Akta gminy Poczesna z lat 1851 - 1939, sygn. 1 - 31, w tym: akta dozoru kościelnego, konferencje sołtysów i wójtów, ubezpieczenia pracowników Urzędu Gminy, sprawy podatku gruntowego, dochody i wydatki gminy, statystyka rolna, odszkodowania dla mieszkańców wsi Bargły za szkody górnicze, wnioski o wydanie dowodów osobistych, wykazy członków straży pożarnej, sprawy dotyczące polowań, pozwolenia budowlane, areszt sądowy, dzienniki korespondencyjne, księgi ludności stałej wsi: Bargły, Dębowiec, Poczesna, Zawisna, kontrola ludności przybywającej i opuszczającej gminę Kamienica Polska, protokoły zebrań Kółka Rolniczego "Przebudzenie" w Poczesnej.

Ustrój gmin wiejskich na terenie Księstwa Warszawskiego regulował Dekret Fryderyka Augusta z dnia 23 lutego 1809 r. o tymczasowej organizacji dla gmin miejskich i wiejskich.(Dz. Praw, t. I, nr 9/1809 r., str. 227-235). Na czele gminy stał wójt, który był wykonawcą zarządzeń państwowych, sprawował pieczę nad majątkiem gminy. Nadzorował także pracę sołtysów, którzy przewodzili gromadom, na które dzieliły się gminy. Postanowieniem namiestnika Królestwa Polskiego z dnia 30 maja 1818 roku (Dz. Praw, t. VI nr 22/1818 r., str. 34-41) zatwierdzono dotychczasową organizację gmin wiejskich. Władzę naczelną sprawowali właściciele wsi osobiście lub przez delegowanych przez siebie wójtów. Przejęcie przez wójta całości spraw wiejskich spowodowało zlikwidowanie rady gminnej. Na mocy ukazu carskiego z dnia 3 (15) marca 1859 roku (Dz. Praw, t. 53, nr 161/1859 r., s. 5-17) w miejsce dawnych małych gmin zostały wprowadzone znacznie większe, a mianowicie najmniejsza gmina musiała składać się nie z 10, a co najmniej z 50 domów mieszkalnych. Ukaz ten pozbawił wielu drobnych właścicieli, pełniących funkcje wójtowskie, dotychczasowych urzędów, gdyż zachodziła potrzeba wyboru spośród nich jednego na stanowisko wójta. W wypadku, gdy nie można było podać odpowiedniego kandydata na to stanowisko wówczas Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych wyznaczała i przysyłała swojego kandydata na koszt wszystkich właścicieli i danej gminy. Podobnie jak w poprzednim okresie, wójt miał do pomocy radę gminną, wybieraną przez ogół mieszkańców oraz sołtysów. Zarówno skład rady gminnej jak i sołtysi zatwierdzani byli przez naczelników powiatów. W 1864 r. nastąpiły zmiany w dotychczasowej organizacji władz wiejskich na terenie Królestwa Polskiego. Ukaz o urządzaniu gmin wiejskich z dnia 19 lutego (2 marca) 1864 roku (Dz. Praw, t. 62, nr 176/1864 r., s. 36-93) stanowił, iż gmina składa się z wiosek i koloni oraz folwarków i dworów właścicieli ziemskich, a władzę w gminie sprawuje samorząd gminny reprezentowany przez: zebranie gminne, wójta gminy oraz sołtysów. Sprawy sporne z terenu gminy miał rozpatrywać sąd gminny wraz z ławnikami. Nowego podziału na gminy miał zgodnie z w/w ukazem dokonać Komitet Urządzający. Zebranie gminy stanowiło organ uchwałodawczy, władzę wykonawczą sprawował wójt wybierany na zebraniach gminnych. Pomocnikami wójta w gminie byli sołtysi, wybierani na zebraniach gromadzkich i zatwierdzani przez naczelnika powiatu. Każda gmina powinna posiadać pisarza, który prowadziłby księgi gminne i korespondencję. W razie potrzeby gminy mogły mieć poborców podatków, inspektorów szkółek i szpitali, gajowych, stróżów i innych urzędników gminnych. Według ukazu do kompetencji wójta gminy należały następujące sprawy: ogłaszanie rozporządzeń władz, czuwanie nad porządkiem w miejscach publicznych i nad bezpieczeństwem osób i własności, zapobieganie włóczęgostwu i żebractwu, donoszenie zwierzchności o samowolnym wychodzeniu