Okres zaboru rosyjskiego 1911-1913: dane o stowarzyszeniach (sygn. 594). Okres okupacji niemieckiej 1915-1917: wybory wójta, sprawy sołtysów, wykazy właścicieli gruntów, świadectwa przemysłowe i handlowe, pożyczki, podatki, spisy zwierząt, budowa mostów (sygn. 1-14). Okres II Rzeczypospolitej 1918-1932: protokoły i uchwały Rady i rad gromadzkich, wybory radnych, okólniki i rozporządzenia władz, budżety, sprawozdania, podatki, dochody i wydatki, ubezpieczenia, utrzymanie dróg i mostów, odbudowa ze zniszczeń, pozwolenia na budowę, budowa i utrzymanie szkół, opieka społeczna, sprawy weterynaryjne, rejestracja zwierząt, statystyka, sprawy stowarzyszeń, przedsiębiorstwa przemysłowe i handlowe, dozór kościelny, rejestry ludności, sprawy rezerwistów i poborowych, inwalidzi wojenni (sygn. 15-140). Okres II Rzeczypospolitej i okupacji niemieckiej 1933-1945 Dział Ogólno-Organizacyjny 1933-1945: przepisy i zarządzenia, protokoły i uchwały Rady, wybory radnych, sołtysów i ławników, spisy wyborców, sprawy stowarzyszeń, obchody rocznic i świąt narodowych (sygn. 141-187). Dział Finansowo-Budżetowy 1933-1945: budżety i sprawozdania finansowe, podatki, wykazy nieruchomości, dochody i wydatki, ubezpieczenia rzeczowe, preliminarze prac drogowych (sygn. 188-239). Dział Gospodarki Gminnej 1933-1945: utrzymanie dróg, szarwarki, sprawy opieki społecznej, bezrobotni, leczenie ubogich, opieka nad dziećmi, wysiedlonymi i uchodźcami, statystyka rolna, zalesianie nieużytków, melioracje, kontyngenty, weterynaria i hodowla, sprawy przemysłu i handlu (sygn. 240-280). Dział Administracyjny 1934-1945: rejestry i spisy mieszkańców, wnioski o wystawienie kart rozpoznawczych, sprawy uchodźców i wysiedlonych, wykaz dzieci ewakuowanych z Warszawy, bezpieczeństwo i porządek publiczny, rejestracja szkód wojennych, ekshumacje żołnierzy, przysposobienie wojskowe i wychowanie fizyczne, sprawy sądowe, straż pożarna (sygn. 281-390). II. Gminna Rada Narodowa 1945-1954 Dział Organizacyjny 1945-1950: protokoły organów kolegialnych, sprawozdania, statuty, regulaminy i instrukcje (sygn. 391-411). Dział Finansowo-Budżetowy 1945-1950: budżety, sprawozdania, budowa dróg (sygn. 412-427). Dział Administracyjny 1945-1950: utrzymanie szkół, obchody świąt i rocznic, ewidencja przesiedleńców, cmentarze, rejestracja szkód wojennych (sygn. 428-437). Dział Podatkowy 1945-1949: rozkład i wymiar podatków (sygn. 438-449). Dział Aprowizacji i Rolnictwa 1945-1949: przepisy i zarządzenia, świadczenia rzeczowe i kontyngenty, spisy rolne, rejestracja zakładów przemysłowych, rzemieślniczych i handlowych (sygn. 450-457). Referat Ogólno-Administracyjny 1950-1954: przepisy i zarządzenia, protokoły, plany i sprawozdania, obchody rocznic i uroczystości, sprawy osobowe, plany, elektryfikacja (sygn. 458-518). Referat Finansowy 1950-1953: budżety, dochody i wydatki, podatki, kontraktacje i ubezpieczenia, zasiłki rodzinne (sygn. 519-540). Referat Spraw Socjalnych i Kulturalnych 1950-1951: przepisy i zarządzenia, utrzymanie szkół, walka z analfabetyzmem, ruch budowlany (sygn. 541-548). Referat Rolny 1950-1953: przepisy i zarządzenia, użytki rolne, kontraktacje, walka z kułakami, statystyka, melioracje, gospodarstwa wywłaszczone, zalesianie nieużytków (sygn. 549-574). Listy płac 1922-1951: pracowników oraz członków Zarządu i Prezydium GRN, sołtysów i robotników (sygn. 575-593). Inne 1934-1954: akta notarialne, umowy dobrowolne i kontrakty dzierżawne, projekty techniczne budowy szkoły w Błędowie i budynku urzędu gminy, korespondencja ze Starostą w sprawie zmiany granic sołectw (sygn. 595-598).

