1. Dokumenty i kopie pergaminowe (sygn. 1-53) 2. Dokumenty i kopie papierowe (sygn. 54-55) 3. Listy (sygn. 57-58) 4. Varia (sygn. 59-65) 5. Akta (sygn. 66-103)

Klasztor kanoników regularnych w Trzemesznie istniał już około 1130 r. Przynajmniej do 1320 r. byli to kanonicy regularni reguły św. Augustyna kongregacji arroweryjskiej, a od 1471 r. kongregacji laterańskiej. Do najdawniejszych posiadłości klasztoru, oprócz samego Trzemeszna, należały: kościół św. Idziego w Inowrocławiu z dwiema wsiami, karczmami oraz dochodami z przewozu przez Pilicę w Przedborzu i Sulejowie. Zrąb uposażenia klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie kształtował się do końca XIV w. Jednak pewne zmiany, liczne zwłaszcza XV i XVI w., następowały praktycznie przez cały późniejszy okres istnienia tego konwentu. Obiekty wchodzące w skład uposażenia były położone w Wielkopolsce, Łęczyckiem, Sandomierskiem, w Małopolsce (nadanie solne w Wieliczce), a także w późniejszym okresie na Rusi (Chodowicze w okolicy Trembowli). Według szacunkowych obliczeń tylko na terytorium późniejszego Wielkiego Księstwa Poznańskiego klasztor posiadał 21814 ha ziemi. Początkowo klasztor koncentrował się na realizacji liturgiczno-kontemplacyjnych zasad kanonikatu reguły św. Augustyna, dopiero później nastąpił wzrost zainteresowania pracą parafialną i duszpasterską, co wynikało przede wszystkim ze względów natury materialnej. Kanonicy trzemeszeńscy obsadzili probostwa w Gąsawie, Kamieńcu, Palędziu, Ryszewku, Stodołach, Łąkorzynie, Kłodawie i Modliszewku. Klasztor dbał o budownictwo sakralne, wznosząc w posiadanych wsiach już od XII w. częściowo drewniane, a częściowo murowane kościoły. Kościół w Trzemesznie był przebudowywany klikakrotnie, począwszy od XII w., a obecną formę architektoniczną otrzymał po przebudowie w latach 1779-1781 i pracach wykończeniowych trwających do 1791 r. Budynki klasztorne, również poddawane różnym przeróbkom, nie zachowały się do naszych czasów. Po kasacie w 1836 r. zostały zburzone na polecenie władz pruskich. Warta podkreślenia jest również rola konwentu trzemeszeńskiego w życiu umysłowym wschodniej Wielkopolski. Od XIV w. istniała szkoła przyklasztorna, która w latach 1774-1775, dzięki fundacji opata Michała Kośniszy Kosmowskiego, przekształciła się w „collegium nobilicum”, zmienione później na gimnazjum (zamknięte w 1863 r.). Biblioteka klasztorna, o bardzo dawnych tradycjach liczyła w 1810 r. 8-10 tysięcy tomów, w części bardzo cennych. Działalność charytatywna klasztoru wyrażała się m.in. w prowadzeniu szpitala (właściwie przytułku dla ubogich). Utrzymywano też kontakty z innymi zakonami. Więzy braterskie łączyły konwent trzemeszeński z klasztorami w Mogilnie, Trzepidczu i Lądzie. W początkowym okresie istnienia klasztor kanoników regularnych w Trzemesznie był prepozyturą. Na czele konwentu stał prepozyt (proboszcz) i przeor. Za pierwszego prepozyta, który wydaje się być postacią historyczną, uchodzi Gniewomir sprawujący swą funkcję w latach 1040-1063. Dokument z 1216 r. wymienia imiennie 16 braci zakonników z Trzemeszna, prepozyta Murgona i przeora Wierzycha. Wzrost znaczenia klasztoru trzemeszeńskiego spowodował, że od 1441 r. decyzją soboru w Bazylei wyniesiono tę preopozyturę do godności opactwa. Pierwszym opatem był Perygryn z Łasku (prepozyt od 1436 r., opat w latach 1441-1444 ). W XVII i XVIII w. pojawiła się również funkcja koadiutora, który w tym przypadku był pomocnikiem opata z prawem następstwa po nim. Na czele kapituły klasztornej stał sekretarz, a znaczącą w niej rolę odgrywali również podprzeszy i kustosz kościoła klasztornego. Opat Michał Kościesza Kosmowski był tytularnym martynopolitańskim, a infułę (prałatura nestorska) posiadał już od 1761 r. (zmarł w 1804 r.). Wszyscy kanonicy regularni reguły św. Augustyna kongregacji laterańskiej, z wyjątkiem kilku opactw austriackich, podlegali opatowi generalnemu w Rzymie, zaś siedzibą prepozyta prowincjonalnego dla Polski był klasztor przy kościele Bożego Ciała w Krakowie. Klasztor franciszkański przez cały okres istnienia nie utracił swojej pozycji, przynajmniej w dziedzinie gospodarczej. Liczne fundacje klasztorne, jakie miały miejsce w XVIII w. - collegium nobilium, nowy szpital z kaplicą, przebudowa kościoła w Trzemesznie pozwalają przyjąć, że właśnie w tym okresie był u szczytu materialnej potęgi i dopiero polityka zaborczych władz pruskich doprowadziła do powolnego upadku tego konwentu. Ostatecznie 22 I 1836 r. klasztor zamknięto. Kościół przekazano parafii, a zabudowania poklasztorne zburzono.

baza danych IZA; baza danych SCRINIUM