mieszkańców z gminy, przedsiębranie nakazanych środków zaradczych przeciw pożarom, pomorowi bydła, itp. klęskom żywiołowym, przedsiębranie środków przeciw wszelkiego rodzaju przestępstwom, wykonywanie w przepisanych prawem wypadkach wyroków sądu gminnego i innych władz sądowych, czuwanie nad przechowywaniem znalezionych w gminie rzeczy lub odebranych od osób podejrzanych rzeczy, broni itp. Z innych ważniejszych spraw, należących do kompetencji wójta należy wymienić: zwoływanie zebrań gminnych, wykonywanie ich uchwał, utrzymywanie dróg w należytym stanie, nadzór nad sołtysami, naznaczanie kwater dla wojska, zarządzanie funduszami gminy, wydawanie mieszkańcom paszportów, nadzór nad karczmami, austeriami i wszelkiego rodzaju zakładami i instytucjami (szkoły, ochronki, szpitale itp.). Wójt był podległy naczelnikowi powiatu. Na mocy Ustawy o zarządzie gubernialnym i powiatowym w guberniach Królestwa Polskiego z dnia 19 (31) grudnia 1866 roku (Dz. Praw, t. 66, nr 219/1866 r., s. 119-193) został wprowadzony nowy podział administracyjny Królestwa Polskiego. W miejsce 5 istniejących guberni utworzono 10 guberni, w tym m.in. nową Gubernię Piotrkowską. W Guberni Piotrkowskiej został utworzony nowy powiat częstochowski, wydzielony z dotychczasowego powiatu wieluńskiego i częściowo olkuskiego. Zgodnie z Komitetu Urządzającego w Królestwie Polskim Postanowieniem z dnia 5 (17) stycznia 1867 roku o podziale miast i gmin w powiatach (Dz. Praw, t. 66, nr 219/1866 r., s. 279-303) gmina wiejska Poczesna, która istniała już przed utworzeniem nowego powiatu, znalazła się w powiecie częstochowskim Guberni Piotrkowskiej. Uzupełnieniem powyższych przepisów było kolejne Postanowienie o zmianie nazw niektórych gmin w powiecie częstochowskim z dnia 8 kwietnia 1867 roku (Dz. Praw, t. 66, nr 221/1866 r., s. 475) Gminę Poczesna rozdzielono na dwie gminy pod nazwami: Bargły i Kamienica Polska. Powyższy stan utrwaliło Postanowienie o rozgraniczeniu powiatów nowych dziesięciu guberni Królestwa Polskiego z dnia 29 grudnia (10 stycznia) 1867/1868 roku (Dz. Praw, t. 67, nr 228/1867 r., s. 359-387) Gmina Poczesna od tego dnia faktycznie przestaje istnieć. Kilka lat później nastąpiły kolejne zmiany administracyjne. W 1876 r. samodzielna gmina Bargły (mająca siedzibę w Poczesnej) została zniesiona, a wszystkie miejscowości wchodzące w jej skład znalazły się w granicach sąsiedniej gminy wiejskiej Kamienica Polska. W aktach zespołu: Akta gminy Kamienica Polska w zachowanej „Księdze protokółów zebrań gminnych” z lat 1876-1882 znajduje się zapis:„Wypełniając ukaz Naczelnika Powiatu Częstochowskiego z 29.01.1876r. za numerem 1172, zebranym mieszkańcom gmin: Bargły oraz Kamienica Polska na wspólnym zebraniu gminnym w dniu 1/13.02.1876r. Wójt gm. Bargły i Wójt gm. Kamienica Polska przedstawili, że „w celu uniknięcia zbędnych kosztów na utrzymanie zarówno członków Sądu Gminnego jak i Zarządu Gminy, ludność gm. Bargły i gm. Kamienica Polska połączą się w jedną gminę, a zebranie zdecyduje, która z tych dwóch gmin będzie siedzibą” Po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu niepodległości dawna gmina Poczesna należała do gminy Kamienica Polska, powiat częstochowski, województwo kieleckie. W tym okresie na terenach b. zaboru rosyjskiego w dalszym ciągu częściowo obowiązywały przepisy cytowanego ukazu o urządzaniu gmin z 1864 r. Dopiero Dekret z 27 listopada 1918 r. o utworzeniu Rad Gminnych na obszarze b. Królestwa Kongresowego (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 18/1918 r., poz. 48) wprowadził zasadniczą zmianę w funkcjonowaniu samorządu gminnego. Na podstawie