzibę Wyższego Sądu Apelacyjnego, władze pruskie przekazały dawny zamek królewski i starościński w Poznaniu na siedzibę Królewsko-Pruskiego Archiwum Państwowego.

W efekcie burzliwych starań o repolonizację urzędów i instytucji, 16 IV 1919 r. prof. Bolesław Erzepki fizycznie przejął Archiwum od ustępującego zarządu niemieckiego, usuniętego 5 IV tego roku przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu.

W celu objęcia opieką państwową licznych registratur władz państwowych, samorządowych i kościelnych, których akta pozostawały poza Archiwum, 2 II 1920 r. powołano Urząd Główny Archiwów Państwowych byłej Dzielnicy Pruskiej. Do jego kompetencji należało przejmowanie archiwaliów od rządu niemieckiego, delegowanie rzeczoznawców przy zawieraniu konwencji archiwalnych w sprawie dzielnicy, administracja ogólna archiwów dzielnicy, organizowanie nowych archiwów, przygotowanie i wyszkolenie urzędników, nadzór nad registraturami urzędów państwowych i opieka nad archiwami i registraturami gmin i ciał autonomicznych oraz nad archiwami prywatnymi. Urząd Główny opracował też statut własny i Archiwum Państwowego w Poznaniu i przystąpił do kompletowania personelu archiwum.

W 1922 r. po likwidacji Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej Archiwum Państwowe w Poznaniu weszło w skład polskiej państwowej sieci archiwalnej, podległej Wydziałowi Archiwów Państwowych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie.

10 IX 1939 r. Archiwum Państwowe w Poznaniu zostało przejęte przez niemieckie władze okupacyjne i przemianowane na Archiwum Rzeszy dla Kraju Warty w Poznaniu (Reichsarchiv Wartheland in Posen). Pod koniec wojny gmach archiwalny spłonął 29 I 1945 r., wskutek czego Archiwum zostało ulokowane w pomieszczeniach byłego zamku cesarskiego (dawniej Kaiserliche Schloss) w Poznaniu. W 1947 r. na potrzeby Archiwum Państwowego przekazane zostały pomieszczenia Archiwum Miejskiego przy ul. Stawnej, a w 1951 r. po przejęciu zasobu Archiwum Miejskiego w Poznaniu, także jego magazyn przy ul. Sierocej.

Od 22 VII 1951 r. główna siedziba Archiwum Państwowego w Poznaniu mieści się w odbudowanym wówczas gmachu dawnego Sądu Apelacyjnego w Poznaniu.

Podgląd

Liczba zespołów na SwA

8756

Liczba jednostek na SwA

511593

Liczba skanów na SwA

6313233

Wielkość zasobu (m.b.):

10060.5

Liczba monografii w bibliotece:

22146

Powierzchnia magazynowa (m2):

1289.5

Pojemność półek (m.b.):

0.0

Liczba wydawnictw ciągłych w bibliotece:

8455

Liczba miejsc w pracowni naukowej:

25

Najciekawsze materiały

angle-left Czyn zbrojny Chłapowskich

Nakładem Archiwum Państwowego w Poznaniu ukazała się publikacja pt. „Czyn zbrojny Chłapowskich”, opracowana przez dra Emiliana Prałata z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

th_okladka

 Pomimo trudności związanych z pandemią, książka ukazała się pod koniec 2020 roku, roku w którym świętowaliśmy stulecie polskiego zwycięstwa w bitwie warszawskiej, ważnego wydarzenia nie tylko z militarnego, ale również politycznego punktu widzenia. Wśród wówczas poległych na froncie znaleźli się Zdzisław Chłapowski (1892-1920) i Juliusz Chłapowski (1890-1920). Stulecie ich śmierci zazębiające się z rocznicą jednego z największych sukcesów polskiego oręża, stało się okazją do spojrzenia na militarne dzieje rodu Chłapowskich w nieco szerszej perspektywie uwzględniającej nie tylko postać generała Dezyderego, ale wielu jego potomków. Problematyka aktywności militarnej rodu Chłapowskich nie doczekała się dotychczas monograficznego opracowania. Zagadnienie to podejmowane było wyłącznie w odniesieniu do postaci gen. Dezyderego, adiutanta Napoleona, głównodowodzącego wojskami powstania listopadowego na Litwie, kawalera Orderu Virtutti Militari i legii honorowej. W niewielkim stopniu znana jest działalność innych członków tego rodu. Mamy nadzieję, iż poprzez ww. pracę zniwelowana została luka poznawcza w zakresie naszej wiedzy o działalności wojskowej Chłapowskich.

