Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność" Region Południowo-Wschodni w Przemyślu

Sygnatura
56/886/0
Liczba serii
0
Liczba skanów
0

Zawartość:

Akta własne Regionu Południowo-Wschodniego NSZZ „Solidarność” w Przemyślu 1980-1981, sygn. 1-25; Materiały ulotne i biuletyny Południowo-Wschodniego NSZZ Solidarność w Przemyślu 1980-1980, sygn. 26-33; Zbiór materiałów ulotnych NSZZ „Solidarność” 1980-1981, sygn. 34-58; Zbiór biuletynów i druków zwartych wydawanych przez NSZZ „Solidarność” 1980-1981, sygn. 59-113; Wydruki dalekopisowe zawierające korespondencję, materiały propagandowe oraz biuletyny nadawane i otrzymywane przez Region Południowo-Wschodni NSZZ „Solidarność” w Przemyślu 1980-1981, sygn. 114-162. W kat. A zachowano jako egzemplarze przykładowe 50 szt. taśm dalekopisowych.

Dzieje twórcy:

Porozumienia szczecińskie z 30 VIII 1980 r. i gdańskie z 31 VIII 1980 r. zawarte pomiędzy rządem PRL i Międzyzakładowymi Komitetami Strajkowymi w Szczecinie i Gdańsku przewidywały utworzenie niezależnych od władz związków zawodowych. W ich rezultacie powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy (NSZZ) „Solidarność”. Na szczeblu regionalnym organizowano międzyzakładowe komitety robotnicze NSZZ „Solidarność”, których obszar działalności obejmował jedno lub kilka województw. W Gdańsku powstała natomiast jako organ ogólnokrajowy Krajowa Komisja Porozumiewawcza. W dniu 24 X 1980 r. NSZZ „Solidarność” został zarejestrowany na rozprawie w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie, podczas której zatwierdzono również jego statut. Poprawek w statucie, nie zmieniając go jednak w zbyt wielkim stopniu, dokonano w czasie pierwszej tury I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, która trwała od 5 do 10 IX 1981 r. Według postanowień statutu, NSZZ „Solidarność” zrzeszał wszystkich pracowników bez różnicy zawodu. Podstawową organizacją związkową była zakładowa organizacja związkowa, działająca w danym zakładzie pracy. Jej organami były komisja zakładowa pod kierownictwem przewodniczącego i zakładowa komisja rewizyjna. Gdy liczba członków Związku przekraczała 500 osób tworzono również komisje wydziałowe (oddziałowe), a na najniższym szczeblu koła (grupy) związkowe, którymi kierowali przewodniczący, określani także jako mężowie zaufania. Wyboru komisji zakładowej, przewodniczącego komisji zakładowej i zakładowej komisji rewizyjnej dokonywało zebranie członków. Gdy w zakładowej organizacji związkowej było zrzeszonych ponad 500 osób wybory były dwustopniowe. W poszczególnych kołach (grupach związkowych) wybierano najpierw delegatów. Ci zgromadzeni na walnym zebraniu delegatów wybierali przewodniczącego, komisję zakładową i komisję rewizyjną. Przeprowadzanie wyborów w zakładowych organizacjach związkowych NSZZ „Solidarność” na terenie kraju rozpoczęło się pod koniec 1980 r. Po dokonanych wyborach w miejsce dotychczasowych komitetów założycielskich rozpoczynały działalność komisje zakładowe NSZZ „Solidarność”. Statutowym zadaniem i obowiązkiem komisji zakładowej było reprezentowanie swoich członków wobec pracodawcy i obrona ich interesów. W przypadku istotnego naruszenia praw pracowniczych podejmowała ona akcje protestacyjne do strajku włącznie. Realizując swoje uprawnienia przewidziane w Kodeksie Pracy, władze organizacji związkowej wypowiadały własną opinię w wypadku rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę z pracownikiem, wypowiedzenia warunków płacy i pracy lub udzielania mu kary dyscyplinarnej. Związek uzgadniał z kierownictwem zakładu pracy zasady premiowania i wynagradzania pracowników oraz wykorzystania zakładowego funduszu socjalnego i mieszkaniowego. Udzielał on również pomocy swoim członkom i ich rodzinom w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, zapewnianiu im możliwości korzystania z wczasów pracowniczych i umożliwianiu dostępu dzieciom członków do żłobków