Archiwum Państwowe w Poznaniu

Jakiego dokumentu szukasz

Wybierz okres historyczny

Spróbuj inaczej

Wyszukiwanie zaawansowane Przeglądaj kolekcje
Adres:

ul. 23 Lutego 41/43

Poznań

60-967

Godziny otwarcia:

08:00 - 18:30 (poniedziałek)

08:00 - 14:00 (wtorek)

08:00 - 14:00 (środa)

08:00 - 18:30 (czwartek)

08:00 - 14:00 (piątek)

numer telefonu:
+48 61 852-46-01
numer fax:
+48 61 851-73-10
E-mail:
archiwum@poznan.ap.gov.pl
Strona www:
http://poznan.ap.gov.pl

Archiwum Państwowe w Poznaniu powstało 5 IV 1919 r., kiedy Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wypowiedział pracę niemieckim urzędnikom Królewsko-Pruskiego Archiwum Państwowego w Poznaniu, utworzonego w okresie rozbiorów przez rząd pruski, i mianował dyrektorem tej instytucji prof. Józefa Paczkowskiego. Podstawą prawną organizacji polskiej państwowej sieci archiwalnej na terenie byłego zaboru pruskiego były: ustawa Sejmu RP z 1 VIII 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej oraz rozporządzenie Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej z 12 IV 1920 r. o organizacji archiwów państwowych byłej dzielnicy pruskiej.

Archiwum Państwowe w Poznaniu wywodzi się z tradycji i zasobu archiwum grodzkiego w Poznaniu, ulokowanego w 1783 r. przez starostę generalnego Wielkopolski, Kazimierza Raczyńskiego w odbudowanej przez niego części zamku (grodu) królewskiego i starościńskiego, nazywanej odtąd „dworem Raczyńskiego”. Archiwum to w czasach I Rzeczypospolitej przechowywało akta instytucji państwowych pierwszej instancji, obejmujących swymi kompetencjami teren powiatu i województwa poznańskiego. Podobnie własne archiwa posiadały także pozostałe grody starościńskie, z zasobem związanym z terenem ich powiatów i województw, natomiast akta sądów ziemskich prawie wszędzie przechowywane były w ratuszach miejskich.

Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. zostały przez zaborców zniszczone prawie wszystkie akta sądów grodzkich i ziemskich na terenie Prus Królewskich, natomiast w północnej Wielkopolsce przejęte i zamknięte zostały kancelarie i archiwa grodów inowrocławskiego, kruszwickiego, bydgoskiego, nakielskiego, kcyńskiego i wałeckiego, a po drugim rozbiorze w 1793 r. także grodów poznańskiego, kościańskiego, wschowskiego, gnieźnieńskiego, pyzdrskiego, konińskiego i kaliskiego. Akta tych grodów, wielokrotnie przewożone i lokowane w budynkach sądowych, kościelnych i poklasztornych, zostały w 1849 r. złożone w zamku byłych królów polskich i starostów generalnych w Poznaniu i oddane pod nadzór mieszczącego się tam pruskiego Sądu Powiatowego (Kreisgericht).

Dnia 8 III 1869 r. ukazało się rozporządzenie naczelnego prezesa Prowincji Poznańskiej, Karla Wilhelma Horna o utworzeniu przez rząd pruski Królewsko-Pruskiego Archiwum Państwowego w Poznaniu (Königlich-Preussisches Staatsarchiv in Posen). Archiwum to zostało ulokowanie w zabudowaniach pojezuickich, przejętych na siedzibę Naczelnego Prezydium Prowincji Poznańskiej (Oberpräsidium der Provinz Posen) i objęło przechowywane tam archiwalia, zwożone od 1816 r.  ze skasowanych klasztorów katolickich, położonych na terenie prowincji.

W 1874 r. do tego archiwum, poszerzonego o pomieszczenia w budynkach poklasztornych, zostały z dawnego zamku starościńskiego, oddanego na potrzeby Wyższego Sądu Apelacyjnego (Ober-Appellationsgericht), przeniesione akta grodzkie i ziemskie, a w 1879 r. zaczęło ono przejmować także akta miejskie i cechowe z okresu I Rzeczypospolitej.

W 1884 r. po wystawieniu nowego budynku na siedzibę Wyższego Sądu Apelacyjnego, władze pruskie przekazały dawny zamek królewski i starościński w Poznaniu na siedzibę Królewsko-Pruskiego Archiwum Państwowego.

W efekcie burzliwych starań o repolonizację urzędów i instytucji, 16 IV 1919 r. prof. Bolesław Erzepki fizycznie przejął Archiwum od ustępującego zarządu niemieckiego, usuniętego 5 IV tego roku przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu.

W celu objęcia opieką państwową licznych registratur władz państwowych, samorządowych i kościelnych, których akta pozostawały poza Archiwum, 2 II 1920 r. powołano Urząd Główny Archiwów Państwowych byłej Dzielnicy Pruskiej. Do jego kompetencji należało przejmowanie archiwaliów od rządu niemieckiego, delegowanie rzeczoznawców przy zawieraniu konwencji archiwalnych w sprawie dzielnicy, administracja ogólna archiwów dzielnicy, organizowanie nowych archiwów, przygotowanie i wyszkolenie urzędników, nadzór nad registraturami urzędów państwowych i opieka nad archiwami i registraturami gmin i ciał autonomicznych oraz nad archiwami prywatnymi. Urząd Główny opracował też statut własny i Archiwum Państwowego w Poznaniu i przystąpił do kompletowania personelu archiwum.