Gmina Jeziorko z siedzibą w Chąśnie powstała w 1867 r. w wyniku przekształcenia dawnej ekonomii carskiej Jeziorko w gminę. Jej ustrój adnministracyjny w latach 1867-1915 opierał się na ukazach carskich z 3(15) marca 1859 r. i z 19 lutego (2 marca) 1864 r. o urządzeniu włościan w Królestwie Polskim i urządzeniu gmin wiejskich. Obszar gminy ustalał naczelnik powiatu w porozumieniu z władzą sądową i przez rząd gubernialny. Wielkość gminy zatwierdzana była następnie przez Rządową Komisję Spraw Wewnętrznych i Duchownych. Zgodnie z reformą 1864 r. na czele gminy stał wójt wybierany przez zebranie gminne. Każda ze wsi tworzyła gromadę, bez folwarków, które pozostawały wyłączone. Administrację gminną tworzyło: zebranie gminne, wójt, sołtysi i sąd gminny z ławnikami. Zebranie miało być ciałem ustawodawczym, do kompetencji którego należały sprawy: 1) wyboru wójta, ławników, pisarza i innych urzędników, 2) podejmowania uchwał w sprawach gospodarczych, opieki społecznej i zakładania szkół, 3) ustanawiania i rozkładu składek oraz ciężarów na całą gminę, 4) kontroli pracy urzędników i kasy gminnej, 5) gospodarowania i zarządzania majątkiem gminy. Wójt spełniał wraz z sołtysami, pisarzem gminnym i poborcą podatkowym funkcję organu wykonawczego. Władza wójta obejmowała szereg obowiązków o charakterze administracyjno-policyjnym. Za całokształt prac organizacyjno-kancelaryjnych odpowiadał pisarz gminny. Odzyskanie przez Polskę niepodległości nie przyniosło początkowo zasadniczych zmian w strukturze organizacyjnej gmin. Dekret Naczelnika Państwa z 27 listopada 1918 r. o utworzeniu rad gminnych na obszarze b. Królestwa Kongresowego pozostawiał w mocy przepisy ustawy z 1864 r., z tą jedynie zmianą, że w każdej gminie tworzono radę gminną składającą się z wójta (jako przewodniczącego rady) i 12 członków wybieranych w głosowaniu tajnym na trzy lata przez zgromadzenie gminne większością głosów. Rada gminy spełniała rolę organu zarządzającego i wykonawczego. Do zakresu jej czynności należało: 1) przygotowywanie wniosków i budżetów na zgromadzenie gminne oraz czuwanie nad wykonaniem jego uchwał, 2) zawiadywanie nieruchomościami i funduszami należącymi do gminy, 3) kierownictwo i dozór nad instytucjami oraz zakładami gminnymi, 4) mianowanie, kontrola i usuwanie urzędników gminy, 5) kontrola działalności wójta. Raz w roku rada miała obowiązek składania sprawozdania wobec zgromadzenia gminnego. W dniu 23 marca 1933 roku ukazała się ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, która miała na celu ujednolicenie administracji i samorządu na szczeblu gminy i miasta na terenie całego kraju. Do obszaru gminy Jeziorko wchodziło 28 gromad wiejskich o ogólnym obszarze 15937 ha. Organem stanowiącym i kontrolującym w gminie była Rada Gminna, a organem zarządzającym i wykonawczym – Zarząd Gminy. Jej członkami byli: wójt – jako przewodniczący, podwójci, ławnicy oraz radni. Do zakresu działania Rady należało powoływanie organu zarządzającego, czyli zarządu gminnego, kontrola jego działalności oraz podejmowanie uchwał we wszystkich sprawach gminy i jej gospodarki. Organem pomocniczym rady były komisje stałe i czasowe, składające się z członków rady i – w miarę potrzeby – mieszkańców gminy. Komisje rozpatrywały i opiniowały sprawy dotyczące administracji i gospodarki gminnej oraz przygotowywały wnioski na posiedzenia rady. Ponadto komisje mogły decydować w zastępstwie rady w poszczególnych sprawach wymagających jej uchwały. Zarząd gminy ustalał plany wykonania budżetu, decydował o zaciągnięciu pożyczek, ustanawiał opłaty za korzystanie z urządzeń zakładów i przedsiębiorstw gminnych oraz korzystanie z publicznych środków lokomocji, umarzał należności przypadające gminie z tytułów publiczno-prawnych, wydzierżawiał nieruchomości gminne, zajmował się sprawami budowlanymi, organizacji zakładów i przedsiębiorstw gminy, zdrowia i szkolnictwa. Działalność urzędu gminnego w okresie okupacji hitlerowskiej