W książce zaprezentowane zostały nieznane wcześniej materiały ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego oraz prywatnego archiwum rodziny Chłapowskich. W liczącej 252 strony pracy przedstawione zostały sylwetki gen. Dezyderego Chłapowskiego, Zdzisława Chłapowskiego, Adama Michała Chłapowskiego, Jana Chłapowskiego, Kazimierza Chłapowskiego, Mariana Chłapowskiego, Michała Chłapowskiego, Mieczysława Michała Chłapowskiego, Mieczysława Chłapowskiego, Stanisława Ludwika Chłapowskiego, Juliusza Chłapowskiego, Kazimierza Józefa Chłapowskiego, Emilii ze Sczanieckich Chłapowskiej. Warto też  wspomnieć i odnotować postać Kazimierza Chłapowskiego (1898-1939), jednego z dowódców  15 Pułku Ułanów Poznańskich, a po uwolnieniu z obozu jenieckiego i osiedleniu się w Wielkiej Brytanii, działacza emigracyjnego. W publikacji zaprezentowane zostały zarówno skany dokumentacji aktowej i personalnej pozyskane z Centralnego Archiwum Wojskowego, jak również fragmenty korespondencji frontowej, fotografie przedstawiające opisywane postaci, niepublikowane wcześniej źródła ikonograficzne (w tym np. zdjęcia z międzywojennych manewrów wojskowych przeprowadzanych w majątkach należących do rodu Chłapowskich), historyczne (w znacznej mierze ze zbiorów prywatnych rodziny) oraz stricte artystyczne (stylizowane portrety, grafiki, prace rysunkowe etc.).

Archiwum Państwowe w Poznaniu w naturalny sposób stało się instytucją, która podjęła się współpracy w zakresie pozyskania archiwaliów z Centralnego Archiwum Wojskowego i wydania książki, a tym samym przypomniało, iż jest miejscem przechowywania dokumentów odzwierciedlających ziemskie ślady działalności człowieka, podkreślając podstawową swą rolę, jaką jest przechowywanie naszej pamięci zbiorowej. Powyższe działanie bardzo dobrze wpisuje się też w realizowany, od kilku lat przez archiwa państwowe, projekt pn. „Archiwa Rodzinne Niepodległej”.

Publikacja została objęta patronatem Marszałka Województwa Wielkopolskiego. Otrzymała wsparcie z Gminy Kościan, Miasta Kościan oraz Zarządu Powiatu Kościańskiego, a także Fundacji „Bonum adipisci” – Dążyć do dobra.

Zainteresowanych nabyciem publikacji prosimy o kontakt z Archiwum Państwowym w Poznaniu.

Promocja wydawnictwa, na którą zapraszamy wspólnie z Autorem, Wydawnictwem Nauka i Innowacje oraz partnerami   projektu, ze względu na sytuację sanitarno-epidemiologiczną, odbędzie się w jeden z marcowych piątków 2021 roku (5, 12, 19 lub 26 marca), w Auli Lubrańskiego Collegium Minus UAM przy ul. Wieniawskiego 1 w Poznaniu.

Prezentacji książki i spotkaniu autorskiemu towarzyszyć będzie okolicznościowa wystawa poświęcona rodzinie Chłapowskich przygotowana przez dra Emiliana Prałata.

Udostępnij tą stronę na Twitterze, Facebooku i Google Plus