W 1922 r. po likwidacji Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej Archiwum Państwowe w Poznaniu weszło w skład polskiej państwowej sieci archiwalnej, podległej Wydziałowi Archiwów Państwowych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie.

10 IX 1939 r. Archiwum Państwowe w Poznaniu zostało przejęte przez niemieckie władze okupacyjne i przemianowane na Archiwum Rzeszy dla Kraju Warty w Poznaniu (Reichsarchiv Wartheland in Posen). Pod koniec wojny gmach archiwalny spłonął 29 I 1945 r., wskutek czego Archiwum zostało ulokowane w pomieszczeniach byłego zamku cesarskiego (dawniej Kaiserliche Schloss) w Poznaniu. W 1947 r. na potrzeby Archiwum Państwowego przekazane zostały pomieszczenia Archiwum Miejskiego przy ul. Stawnej, a w 1951 r. po przejęciu zasobu Archiwum Miejskiego w Poznaniu, także jego magazyn przy ul. Sierocej.

Od 22 VII 1951 r. główna siedziba Archiwum Państwowego w Poznaniu mieści się w odbudowanym wówczas gmachu dawnego Sądu Apelacyjnego w Poznaniu.

Podgląd

Liczba zespołów na SwA

8756

Liczba jednostek na SwA

511595

Liczba skanów na SwA

6313233

Wielkość zasobu (m.b.):

10060.5

Liczba monografii w bibliotece:

22146

Powierzchnia magazynowa (m2):

1289.5

Pojemność półek (m.b.):

0.0

Liczba wydawnictw ciągłych w bibliotece:

8455

Liczba miejsc w pracowni naukowej:

25

Najciekawsze materiały

angle-left Tłok pieczętny klasztoru cystersów w Wągrowcu z 1746 roku, 
wyjątkowym nabytkiem Archiwum Państwowego w Poznaniu w 2020 roku

3_AP Poznan_tlok piecztny cystersow z Wagrowca z 1746_zdjecie 2Z wielką radością i zadowoleniem informujemy, iż po kilku miesiącach zabiegów udało się zakupić od prywatnego kolekcjonera z Czech do zasobu Archiwum Państwowego w Poznaniu wyjątkowy obiekt, jakim jest tłok pieczętny klasztoru cystersów w Wągrowcu z 1746 r.

Tłok pieczętny konwentu cystersów z Wągrowca, w opinii ekspertów od sfragistyki (prof. Piotra Pokory z UAM w Poznaniu i prof. Marcina Hlebionka z UMK w Toruniu), jest niezwykle ciekawym obiektem związanym z historią Wielkopolski. Tłok, jak wskazuje wyryta na jego skuwce data (1746 r.), wykonany został dla konwentu wągrowieckiego w związku z wprowadzeniem zmian prawno-administracyjnych w klasztorze w 1744 r., a zatwierdzonych przez opata generalnego w 1745 r. Jest to zabytek unikatowy o dużych walorach artystycznych. 

Wizerunek napieczętny przedstawia Najświętszą Marię Pannę z Dzieciątkiem na lewym ramieniu, stojącą w portalu, po bokach którego widnieją ornamenty okuciowe. Pod przedstawieniem znajduje się tarcza herbowa z podłożoną pod niej tabliczką. Inskrypcja umieszczona pomiędzy dwoma potrójnymi otokami (prostym – roślinnym – prostym) głosi: SIGILLUM CONVENTVS – VAGROVENCENSIS. Drewniany uchwyt tłoczony. 

Nie ulega wątpliwości, iż pozyskanie tłoka jest bardzo korzystne i wartościowe. Zabezpiecza w regionalnych zbiorach zabytek o wyjątkowej wartości historycznej dla Wielkopolski. Tego typu pieczęcie, zachowane w tak dobrym stanie, należą do nielicznych wyjątków na rynku antykwarycznym i kolekcjonerskim. Jego zakup jest cennym uzupełnieniem, znajdującego się już zbioru typariuszy w zasobie naszej placówki, w której – co warto w tym miejscu podkreślić – przechowywany jest najstarszy dokument w polskich archiwach państwowych, związany z okolicami Wągrowca, czyli fundacja klasztoru cystersów w Łeknie koło Wągrowca z 1153 roku, a który został w 2016 r. wpisany na Krajową Listę Programu UNESCO Pamięć Świata.

W zabiegach o nabycie ww. tłoku, po raz wtóry, spotkaliśmy się z wielkim zrozumieniem i przychylnością ze strony władz Gminy Wągrowiec i władz Miasta Wągrowca, które udzieliły wyjątkowo wysokiej pomocy finansowej przy zakupie tej pieczęci. Jako wyraz wdzięczności, Archiwum sporządziło jej faksymile, które jako wierne odwzorowanie zostanie przekazane „Hojnym Darczyńcom” oraz do zbiorów Muzeum Regionalnego w Wągrowcu. Po zaistnieniu odpowiednich warunków epidemicznych, zaplanowano w Wągrowcu zorganizowanie okolicznościowej wystawy i mini sesji popularno-naukowej, na której zostanie zaprezentowany oryginał tłoka pieczętnego wraz z dokumentami zaopatrzonymi w odciski tej pieczęci. 

Udostępnij tą stronę na Twitterze, Facebooku i Google Plus