regulowały rozporządzenia z 28 listopada 1939 r. o zarządzie gmin polskich i z dnia 27 czerwca 1940 r. o tworzeniu i administracji związku gmin w Generalnym Gubernatorstwie. Decyzje te podporządkowywały całkowicie władzę gminną okupantowi, czego wyrazem było powoływanie wójta i rady jako jedynie organu opiniodawczego. Podstawy działania samorządu gminnego w nowych warunkach ustrojowych stanowiły: ustawa Krajowej Rady Narodowej z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych, dekret PKWN z dnia 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego i obwieszczenie Prezydenta KRN z dnia 14 stycznia 1946 r. W myśl wyżej wymienionych ustaw terenowymi organami przedstawicielskimi i organami władzy państwowej miała być Gminna Rada Narodowa z siedzibą w Chąśnie. Do kompetencji rady należało: 1) planowanie działalności publicznej (głównie uchwalanie budżetu i planu świadczeń w naturze), 2) powoływanie i kontrola samorządowych organów wykonawczych, 3) ustalanie zawierania umów w sprawach pożyczek i zarządzanie majątkiem gminy, 4) uchwalanie regulaminu obrad rady i komisji. Rada wybierała ze swego grona prezydium (organ wykonawczo-zarządzający) złożony z przewodniczącego, zastępcy oraz trzech członków. Rada Narodowa powoływała komisje złożone z radnych i w razie potrzeby z osób spoza rady. Komisje miały spełniać funkcję organów pomocniczych, a do ich zadań należało kontrolowanie gospodarki i administracji terenowej. Organem wykonawczym gminnej rady narodowej był zarząd gminy, składający się z wójta, podwójciego i trzech członków. Zarząd miał działać we wszystkich sprawach, o których stanowiła rada, a w szczególności: przygotowywać projekty gminnych planów gospodarczych, budżetów gminnych, projektów opłat i danin, zarządzać przedsiębiorstwami gminnymi, zajmować się sprawami organizacyjnymi gminy (wydzierżawianiem nieruchomości, sprawami oświaty, kultury i sztuki, opieki społecznej, zdrowia i in.). Uchwały Rady Państwa z dnia 20 marca 1950 roku o powołaniu jednolitej władzy państwowej wszystkich szczebli znosiły zarządy gminne (w tym stanowiska wójta i podwójciego), a ich dotychczasowy zakres działania przejmowały gminne rady narodowe i ich organy wykonawcze. Gminna Rada Narodowa w Chąśnie miała: 1) kierować na swoim terenie życiem gospodarczym, społecznym i kulturalnym, 2) zapewniać ochronę porządku publicznego i czuwać nad przestrzeganiem prawa, 3) wybierać i odwoływać prezydium rady narodowej oraz komisje, 4) kierować działalnością swoich organów i rozpatrywać ich sprawozdania, 5) uchwalać terenowe plany gospodarcze i budżety oraz nadzorować ich wykonanie, 6) ustanawiać daniny, wysokości opłat i świadczeń gminnych, 7) kontrolować działalność przedsiębiorstw, zakładów i instytucji gminnych. Rada Narodowa działała na sesjach, które miały się odbywać co najmniej raz na miesiąc. Do poszczególnych dziedzin swojej działalności powoływały komisje stałe, których zadaniem było nadzorowanie działalności organów rady, przygotowywanie projektów ważniejszych uchwał rady oraz sprawowanie kontroli społecznej. Organem wykonawczym i zarządzającym Rady było Prezydium złożone z przewodniczącego, zastępców oraz sekretarza i członków. Posiedzenia prezydium miały odbywać się raz w tygodniu. Prezydium sprawowało na podległym sobie terenie gminy wszystkie funkcje wykonawcze władzy państwowej, tzn. 1) wykonywało uchwały rady oraz zarządzenia władz zwierzchnich, 2) kierowało działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną rady oraz działalnością przedsiębiorstw, zakładów i instytucji podległych radzie narodowej, 3) zwoływało i przygotowywało sesje rady oraz współdziałało z jej komisjami, 4) opracowywało projekty budżetu i planu gospodarczego, 5) składało ze swej działalności sprawozdania prezydium rady wyższego stopnia. Gminna Rada Narodowa w Chąśnie funkcjonowała do 1954 r., kiedy to ukazała się ustawa o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.

IZA - inwentarz skarbowy