Akta wsi Albigowej

Sygnatura
56/141/0
Liczba serii
0
Liczba skanów
742

Zawartość:

1. Księgi gruntowe, 1682-1813, sygn. 1-2; 2. Wyciągi z księgi sądu wiejskiego zawierające testamenty. Rejestry przychodów i wydatków urzędu wiejskiego. Wykazy mieszkańców dla celów świadczeń pieniężnych, 1659-1836, sygn. 3; 4. Fragmenty protokołu i wyciągi z księgi sądu wiejskiego zawierające testamenty, ugody podziału spadku, kontrakty kupna-sprzedaży i oświadczenia o spłacie długów oraz sprawy sporne o grunty, sprawy o zabójstwo i oszczerstwo. Wykazy mieszkańców dla celów podatkowych. Kwity na wpłacone podatki i świadczenia. Korespondencja dotycząca odwołań od wymiarów podatków, szarwarków i pańszczyzny. Zarządzenia dominium dotyczące mieszkańców wsi. Akt zniesienia pańszczyzny przez dziedzica wsi, 1686-1892, sygn. 4-5; 5. [Kwity i potwierdzenia odbioru dla wsi na świadczenia pieniężne i w naturze. Decyzje władz państwowych dotyczące wymiaru podatków., 1631-1833, sygn. 6-7; 6. Dekrety i zarządzenia oraz instrukcje władz państwowych austriackich, 1781-1871, sygn. 8; 7. Książka gruntowego podatku dla kontrybujących (…) zaczynająca się od roku wojskowego, 1791-1808, sygn. 8

Dzieje twórcy:

