Fabryka Tlenu w Białymstoku

Sygnatura
4/783/0
Liczba serii
0
Liczba skanów
0

Zawartość:

Zawartość zespołu stanowią materiały związane z działalnością produkcyjną i handlową zakładu, głównie w okresie okupacji sowieckiej i niemieckiej Białegostoku w latach 1939-1944. Odzwierciedlają to akta sporządzone w językach: białoruskim, rosyjskim, niemieckim i polskim. Największą grupę akt stanowi dokumentacja rachunkowa i księgowa wytwórni (Rejestr sčetnyh dokumentov, Dowody kasowo-memoriałowe, Buchhaltungs Unterlagen, itp.), obejmująca rachunki, faktury, potwierdzenia bankowe, listy przewozowe (Frachtbrief), certyfikaty wydajności zakładu (Leistungsbescheinigung) i formularze zamówień (Bestellschein) – łącznie 21 j.a.. Każda jednostka obejmuje jeden miesiąc rozliczeniowy, na ostatnich kartach zwykle znajdują się podsumowania dotyczące produkcji w danym miesiącu. Dokumentacja rachunkowa zakładu nie stanowi kompletu, zachowane jednostki dotyczą następujących miesięcy: I, III, VI, XI 1940 r., II-V, X-XII 1941 r., III, VIII 1942 r., IV, VI-XII 1943 r. Dostarczają one szczegółowych informacji na temat zasięgu działalności białostockiej wytwórni tlenu i jej kontrahentów (fabryk, zakładów, kolei i in.), realizacji zamówień władz okupacyjnych i osób prywatnych. Wiele kart stanowi formularze z firmowej papeterii „Peruna” z okresu przedwojennego oraz papeterii firm z terenu miasta Białystok, także jednostek z pozostałych ziem polskich i z zagranicy. Pomiędzy dokumentacją dotyczącą sprzedaży i opłat znajdują się listy płac (Löhnliste) zakładu, wymieniające pracowników z podaniem stanowiska . Osobno występują listy płac robotników żydowskich oraz korespondencja z władzami okupacyjnymi dotycząca kontroli ich zatrudnienia . Z okresu okupacji sowieckiej zachowała się 1 j.a. zawierająca dokumentację płacową (Rasčetno-platežnaja vědomost’) zakładu od marca do grudnia 1940.Najbardziej wartościowym źródłem do działalności zakładu w latach 1940-1941 jest jednostka o sygn. 3. „Zarządzenia, wytyczne władz zwierzchnich, korespondencja dotycząca spraw produkcji i rachunkowości”. Znajduje się w niej korespondencja zakładu z organami zwierzchnimi np. białostockim Gorpromkombinatem, do którego wytwórnia przynależała; zalecenia dotyczące planów produkcji i comiesięcznych sprawozdań (bilansów), prośby o dostarczenie surowców niezbędnych do produkcji (topliwo, potaż, soda kaustyczna i in.). Mieszczą się tu również kopie sprawozdań, spisy pracowników, informacje dotyczące działalności ruchu robotniczego, a także kopie pełnomocnictw wydanych dyrektorowi zakładu Bronisławowi Dawtinowi przez dyrektora białostockiego Gorpromkombinatu, Lazara Szymelińskiego.Zespół uzupełniają księgi dziennej kontroli maszyn (tzw. dzienniki – żurnale produkcji; 3 j.a.), w których odnotowywano przebieg pracy maszyn wytwarzających tlen, przestoje w ich działaniu (spowodowane np. zamarznięciem maszyny) oraz inne parametry techniczne. Sygn. 1-27.

Dzieje twórcy:

