Materiały źródłowe zezwalające na charakterystykę poszczególnych gmin w pierwszych latach po II wojnie światowej /życie polityczne, społeczno-gospodarcze, szkolnictwo, życie kulturalne/ a sporadycznie także podczas hitlerowskiej okupacji /represje okupanta/. Wykazy władz gminnych, gromad, sołectw.

Zakres działania samorządu gminnego, po wojnie regulują ustawy, a mianowicie: z dnia 23 listopada 1944 roku o organizacji i zakresie działania rad narodowych późniejszymi zmianami na mocy ustawy z 3 stycznia 1946 roku. W myśl wymienionej wyżej ustawy, gminna rada narodowa jest organem ustawodawczym, natomiast urzędy gminne wykonawczym. Gminy podzielone zostały na gromady, na czele których stali sołtysi, wybierani przez ogólne zgromadzenie mieszkańców gromady, jako organ wykonawczy i pomocniczy zarządu gminnego. Do zadań gminnej rady narodowej należało: powołanie organów zarządzająco-wykonawczych oraz ustanowienie norm i zasad dotyczących działalności oraz organów gminnych oraz sprawy funkcjonowania gminy w tych dziedzinach, do których należało to zakresu jej działania. Natomiast do zadań zarządu gminnego należało wykonywanie wszelkich uchwał gminnej rady narodowej, zarządzanie dochodami gminy, przedsiębiorstwami i majątkami. W latach 1944-1954 ustalono, że gminne rady narodowe jako organy uchwałodawcze na terenie gminy składać się będą z radnych w ilości około 12-30 osób, z tym jednakże, by w miarę możliwości, w radzie gminnej była reprezentowana każda gromada, natomiast w 1946 roku liczbę radnych podniesiono na 16-36 osób. Gminna rada narodowa wybierała ze swego grona prezydium, złożone z przewodniczącego, jego zastępcy oraz trzech członków. Zarząd gminny jako organ wykonawczy gminnej rady narodowej składał się z wójta, podwójciego i trzech członów zarządu gminnego, którzy wybierani byli przez gminną radę narodową, z tym zastrzeżeniem, że wybór wójta i podwójciego wymaga zatwierdzenia przez starostę powiatowego. Wójtowi dla celów administracyjnych podlegali sołtysi i podsołtysi, stojący na czele gromad a wybierani przez ogólne zgromadzenie mieszkańców gromady. Na skutek zmian i przeobrażeń zachodzących w życiu państwa po objęciu władzy przez rząd robotniczo-chłopski, zachodziła potrzeba oparcia działalności podstawowych organów władzy państwowej na zasadach charakterystycznych dla organizacji władz terenowych państwa ludowego, poprzez udział mas pracujących w wykonywaniu władzy państwowej, planowanej działalności aparatu państwowego oraz praworządności demokratycznej. 20 marca 1950 r. wyszła nowa ustawa o terenowych o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, dająca radom narodowym szerokie kompetencje na terenie jej działania. W zakres kompetencji zorganizowanych gminnych rad narodowych wchodziły następujące sprawy: kierowanie na swoim terenie działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną; zapewnienie ochrony porządku publicznego i czuwanie nad przestrzeganiem praworządności demokratycznej; ochrona własności społecznej i praw obywateli; współdziałanie w umacnianiu obronności państwa; wydawanie ogólno obowiązujących przepisów prawnych w granicach uprawnień nadawanych im przez ustawy: wybieranie i odwoływanie swego organu wykonawczego tj. prezydium gminnej rady narodowej, powoływanie komisji rady oraz wybór i odwoływanie ich członków; kierowanie działalnością swoich organów i rozpatrywanie ich sprawozdań; uchwalanie w zakresie narodowego planu gospodarczego, gminnych planów gospodarczych i nadzorowanie ich wykonania; uchwalenie w zakresie budżetu państwowego, budżetu gminnego i nadzór nad jego wykonaniem; stanowienie o wprowadzeniu gminnych danin, opłat i świadczeń; wykonywanie kontroli społecznej działalności urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i instytucji, zarówno bezpośrednio podporządkowanych gminnej radzie narodowej, jak również jej nie podporządkowanych. Gminne rady narodowe działały na sesjach plenarnych, będących zgromadzeniem jej członków. Gminna rada narodowa na sesji plenarnej wybiera prezydium rady jako stały swój organ wykonawczy i zarządzający. Prezydium działało kolegialnie, bądź też przez przewodniczącego, jego zastępcę, sekretarza lub innych członków prezydium. Wreszcie jako organ pomocniczy rady, działają komisje, pełniąc funkcje opiniujące, wnioskujące i kontrolujące. Kolejna zmiana w ustroju organów gminnych nastąpiła w wyniku ustawy z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi, w wyniku której następuje likwidacja gmin, jako jednostek w ówczesnych warunkach, zbyt dużych i nie zdolnych do osiągnięcia korzystnych rezultatów i powołanie gromadzkich rad narodowych, likwidacji uległy również gromady starego typu oraz stanowiska sołtysa i podsołtysa jako przedstawicieli wsi. Reforma była konieczna, ze względu na wadliwość jej dotychczasowego ukształtowania tj. oddalenie przeciętne najdalszej wsi od siedziby gminy, wynosiło około 10 km. Ponadto przed organami administracji terenowej postawiono nowe zadania polityczne, a zwłaszcza zadania przebudowy wsi. Sprawą równie ważną były tendencje zbliżania organów władzy państwowej do ludności.