Sądy Ludowe zaczęły funkcjonować w Rosji z chwilą wybuchu rewolucji październikowej. Już 21 listopada 1917 roku Rada Komisarzy Ludowych wydała dekret o sądach, które miały rozstrzygać sprawy "według sumienia i na podstawie własnego przekonania”. Od tego momentu stały się one narzędziem łamania oporu klas posiadających i umacniania państwowości sowieckiej. Do walki z kontrrewolucją rady powoływały trybunały rewolucyjne. Dekret o sądach przewidywał pozostawienie niektórych carskich ustaw, które miały pozostawać w mocy “o tyle, o ile nie zostały uchylone przez rewolucję i nie przeczyły rewolucyjnemu sumieniu i rewolucyjnej świadomości prawnej”. Kolejny dekret o sądach z 7 marca 1918 r. ustalił nową strukturę sądownictwa sowieckiego. Powołano miejscowe, okręgowe i obwodowe sądy ludowe oraz najwyższą kontrolę sądową. Sędziowie byli wybieralni i odwoływalni. W 1922 roku wprowadzono nową organizację sądownictwa: sąd ludowy, sąd gubernialny i sąd najwyższy RFSRR. Utworzenie ZSRR spowodowało konieczność dostosowania sądownictwa do potrzeb całej federacji i jego ujednolicenia. W 1924 roku wydano rozporządzenie o ustroju sądowym ZSRR i republik związkowych. W 1936 roku uchwalona została nowa konstytucja, która m.in. Regulowała zadania sądów. Sędziowie mieli być niezawiśli, podlegać tylko prawom i wybieralni. Sądy miały być kolegialne i uczestniczyć w nich mieli ludowi ławnicy. 16 sierpnia 1938 roku uchwalono ustawę o ustroju sądowym ZSRR wprowadzając jednolity system sądownictwa. Zgodnie z tą ustawą powołano: sądy ludowe w rejonach, sądy okręgowe, sądy obwodowe krajowe, sądy najwyższe republik związkowych i autonomicznych oraz sąd najwyższy ZSRR. Obok nich istniały sądy specjalne i trybunały wojskowe. Kompetencji sądów ludowych podlegały sprawy o przestępstwie kontrrewolucji, szczególnie niebezpieczne przestępstwa urzędnicze i gospodarcze a także sprawy cywilne. Sąd Najwyższy ZSRR nadzorował działalność całego sądownictwa i był instancją odwoławczą od orzeczeń sądów najwyższych republikańskich. Rozpatrywał także rewizje wniesione przez prokuratora generalnego ZSRR. Okres kadencji sędziów ludowych wynosił 3 lata, ławników 2 lata. Szczególną pozycję w państwie sowieckim zajmowała prokuratura. Była powołana do “umacniania praworządności a zwłaszcza ochrony własności socjalistycznej”. Wszechzwiązkowy organ prokuratorski powołano dopiero w roku 1933. Obowiązki prokuratury polegały m.in. na: sprawowaniu ogólnego nadzoru nad przestrzeganiem prawa przez administrację państwową, spełnianiu nadzoru sądowego czyli wszczynaniu postępowania karnego przeciwko przestępcom, nadzorowaniu legalności aresztowania i toku śledztwa, oskarżaniu w sądzie, udziału w procesach cywilnych, badaniu słuszności wyroku sądowego oraz kontroli wykonania kary sądowej. Jak wiemy obowiązki te w okresie stalinizmu były często naruszane. Adwokatura sowiecka działała na podstawie ustawy z 1922 roku jako dobrowolna organizacja prawników, złożona z kolegiów adwokackich na czele której stało prezydium wybierane przez ogólne zebranie członków. Kolegia adwokackie były następujące: republikańskie, obwodowe, krajowe i miejskie. Działalność adwokatury sowieckiej sprowadzała się m.in. do: obrony interesów oskarżonego w sprawie karnej, przedstawicielstwa stron w sprawie cywilnej, arbitrażowej, pomocy prawnej osobom prywatnym i instytucjom. Część usług była bezpłatna. Samowola jaka panowała w sowieckich organach sądowniczych zezwalała bezkarnie skazywać z pominięciem normalnej drogi sądowej każdego na najcięższe kary. Dotyczyło to także skazywania niepełnoletnich. W dniu 7 kwietnia 1935 r. uchwalono ustawę, na mocy której, sądy mogły wymierzać 12-letnim dzieciom te same kary, co dorosłym z karą śmierci włącznie. Na podstawie niniejszych akt trudno jest ustalić dokładną datę powstania Sądu Ludowego II dzielnicy m. Przemyśla. Pierwsze postanowienia i wyroki sądowe pochodzą z lipca 1940 roku ostatnie zaś z połowy czerwca 1941 r. W aktach zachował się wyciąg z uchwały Przemyskiej Miejskiej Rady podjętej dnia 6 czerwca 1940 r. o przydzieleniu dla sądu czterech pomieszczeń w budynku przy ul. Szorsa 2 (d. Mostowa). Pismo naczelnika Ludowego Komisariatu Sprawiedliwości w Drohobyczu z dnia 15 X 1940 r. nr 26/1-389 adresowane do naczelnika Sądu Ludowego II dzielnicy w Przemyślu mówi o dyslokacji sądów ludowych w prawobrzeżnym Przemyślu i rejonie. Jest to ciekawy dokument ze względu na wymienione w nim nowe nazwy ulic sowieckiego Przemyśla. Według tego dokumentu w okupowanym prawobrzeżnym Przemyślu i rejonie działały następujące sądy: 1.Sąd Ludowy I dzielnicy z siedzibą przy ul. Mickiewicza 4, 2.Sąd Ludowy II dzielnicy z siedzibą przy ul. Szorsa (d. Mostowa), 3.Sąd Ludowy III dzielnicy z siedzibą przy ul. Szewczenki, 4 Sąd Ludowy Przemyskiego Rejonu z siedzibą przy ul. Kapitulnej 4, 5.Sąd Ludowy Birczańskiego Rejonu, 6.Sąd Ludowy Medyckiego Rejonu. Sąd Obwodowy w Drohobyczu pełnił funkcję sądu wyższej instancji rozpatrując skargi kasacyjne wniesione przez strony procesowe. Z chwilą wkroczenia Armii Czerwonej do prawobrzeżnej części Przemyśla ( 28 IX 1939 r.) działały tutaj sądy wojenne, które rozpatrywały sprawy kryminalne i polityczne przeciwko “wrogom ludu”. Nieskomplikowane sprawy cywilne w pierwszych miesiącach okupacji były rozpatrywane przez komisariaty milicji robotniczo-chłopskiej. Z przedmiotowych akt i prasy (“Czerwonyj Peremyszl”) wynika, że najwcześniej zaczął funkcjonować Sąd Ludowy I dzielnicy powołany w grudniu 1939 r.

Zespół zmikrofilmowany - nr mkrf. 56/1920–56/1970