W 1913 r., po fuzji działających w Warszawie Towarzystwa Francuskiego „L`air Laquide” i petersburskiej Spółki Akcyjnej „Perun”, powstało Towarzystwo Akcyjne Fabryk Tlenu i Aparatów „Perun”. Wybuch I wojny światowej przerwał działalność Towarzystwa, wznowiono ją zaraz po zakończeniu walk, ale już pod szyldem: Francuskie Towarzystwo Akcyjne „Perun” Spółka Akcyjna (z siedzibą przy ul. Grochowskiej w Warszawie). W dziale „C” rejestru handlowego Sądu Okręgowego w Warszawie przedsiębiorstwo figurowało pod nazwą: Francuska Spółka Akcyjna – Société Anonyme Française – Peroune – Francuskie Towarzystwo Akcyjne – Perun. Rozkwit działalności Spółki przypadł na lata 20. i 30. XX w., była ona pionierem przemysłu gazów technicznych w Polsce, wytwarzała i sprzedawała tlen, azot, karbid, acetylen i inne materiały spawalnicze. „Perun” (jak potocznie określano Francuskie Towarzystwo Akcyjne) organizował także szkolenia w zakresie technik spawalniczych, zakładał warsztaty i wprowadzał nowe patenty. Przejmował większość akcji w mniejszych spółkach, zajmujących się produkcją tlenu i acetylenu. W 1938 r. zapadła decyzja o założeniu przedstawicielstwa spółki w Białymstoku . Przygotowania do uruchomienia zakładu prowadzono od marca 1938 r. na działce przy ul. Orzeszkowej 15a. Działała do wybuchu II wojny światowej, obsługując obszar ówczesnego woj. białostockiego. Od października 1939 r. do końca okupacji sowieckiej (23.VI.1941 r.) zakład pozostawał pod zarządem władz radzieckich. Został znacjonalizowany i podporządkowany białostockiemu Gorpromkombinatowi (Bělastockij Garadskij Pramyslovyj Kombinat).W omawianym okresie nosił nazwę: Gosudarstviennyj Kislorodnyj Zavod v g. Belostoke (tj. Państwowa Fabryka Tlenu w Białymstoku).Zakład sprzedawał gazy techniczne oraz wykonywał usługi spawalnicze na obszarze zachodniej BSSR. Od lipca 1941 r. do czerwca 1944 r. zakład znajdował się pod zarządem niemieckich władz okupacyjnych, a podporządkowany był Głównemu Urzędowi Powierniczemu Wschodu (Haupttreuhandstelle Ost) w Berlinie. Do końca 1941 r., według zachowanych w zespole pieczątek nagłówkowych, przedsiębiorstwo funkcjonowało pod nazwą Staatliche Sauerstoff Fabrik Bialystok (tj. Państwowa Fabryka Tlenu Białystok), od 1942 r. większość pism wychodzących z zakładu posiadało nagłówek: Der Komissarische Verwalter Der Sauerstoff Fabrik Bialystok, tj. pieczęć Zarządu Komisarycznego Fabryki Tlenu Białystok. Podobnie jak w okresie okupacji sowieckiej, wytwórnia realizowała zamówienia kombinatów przemysłowych, fabryk i zakładów (m.in. hut szkła, tartaków, browarów), szpitali, kolei, zlecenia wojsk i władz okupacyjnych. W 1944 r. po nadejściu Armii Czerwonej wszystkie urządzenia produkcyjne wywieziono do ZSRR. 10.XII.1945 r. utworzono Zjednoczenie Przemysłu Gazów Technicznych z siedzibą w Dąbrówce Małej k. Katowic, które miało zajmować się upaństwawianiem, odbudową i uruchamianiem wytwórni gazów technicznych w Polsce. Francuska Spółka Akcyjna (Société Anonyme Française Peroune) Francuskie Towarzystwo Akcyjne „Perun” w Warszawie znalazła się w wykazie upaństwowionych przedsiębiorstw, załączonym do zarządzenia Ministra Przemysłu z dn. 30.XI.1946 r. W pierwszych latach wznowionej po II wojnie światowej działalności (wznowienie produkcji nastąpiło w marcu 1947 r.) białostocki zakład, działający już w ramach Zjednoczenia Przemysłu Gazów Technicznych, funkcjonował jeszcze pod nazwą Fabryka Tlenu „Perun” S.A. Białystok Zarząd Państwowy. Jednak na mocy orzeczenia nr 22 Ministra Przemysłu i Handlu z dn. 12.II.1948 r. o przejęciu przedsiębiorstw na własność Państwa został upaństwowiony, a dotychczasowa nazwa zmieniona na: Zjednoczone Zakłady Przemysłu Gazów Technicznych. Przedsiębiorstwo Państwowe Wyodrębnione z siedzibą w Dąbrówce Małej k. Katowic, Wytwórnia nr 4, Białystok (podległe Centralnemu Zarządowi Przemysłu Chemicznego w Gliwicach). W ten sposób formalnie zakończono działalność Wytwórni Gazów Technicznych w Białymstoku w strukturze Francuskiego Towarzystwa Akcyjnego „Perun”.W wyniku przekształceń organizacyjnych przemysłu gazów technicznych w Polsce, od 1952 r. wytwórnia białostocka uzyskała samodzielność organizacyjną, opartą na własnym rozrachunku gospodarczym. Działalność wytwórni koordynował od tego roku Zarząd Przemysłu Gazów Technicznych, powołany przez Ministra Przemysłu Chemicznego. W 1958 r., po kolejnej reorganizacji, zakład stał się częścią Przedsiębiorstwa Przemysłowo-Handlowego „Gazy Techniczne”, zrzeszającego 30 jednostek produkcyjnych, zgrupowanych w 10 zakładach rejonowych, a od 1964 r. funkcjonował jako Wydział Zamiejscowy Zakładu Rejonowego Gazów Technicznych w Warszawie. W 1972 r. PPH „Gazy Techniczne” przekształciły się w Zjednoczone Zakłady Gazów Technicznych „Polgaz”. Białostocka wytwórnia nadal podlegała Zakładowi Rejonowemu w Warszawie. W ramach zakładu prowadzono oddział produkcji tlenu gazowego oraz punkt sprzedaży acetylenu.W 1993 r. „Polgaz” został sprywatyzowany na podstawie ustawy z 13.VII.1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych , a poszczególne zakłady i wytwórnie przejęli prywatni inwestorzy.

Daty skrajne:

1938-1944, 1948-1949

Klasyfikacja:

Nazwa twórcy:

Francuskie Towarzystwo Akcyjne "Perun"; Gosudarstviennyj Kislorodnyj Zavod v g. Belostoke; Staatliche Sauerstoff Fabrik Bialystok; Zjednoczone Zakłady Przemysłu Gazów Technicznych. Przedsiębiorstwo Państwowe Wyodrębnione z siedzibą w Dąbrówce Małej k/Katowic. Wytwórnia nr 4, Białystok

Daty:

1938-1944, 1948-1949.

Nazwa dawna:

Francuskie Towarzystwo Akcyjne "Perun" Spółka Akcyjna. Wytwórnia Gazów Technicznych w Białymstoku; Wytwórnia Tlenu w Białymstoku

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

Dostępność:

Ogółem jednostek archiwalnych:

27

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

27

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

1.0

Ogółem opracowanych metrów bieżących

1.2

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak 27

Dn. 19.06.2012r. zmieniono nazwę zespołu: z Francuskie Towarzystwo Akcyjne "Perun" Spółka Akcyjna. Wytwórnia Gazów Technicznych w Białymstoku na "Wytwórnia Tlenu w Białymstoku", zaś dn. 19.12.2014r. zmieniono nazwę na "Fabryka Tlenu w Białymstoku