Najstarsza pisana wzmianka o wsi noszącej nazwę Helwygeshow położonej w powiecie (districtus) łańcuckim pochodzi z roku 1384. Należała ona wtedy do rodu Pileckich i była siedzibą parafii rzymskokatolickiej. Sama społeczność wiejska rządziła się prawdopodobnie prawem magdeburskim. Prawo to stosowane było i przez następne stulecia, kiedy nazwa uległa zmianie na Halwigowa, następnie Alwigowa, a później Albigowa. Zgodnie z zasadami prawa magdeburskiego istniał w Albigowej samorząd wiejski. Jego organami, jak to wynika z zachowanej księgi rządowej z lat 1682-1789, były: ogólne zgromadzenie gromadzkie i urząd wiejski. Ogólnie więc organizacja samorządu tej wsi nie różniła się od organizacji samorządowej innych wsi polskich. Ogólne zebranie mieszkańców gromady nazywanych w księdze „obywatelami wsi naszej Albigowej” wybierało swoich przedstawicieli do urzędu wiejskiego, który spełniał równocześnie funkcj gromadzkiego i był określany jako „prawo nasze zupełne” lub „rząd nasz zupełny”, a później także „prawo Boże Albigowskie” i „prawo uczciwe Albigowskie”.Sądowi przewodniczył „wójt prawny” (advocatus juratus),a w jego skład wchodziło ponadto 7 ławników (scabini jurati), którzy określani byli jako „ławniczni” lub „przysiężnicy”. Wśród ławników poczesne miejsce zajmował podwójci (viceadvocatus) nazywany też podsądkiem. W posiedzeniach sądu, oprócz pełnego składu jego członków uczestniczył zawsze pisarz (notarius juratus)., który nie był zaliczany do zespołu orzekającego. Funkcję pisarza pełnił w Albigowej rektor szkoły parafialnej, o czym świadczy podpis z roku 1690 w zachowanej księdze sądowej. W wyjątkowych przypadkach sprawdzano pisarza miejskiego z Łańcuta, czego dowodem jest wpis w protokole z roku 1689. Do kompetencji urzędu wiejskiego jako sadu należały przede wszystkim sprawy cywilne ze zdecydowaną przewagą majątkowych (spadkowych, kupna - sprzedaży gruntów, pożyczek pieniężnych i ich zwrotu). Posiedzenia sądowe odbywały się w obecności właściciela wsi lub jej dzierżawcy reprezentującego władzę patrymonialną dziedzica. Sąd orzekał także w sprawach karnych przeciwko poddanym. Wynika to z zachowanych w aktach protokołów rozprawy o zabójstwo poddanego wsi Handzlówka przez poddanego wsi Albigowej z roku 1689. W posiedzeniu określonego w tym dokumencie jako „judicium criminaliter bannitum legitime celabrandum advocatiale scabinaleque villae Albigowa” uczestniczył także wójt z Handzlówki. We wcześniejszej rozprawie rozpatrującej tę samą sprawę brali udział ponadto podwójci z Handzlówki oraz „przybrani” - podwójci i jeden ławnik miasta Łańcuta. Poszerzenie zespołu orzekającego o przedstawicieli ławy sądowej łańcuckiej było spowodowane przypuszczalnie przekonaniem członków sądu wiejskiego o wyższym stopniu organizacyjnym sądu miejskiego i lepszej znajomości prawa wśród jego członków, co mogło wpłynąć na wydanie sprawiedliwszego wyroku. Należy jednak zaznaczyć, że w sprawach karnych sąd wiejski nie był niezawisły, gdyż w omawianym przypadku działał, jak to wyraźnie podaje protokół „z rozkazania” dzierżawcy Albigowej i Handzlówki, czyli z upoważnienia władzy patrymonialnej wsi. W roku 1698 nastąpiły zmiany w składzie urzędu wiejskiego. Wtedy zebranie gromadzkie dokonało wyboru wójta, podwójciego i 6 ławników, a ponadto zostali wybrani dwaj - „słudzy do prawa, którzy należą” oraz dwaj cechmistrzowie tkaccy. Przyczyny poszerzenie składu urzędu nie są niestety możliwe do ustalenia. Nieznane są także motywy dalszych reorganizacji, które przeprowadzane były w ciągu całego XVIII wieku. Do końca istnienia Rzeczypospolitej nie wprowadzono jednak zmian zasadniczych. Podobnie było w początkowych latach rządów austriackich. Świadczy o tym skład urzędu wiejskiego wybranego w roku 1774. Przedstawiał się on następująco: wójt prawny, podwójci, 6 przysiężnych i cechmistrz. W dalszych latach nastąpiła reorganizacja. W roku 1789 „gromada albigowska zgromadziwszy się obrała z wolnych głosów na elekcji corocznej zwyczajnej”: wójta jako „głowę gromady”, podwójciego „dla pomocy dodanego”, podsądka i 5 przysiężnych. Wybór oddzielnego podwójciego i podsądka podkreśla jakby podwójną rolę urzędu gromadzkiego – administracyjną i sądowniczą. Wiązało się to z ujednoliceniem zasad organizacyjnych samorządowych urzędów sądowo-administracyjnych na wsi, które przeprowadziły władze austriackie po roku 1784. Wynikało to także z rozdzielenia w tym samym roku wykonywania sądownictwa patrymonialnego od administracji patrymonialnej. Obydwie dziedziny pozostawały w gestii tzw. dominiów reprezentujących władzę patrymonialną dziedziców, ale każdą z nich zajmował się oddzielny urzędnik. Sprawy sądowe należały odtąd do justycjaństwa, a administracją zajmował się mandatariusz. Zarządzenia władz austriackich zmierzały w kierunku pełnego opanowania administracyjnego inkorporowanych ziem, w związku z czym dominiom powierzono pewien zakres zadań właściwych dla władz państwowych, a funkcje samorządowych urzędów wiejskich ulegały znacznym ograniczeniom. Wybór ich członków odbywał się pod ścisłym nadzorem przedstawicieli dominiów. Tak było i w Albigowej, o czym świadczy zapis z roku 1789 sporządzony właśnie przez przedstawiciela „państwa” (dominium), który po wyszczególnieniu wybranych członków zarządu pisał: „onym na ten rok (…) aprobuję i odebraną pieczęć od przeszłego Prawa onym oddaję i tę elekcyję moją ręką własną podpisuję”. Po roku 1789 działalność władz samorządu wiejskiego była także kontrolowana przez przedstawicieli dominium. Wynikało to m.in. z patentu cesarskiego wydanego dnia 9 IV 1789 r., który postanawiał, że „tam, gdzie prowadzenie ksiąg gruntowych gromadzie przynależy, ani zapis, ani wpis bez wiedzy zwierzchności przedsięwzięty być nie powinien”. Nawet wybór władz samorządu gromadzkiego odbywał się „przed jurysdykcją gruntową państwa albigowskiego”. W czasie elekcji dokonanej w roku 1791 wybrano wójta, podwójciego, podsądka, pisarza, 4 ławników, 2 „usłużników kościelnych”, cechmistrza tkackiego, usłużników gromadzkich, czyli pachołków oraz 17 „dziesiętników”, których zadania nie zostały we wpisie określone. Zaraz po elekcji wszyscy wybrani złożyli przysięgę również „przed jurysdykcją gruntową państwa albigowskiego”. Przedstawiony ustrój samorządu wiejskiego wraz ze wszystkimi uwarunkowaniami jego funkcjonowania istniał do połowy XIX wieku, kiedy pod wpływem wydarzeń Wiosny Ludów wprowadzono w państwie austriackim, w tym i w Galicji, szersze reformy ustrojowe. W czasie, kiedy akta wsi Albigowej były przechowywane w siedzibie urzędu wiejskiego, otaczano je należytą opieką. Świadczy o tym z jednej strony fakt zachowania się materiałów do naszych czasów, z drugiej informacja zawarta w wiejskiej księdze prowadzonej od roku 1682 – nowego tytułu wynika, że „świeżo po zweryfikowaniu i oznaczeniu tak zapisów jako i kart właściwymi numerami [jest ona] regestrem opatrzona i do porządku należytego jest I-ma marki 1791 roku doprowadzona”. W Zarządzie Gminy Albigowej akta były przechowywane do początku XX wieku. Wtedy zainteresował się nimi zbieracz pamiątek narodowych i archeolog amator – Alfred Dworski, który był wówczas nauczycielem szkoły ludowej w Wysokiej koło Łańcuta. [Na podstawie wstępu do inwentarza zespołu autorstwa A. Fenczaka, 1986 r.]

Daty skrajne:

1631-1892

Klasyfikacja:

administracja ogólna

Nazwa twórcy:

Daty:

1631-1892.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

ukraiński, polski, niemiecki, łaciński

Dostępność:

Udostępniany w całości

Ogółem jednostek archiwalnych:

9

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

8

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

0.19

Ogółem opracowanych metrów bieżących

0.18

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak
przewodnik po zespole Nie

Zespół zmikrofilmowany - nr mkrf. 56/1978–56/1986