Dzieje instytucji

Oddział Archiwum Państwowego w Międzyzdrojach został utworzony pod koniec 2009 r. Przejął on zasób i kontynuował działalność po zlikwidowanym w tym samym roku oddziale w Płotach. Płotowski oddział z kolei odziedziczył akta po Powiatowym Archiwum Państwowym w Gryficach.

Ostatnia z wymienionych placówek została powołana do życia 10 listopada 1954 r. Ze względu na trudności z pozyskaniem odpowiednich pomieszczeń na biuro i magazyny pracę rozpoczęła dopiero 6 grudnia 1954 r. Kłopoty lokalowe towarzyszyły gryfickiemu archiwum praktycznie przez cały okres jego istnienia. Podobnie jak kłopoty ze znalezieniem fachowej i stabilnej obsady personalnej. Pierwszym kierownikiem placówki był młody, zaledwie 19-letni maturzysta z Gryfic - Bernard Kapella. W Archiwum przepracował ponad 8 lat. W sierpniu 1963 r. zastąpił go – na pół roku - Antoni Paris. W marcu 1964 r., z powodu braku kadry, działalność PAP została zwieszona. Właściwość terytorialna Archiwum Powiatowego w Gryficach obejmowała obszar pięciu północnych powiatów województwa szczecińskiego: wolińskiego, kamieńskiego, gryfickiego, nowogardzkiego i goleniowskiego (od 1954 r.). W 1964 r. zasób Archiwum składał się z 62 zespołów (ponad 5.800 j.a.). Były to przede wszystkim akta organów samorządowych szczebla powiatowego, miejskiego i gminnego z lat 1945-1950 oraz kilkunastu instytucji gospodarczych z lat 1945-1955.

Ponieważ warunki lokalowe gryfickiego archiwum nie były zadowalające, Archiwum Państwowe w Szczecinie zainteresowało się projektem Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych pozyskiwania na cele archiwalne obiektów zabytkowych. Idea ta zrodziła się w 1957 r. i była o tyle interesująca, że środki na odbudowę i adaptację miały pochodzić nie z budżetu NDAP, ale ze Społecznego Funduszu Odbudowy Kraju i Stolicy. Na liście NDAP znajdował się Zamek Stary w Płotach. Choć budowla była zniszczona w ponad 60%, a Płoty nie były miastem powiatowym, to miejsce to zdawało się być idealną lokalizacją dla archiwum. Odbudowa renesansowego zamku trwała ponad 6 lat (1959-1965) i zakończyła się sukcesem.

Latem 1965 r. do Płotów przewieziono zasób PAP Gryfice. Zgodnie z zarządzeniem Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dniem 1 października 1965 r. Powiatowe Archiwum Państwowe w Gryficach zostało zlikwidowane, a utworzony został Oddział Terenowy w Płotach Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Szczecinie. Właściwość terytorialna nowego Oddziału objęła powiaty goleniowski, gryficki, kamieński, nowogardzki oraz woliński. W ciągu następnych dziesięcioleci obszar ten niewiele się zmienił. W 1976 r. powiększył się o miasto-gminę Resko, a w 1999 r. – o gminę Radowo Małe – obie przeniesione z obszaru działania Archiwum w Stargardzie Szczecińskim. Pierwszym kierownikiem płotowskiego archiwum był Józef Pluciński (do stycznia 1974 r.) Po nim stanowisko to objął – na prawie 16 lat - Jan Macholak. Ponieważ w 1988 r. powierzono mu funkcję zastępcy Dyrektora Archiwum Państwowego w Szczecinie, w grudniu 1989 r. obowiązki kierownika Oddziału AP przekazał Ewie Macholak. W latach 1991-2008 kierownikiem Oddziału była Renata Żuk, absolwentka archiwistyki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W latach 2008-2010 obowiązki kierownika pełniła Iwona Gudkiewicz.