i przedszkoli. Ważnym zadaniem komisji było sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem zasad BHP w zakładzie pracy. Do pozostałych funkcji Związku należało organizowanie wypoczynku po pracy dla swoich członków i ich rodzin, prowadzenie działalności kulturalno-oświatowej oraz wypłacanie członkom z funduszy Związku zasiłków z tytułu urodzenia dziecka i śmierci członka rodziny, a także zapomóg bezzwrotnych. Poszczególne komisje zakładowe były zrzeszone w ramach regionów. Władze regionalne stanowiły początkowo międzyzakładowe komitety założycielskie (mkz-ty) i międzyzakładowe komitety robotnicze (mkr-y) NSZZ „Solidarność” pod kierownictwem prezydiów na czele z przewodniczącymi. Stopniowo w poszczególnych regionach odbywały się walne zebrania delegatów, które wybierały przewodniczących regionów, zarządy regionów i komisje rewizyjne. Ogólnokrajowy organ związkowy stanowiła do października 1981 r. Krajowa Komisja Porozumiewawcza (KKP) z siedzibą w Gdańsku, składająca się z przedstawicieli poszczególnych regionów. KKP kierowało Prezydium na czele z Przewodniczącym. Podczas II tury Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”, trwającej od 26 IX do 7 X 1981 r., wybrano Przewodniczącego Komisji Krajowej. Powołano również Komisję Krajową (KK), składającą się z przewodniczących regionów i członków pochodzących z wyboru, reprezentujących poszczególne regiony proporcjonalnie do ich liczebności. Ponadto wybrano Krajową Komisję Rewizyjną. Na pierwszym swoim posiedzeniu w dniu 8 X 1981 r. Komisja Krajowa wyłoniła skład kierującego ją Prezydium. Statut NSZZ „Solidarność” przewidywał również działalność struktur branżowych, które miały jednak tylko charakter koordynacyjny. Były nimi sekcje branżowe przy poszczególnych zarządach regionów oraz krajowe komisje koordynacyjne branż i sekcji zawodowych. Ponadto w ramach NSZZ „Solidarność” istniała jeszcze struktura nieformalna, nieprzewidziana w statucie, jaką była Sieć Organizacji Zakładowych NSZZ „Solidarność” Wiodących Zakładów Pracy. Nieformalny charakter posiadały również komisje koordynacyjne NSZZ „Solidarność” działające w miastach. Komisje te stanowiły jednolitą reprezentację komisji zakładowych z terenu poszczególnych miast wobec lokalnych organów administracji państwowej. W województwie przemyskim, podobnie jak w całym kraju, w miesiącach wrześniu i październiku 1980 r. powstawały liczne komitety założycielskie NSZZ „Solidarność” w zakładach pracy. 7 X 1980 r. w Przemyślu ukonstytuował się Międzyzakładowy Komitet Założycielski (MKZ) NSZZ „Solidarność” Regionu Południowo-Wschodniego w Przemyślu. Uchwałę założycielską podpisali również przedstawiciele organizacji związkowych z terenu byłego powiatu jarosławskiego. Reprezentanci komitetów założycielskich działających w zakładach byłych powiatów jarosławskiego i przeworskiego utworzyli jednak wcześniej odrębny Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” w Jarosławiu. Działał on następnie pod nazwą Międzyzakładowej Komisji Związkowej (MKZ) NSZZ „Solidarność” w Jarosławiu. MKZ w Przemyślu obejmował więc swoim zasięgiem jedynie byłe powiaty lubaczowski i przemyski oraz gminę Dynów. W lipcu 1981 r. Prezydium MKZ w Jarosławiu podjęło decyzję o przyłączeniu MKZ w Jarosławiu do Regionu Rzeszowskiego NSZZ „Solidarność”. Decyzja ta została zaakceptowana uchwałą Zarządu Regionu Rzeszowskiego. MKZ w Jarosławiu stanowiła odtąd delegaturę Regionu Rzeszowskiego. W dniach 17 i 31 VII 1981 r. w Przemyślu i Jarosławiu odbyły się obrady I Walnego Zebrania Delegatów Regionu Województwa Przemyskiego. Przewodniczącym Zarządu Regionalnego NSZZ „Solidarność” w Przemyślu został Czesław Kijanka, funkcję sekretarza objęła Krystyna Osińska, skarbnikiem został Zygmunt Pyś, zaś przewodniczącym Komisji Rewizyjnej – Jerzy Szykowny. Zarząd regionalny składał się z następujących organów: Prezydium, Komisji Postulatów i Wniosków, Zespołu Programowego, międzyzakładowych komisji koordynacyjnych, sekcji zawodowych i branżowych. Dla umożliwienia bieżącej działalności Prezydium zostały powołane: Biuro Prezydium, Biuro Interwencyjne, Zespół Obsługi Zebrań, Zespół Redakcyjny Biuletynu, Rzecznik Prasowy i zespoły doradców. Komitetowi Założycielskiemu NSZZ „Solidarność” Regionu Południowo-Wschodniego przydzielono w Przemyślu dwa lokale: przy ulicy Szczepanowskiego 2 i Waryńskiego 3. Działalność Regionu Południowo-Wschodniego NSZZ „Solidarność” odnosiła się tak do spraw regionalnych jak i ogólnopolskich. 