art. 2 tegoż dekretu, w każdej gminie zostały powołane rady gminne składające się z 12 członków z wójtem na czele, wybierane na okres 3 lat w tajnym głosowaniu. Do obowiązków rady gminnej należało: współpraca z wójtem, oraz kontrola nad jego czynnościami w sprawach samorządowych. Ponadto rada gminna zarządzała majątkiem gminy, prowadziła budowę i utrzymanie dróg, czuwała nad bezpieczeństwem osób i ich mienia, nad rozwojem rolnictwa, hodowlą, handlem i rzemiosłem, nad zdrowotnością publiczną oraz rozwojem oświaty. Władzą nadzorczą dla Rady Gminnej był Wydział Powiatowy. Ponowne utworzenie samodzielnej gminy Poczesna nastąpiło 9 marca 1923 r. na mocy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 lutego 1923 r. o podziale gminy Kamienica Polska i utworzeniu gminy Poczesna w powiecie częstochowskim (Dz.U. RP. nr 24/1923 r., poz. 149). Z gminy wiejskiej Kamienica Polska zostały wyłączone wsie: Poczesna, Bargły, Zawisna i Dębowiec oraz folwarki Poczesna, Adamów, Borek, Michałów, Młynek, osada leśna Lepisz oraz lasy skarbowe obszaru 3332 morgi. Z wymienionych miejscowości utworzono gminę wiejską Poczesna z siedzibą urzędu gminnego we wsi Poczesna. Pozostałe miejscowości gminy Kamienica Polska, a mianowicie: Kamienica Polska z folwarkiem Klepaczka oraz Zawada, Wanaty i Osiny utworzyły gminę wiejską Kamienica Polska z siedzibą urzędu gminnego w osadzie Kamienica Polska. Reaktywowana gmina Poczesna rozpoczęła działalność w oparciu o przepisy z 1918 r. Następne zmiany w ustroju władz gminnych zostały wprowadzone ustawą z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (Dz. U. RP. nr 35/1933 r., poz. 294) i Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 sierpnia 1934 r. w sprawie wykonania ustawy o częściowej zmianie samorządu terytorialnego (Dz.U. RP, nr 71/1934 r., poz. 688). Ww. przepisy jako organy ustrojowe gminy wiejskiej wymieniały: radę gminną, zarząd gminy, wójta, i jako zastępców podwójcich. Członkami rady gminnej byli: wójt, podwójci i radni gminni. Zarząd gminy składał się z wójta, podwójciego i 2 ławników. Kontrola wewnętrzna gospodarki gminnej należała do wójta jako przełożonego, natomiast stałym organem kontrolnym z ramienia rady gminnej była komisja rewizyjna wybierana przez radę gminną. Nadzór państwowy nad gminami wiejskimi sprawował wydział powiatowy, który zatwierdzał niektóre uchwały rady gminnej. Na podstawie art. 16 i 107 ustawy z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego dokonany został w powiecie częstochowskim podział gmin wiejskich na gromady. Gminę Poczesna podzielono na następujące gromady: 1. Bargły, 2. Dębowiec, 3. Poczesna-Kolonia, 4. Poczesna, 5. Zawodzie, 6. Zawisna. Powyższy stan utrzymywał się do wybuchu II wojny światowej. Dnia 26 października 1939 r. wszedł w życie Dekret Führera i kanclerza Rzeszy Niemieckiej o administracji okupowanych polskich obszarów z dnia 12 października 1939 r. Dekret ten dzielił zajęte przez wojska niemieckie obszary II Rzeczpospolitej na tereny włączone do Rzeszy oraz okupowane obszary polskie podległe władzy Generalnego Gubernatora. Dnia 26 października wszedł w życie inny dekret Adolfa Hitlera tzw. Dekret o strukturze i zarządzie obszarów wschodnich z dnia 8 października 1939 r. Na mocy tego dekretu część obszaru Polski została wcielona do Rzeszy. Gmina Poczesna została zlikwidowana, miejscowości wchodzące w skład gminy Poczesna znalazły się w gminie Kamienica Polska, która to należała do: Provinz Schlesien (Breslau), Regirungs Bezirk Oppeln

Notatkę informacyjną i inwentarz sporządziła inż. Dorota Czech (2007). Inwentarz wpisany do bazy danych IZA