Decyzją Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dniem 1 grudnia 2009 r. Oddział w Płotach został zlikwidowany a zasób przeniesiony do nowo otwartej siedziby w Międzyzdrojach. Archiwum obecnie położone jest na terenie Wolińskiego Parku Narodowego (ok. czterech kilometrów od centrum Międzyzdrojów) i zajmuje cztery budynki po byłym kompleksie koszarowym Biała Góra. Terenem bezpośredniego działania Oddziału w Międzyzdrojach jest: m. Świnoujście na prawach powiatu, powiaty: kamieński, goleniowski, gryficki i część łobeskiego (gminy: Dobra, Resko). Placówka oprócz gromadzenia, przechowywania, opracowywania i udostępniania materiałów archiwalnych, zajmuje się również działalnością edukacyjną, która polega m.in. na organizowaniu lekcji archiwalnych dla dzieci i młodzieży szkolnej oraz wykładów. Od kwietnia 2010 r. kierownikiem Oddziału jest Dorota Sienkiewicz.

O zasobie

Zasób międzyzdrojskiego archiwum stanowią - z wyjątkiem spuścizn osób prywatnych - wyłącznie materiały archiwalne wytworzone po 1945 r., to jest po przejęciu Pomorza Zachodniego przez polską administrację.

Niewątpliwie do jednych z najważniejszych zespołów archiwalnych przechowywanych w magazynach Oddziału należą akta administracji państwowej ogólnej (starostw powiatowych, prezydiów powiatowych, miejskich i gromadzkich rad narodowych, urzędów gmin oraz urzędów miast i gmin, urzędów rejonowych) i specjalnej (m.in. urzędów skarbowych, inspektoratów szkolnych, jednostek organizacyjnych statystyki, Obwodowego Urzędu Informacji i Propagandy w Gryficach oraz Rejonowego Urzędu Likwidacyjnego w tymże mieście). Równie istotne są archiwalia wytworzone przez jednostki samorządu terytorialnego: akta powiatowych rad narodowych i wydziałów powiatowych, zarządów miejskich i miejskich rad narodowych, gminnych rad narodowych, urzędów gminnych i miejskich powołanych na mocy ustawy samorządowej z 1990 r. Reprezentowane są także akta wymiaru sprawiedliwości (sądów i prokuratur) oraz instytucji finansowych. W międzyzdrojskim archiwum znajduje się również dokumentacja wielu nieistniejących już zakładów pracy, chociażby Przedsiębiorstwa Połowów Dalekomorskich i Usług Rybackich "Odra" w Świnoujściu (największy zespół archiwalny liczący prawie 140 m.b.) czy Cukrowni "Gryfice" w Gryficach. Nie brakuje także akt odziedziczonych po Państwowych Gospodarstwach Rolnych czy wytworzonych przez sektor spółdzielczy (np. akta Spółdzielni Rękodzieła Ludowego i Artystycznego "Cepelianka" w Świnoujściu). Nieco inny charakter posiadają materiały archiwalne przekazane do archiwum przez Woliński Park Narodowy, nadleśnictwa i uzdrowiska w Kamieniu Pomorskim i Świnoujściu. Zasób uzupełniają akta wybranych szkół, jednostek kultury (np. akta muzeów regionalnych działających w Kamieniu Pomorskim i Wolinie), licznych towarzystw kulturalnych, organizacji o charakterze politycznym (np. akta komitetów Frontu Jedności Narodowej, rad Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego, zbiór wydawnictw i pism ulotnych NSZZ "Solidarność) i spuścizn osób prywatnych (świnoujścian: Zofii i Stanisława Kuglinów, Bohdana Gawła oraz Józefa Plucińskiego). Istotne zwłaszcza dla osób prowadzących badania genealogiczne są gromadzone przez archiwum koperty dowodów osobistych, a także indeksowany w ostatnich latach zbiór ksiąg meldunkowych.