18 V 1981 r. odbyło się w Przemyślu spotkanie przedstawicieli MKZ NSZZ „Solidarność” Przemyśl z reprezentantami władz wojewódzkich, na którym przedstawiono postulaty dotyczące problemów miasta i regionu. Mówiąc o działalności wewnątrzzwiązkowej, warto zwrócić uwagę na projekt powołania do życia Wszechnicy Związkowej. Miała ona m. in. zapoznawać działaczy „Solidarności” z podstawowymi problemami z zakresu działalności socjalno-bytowej, ochrony zdrowia, BHP, zatrudnienia i płac, prawa pracy, polityki personalnej i zagadnień pokrewnych. W ramach działalności wszechnicy miano prowadzić wykłady dotyczące historii i aktualnych problemów kraju. Przewidziano również wydawanie specjalnego biuletynu informacyjnego. Ważną sprawą dla działalności związku było uruchomienie własnej poligrafii. Z uwagi na niedobór środków finansowych wystąpiono z apelem do związkowców o dobrowolne opodatkowanie się na ten cel. Region Południowo-Wschodni NSZZ „Solidarność” podejmował rozmaite interwencje, tak w sprawach regionu, jak i kraju. Wymienić tu należy, np. próby rozwiązania fatalnej sytuacji przemyskiego pogotowia ratunkowego, poparcie dla różnych akcji protestacyjnych, m. in. strajku okupacyjnego w Ustrzykach Dolnych w grudniu 1980 r., akcji okupacyjnej budynku WRZZ w Rzeszowie i innych. Region wystąpił również w obronie więźniów politycznych L. Moczulskiego i W. Ziembińskiego, wystosował protest w związku z wydarzeniami bydgoskimi z 19 III 1981 r. Osobnym zagadnieniem była sprawa regionalizacji związku; rozpatrywano koncepcje tworzenia regionów mniejszych, w granicach województw, lub większych, w granicach administracyjnych kilku województw. Były to tylko niektóre przejawy aktywności Regionu w okresie jego działalności. 13 XII 1981 r. na mocy dekretu Rady Państwa z dnia 12 XII 1981 r. na terytorium PRL został wprowadzony stan wojenny. Na podstawie powyższego dekretu Prezes Rady Ministrów wydał 13 XII 1981 r. Zarządzenie nr 51 w sprawie zawieszenia działalności związków zawodowych i niektórych organizacji społecznych na czas obowiązywania stanu wojennego. Zawiesiło ono działalność NSZZ „Solidarność” i innych związków zawodowych istniejących w Polsce. Majątek związków zawodowych na terenie zakładów pracy przejęli kierownicy tych zakładów, natomiast majątek znajdujący się poza zakładami pracy – wojewodowie i prezydenci miast stopnia wojewódzkiego. NSZZ „Solidarność” uległ formalnej likwidacji na mocy Ustawy o związkach zawodowych z dnia 8 X 1982 r., a jego majątek przejęły tworzone od podstaw nowe związki zawodowe, które następnie zrzeszyły się w Ogólnopolskim Porozumieniu Związków Zawodowych (OPZZ). [Na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. M. Dalecki, Przemyśl 1999]

Daty skrajne:

1980-1981 [1982-83, 1988]

Klasyfikacja:

związki zawodowe

Nazwa twórcy:

Daty:

1980-1981, 1982-1983, 1988-1988.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

polski

Dostępność:

Udostępniany w całości

Ogółem jednostek archiwalnych:

312

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

212

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

1.97

Ogółem opracowanych metrów bieżących

1.0

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
indeks geograficzny Tak
spis zdawczo-odbiorczy Tak
spis roboczy Tak
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak