Dzienniki lekcyjne z lat 1897-1898 oraz katalog uczniów z lat 1890-1914, sygn. 1-7

W monarchii austriackiej reformy szkolne Marii Teresy i Józefa II podporządkowały system oświatowy wszechwładzy absolutnego państwa. Szybko okazało się jednak, że nie może ono unieść takiego ciężaru, poza tym cesarz Franciszek II (od 1804 r. Franciszek I cesarz Austrii) docenił rolę religii w życiu społecznym. Dekretem z 10 lutego 1804 r. oddał z powrotem kierowanie szkołami klerowi, co usankcjonował wprowadzony decyzją cesarza z 11 sierpnia 1805 r. „Polityczny regulamin szkolny szkół niemieckich”. Był to opracowany przez Nadworną Komisję Szkolną [Studien Hofkommission] zbiór przepisów i instrukcji dla wszystkich organów odpowiedzialnych za funkcjonowanie szkół. Generalnie „Polityczny regulamin” przywrócił wyznaniowy charakter szkoły. Wyznaczał warunki działania szkolnictwa podstawowego w państwie austriackim aż do uchwalenia Ustawy Szkolnej w 1869 r., która, z pewnymi zmianami, obowiązywała aż do 1918 r. Na tych dwóch aktach prawnych opierało się ustawodawstwo dotyczące szkolnictwa podstawowego w XIX i na początku XX w. Od końca 1859 r. zaczęto wprowadzać w monarchii austriackiej reformy konstytucyjne, co utrwaliła ogłoszona w grudniu 1867 r. Ustawa zasadnicza, podkreślająca znaczenie oświaty i wykształcenia. Punktem wyjścia zmian w dziedzinie szkolnictwa stały się przeforsowane przez liberałów tzw. ustawy majowe z 1868 r., zwłaszcza Ustawa o podstawach szkolnictwa podstawowego z 14 maja 1869 r. Nowe przepisy zostały wprowadzone na Śląsku Austriackim w życie trzema ustawami wykonawczymi z 28 lutego 1870 r. Szczegółowe kwestie związane z funkcjonowaniem szkolnictwa w następnych latach regulowały liczne rozporządzenia ministerialne oraz decyzje Rady Szkolnej Krajowej w Opawie. Wraz z patentem tolerancyjnym dla protestantów w 1861 r. odczuwalnym stał się brak odpowiedniej placówki kształcącej kadry nauczycielskie dla coraz liczniejszych szkół ewangelickich w monarchii. Starania o zezwolenie na otwarcie w Bielsku seminarium nauczycielskiego gmina ewangelicka rozpoczęła już w 1861 roku. Budowę gmachu szkoły rozpoczęto 30 lipca 1963 r. W budynku przewidziano również miejsce dla ewangelickiej szkoły głównej , którą przewidziano w strukturze seminarium nauczycielskiego jako szkołę ćwiczeń dla przyszłych pedagogów do zajęć praktycznych z uczniami. Prace wykończeniowe trwały do marca 1866 r. Do nowowybudowanego gmachu przeniesiono również ewangelicką szkołę realną. Równolegle z budową opracowywano program nauczania dla nowej placówki, w zamyśle mającej stać się wzorcową dla całego państwa. Pierwszy, ambitny plan powołania do życia trzyletniego seminarium połączonego z trzyklasową „szkołą ćwiczeń”, przedstawiony ministerstwu oświaty w 1864 r. został przez nie odrzucony jako zbyt rozbudowany. Dopiero w lipcu 1867 r. cesarz wyraził ostateczną zgodę na otwarcie placówki, a wkrótce potem zatwierdził program nauczania w cyklu trzyletnim. Uroczyste otwarcie Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego w Bielsku nastąpiło 9 grudnia 1867 r. Szkoła była pierwszym i do początku lat 80-tych XIX w. jedynym ewangelickim seminarium nauczycielskim w Austrii, doskonale wyposażonym i stosującym najnowocześniejsze programy nauczania. Kształcili się w niej nie tylko ewangelicy, ale również nauczyciele katoliccy i żydowscy z obszaru całej monarchii austriackiej. Seminarium było wyłącznie szkołą męską. Kolejno dyrektorami seminarium byli : w latach 1867-1868 Karl Volkmar Stoy, w latach 1868-1872 Karl Riedel, w latach 1872-1896 Heinrich Jaap, w latach 1896-1935 Karl Gerhardt. W 1873 roku w szkole wprowadzono czteroletni cykl nauczania. Na początku lat 20-tych szkole groziło rozwiązanie z powodu znacznego zmniejszenia liczby uczniów. Aby temu zapobiec w 1921 r., za zgodą prezbiterium gminy ewangelickiej, przyjęto do placówki uczennice z rozwiązanego seminarium żeńskiego, zmieniając tym samym profil szkoły na koedukacyjny. W następnych latach do seminarium przybywali uczniowie z zamykanych niemieckich seminariów nauczycielskich w Cieszynie, Bydgoszczy i Grudziądzu. Kształcili się tu również niemieckojęzyczni uczniowie z Górnego Śląska, dawnej Galicji i z Wołynia. W latach 1919-1936 seminarium ukończyło 382 absolwentów. W latach 1922-1926 szkołę zreorganizowano m. in. dodając jej 5-tą klasę. W 1930 roku szkoła liczyła ponad 200 uczniów. U podłoża ostatecznego zamknięcia seminarium w 1936 roku, leżało systematyczne ograniczanie przez władze polskie szkolnictwa ewangelickiego i niemieckiego, a także a może przede wszystkim reorganizacja szkolnictwa w Polsce zapoczątkowana wprowadzeniem ustawy z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa. Nie jest możliwe szczegółowe ustalenie dziejów i wewnętrznej organizacji samej Szkoły Ćwiczeń przy Seminarium Ewangelickim. Uniemożliwia to zachowana dokumentacja placówki, na którą składa się jedynie katalog uczniów i dzienniki lekcyjne. Nie zachowały się również żadne akta samego Seminarium, w skład którego wchodziła Szkoła Ćwiczeń. Literatura poświęcona dziejom Seminarium nie zawiera bliższych informacji o funkcjonowaniu omawianej Szkoły.

Akta przejęto od Jana Brody nauczyciela w Szkole Podstawowej w Górkach Wielkich.KM 16.12.2011, 0010-8/11