Gminna Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa w Bielawach

Sygnatura
72/3947/0
Liczba serii
0
Liczba skanów
0

Zawartość:

Gminna Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa w Bielawach W zespole zachowały się aż 4 księgi uchwał zebrań towarzystw włościańskich z lat 1897-1921, działających na terenie gminy Bielawy i noszących nazwy: Waliszew, Szymanowice, Biesiekiery i Helin. Mają one formę ksiąg-druków urzędowych, zawierających na początku fragment ustawy Banku Włościańskiego z 1895 roku, datę zatwierdzenia towarzystwa przez władze i spis jego członków. Dalej zaś zapisy uchwał o spłatach kredytu w Banku, przyjęciu lub skreśleniu danego członka bądź też informujące o zawarciu aktu notarialnego na kupno ziemi. Uchwały sporządzono we wszystkich księgach w języku rosyjskim; tylko w dwóch przypadkach ksiąg, po 1914 roku, mamy zapisy po polsku. Pozostałe archiwalia odnoszą się już tylko do kasy gminnej. Są to: dwie księgi rejestrujące członków kasy i stan ich wkładów oszczędnościowych z lat z lat 1904-1921 oraz dwa poszyty, które zawierają m. in. sprawozdania kasowe dla Wydziału Powiatowego za lata 1920 i 1922, korespondencję z Urzędem Ziemskim i wykazy członków. Dalszych 6 jednostek to pozostałość aktowa po kasie gminnej w Bielawach, działającej od 1928 roku. Są tam m. in. protokoły zgromadzenia gminnego o założeniu kasy, regulamin pracy jej zarządu oraz księga protokołów posiedzeń z lat 1928-1939. Z dokumentacji rachunkowej jest tylko jedna księga pożyczek i budżet na 1939 rok, resztę stanowi korespondencja z członkami kasy, podania i kwestionariusze osobowe, wykazy wierzytelności i inne.

Dzieje twórcy:

Pierwsze kasy oszczędności w Królestwie Polskim organizowane były w miastach gubernialnych i powiatowych przez Dyrekcję Ubezpieczeń od 1843 roku. Kasy na wsi pojawiły się natomiast w końcu lat sześćdziesiątych XIX wieku w związku z realizacją ukazów carskich z dnia 19 lutego /2 marca/ 1864 roku o urządzeniu włościan w Królestwie Polskim i urządzeniu gmin wiejskich. Organem, który rozpoczął przebudowę systemu agrarnego i administracyjnego wsi w Królestwie był Komitet Urządzający, działający jednocześnie w duchu całkowitego zespolenia ziem polskich z Cesarstwem Rosyjskim. Mający prawo inicjowania, opracowywania i wydawania postanowień stanowiących rozwinięcie ukazów, Komitet starał się, by kosztami reformy nie obarczać finansów państwa, a w sposobie urządzenia gmin wiejskich wypracować taki model prawny, który umożliwiłby z jednej strony ich ścisłą kontrolę, zaś z drugiej, przy zachowaniu pewnej samorządności, dawałby im pełną wystarczalność gospodarczą. Wspomaganiem finansowym działalności gmin i gromad wiejskich, a także udzielaniem kredytu bankowego włościanom miały zająć się, projektowane po 1866 roku przez Komitet Urządzający, kasy pożyczkowo-oszczędnościowe. Biorąc za podstawę prawną rozporządzenie carskie z dnia 18/30 maja 1960 roku Komitet postanowił na powstanie kas wiejskich użyć procenty od kapitału tzw. użyteczności publicznej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego za 1866 rok, których suma wynosiła 62.640 rubli, w wypadku zaś pomyślnej realizacji projektu, dalsze sumy od procentów swego kapitału za lata 1868-1869. Pieniądze przyznane początkowo na założenie jednej kasy pożyczkowo-oszczędnościowej w każdym z 85 powiatów Królestwa miały być pożyczką bezprocentowa, którą zwrócono by Komitetowi, gdy zyski kas będą równe kapitałowi wyjściowemu. Oddane sumy miały służyć z kolei na otwarcie następnych kas. Ogółem Komitet przewidywał stopniowo uruchomienie w ciągu kilku lat około 230 takich wiejskich instytucji kredytowych, tj. 2-3 na każdy powiat. Przepisy prawne, określające powstanie i działalność i działalność kas wiejskich, uległy kilkakrotnym zmianom. Pierwsza ustawa o kasach ogłoszona została przez Komitet Urządzający w dniu 19/31 lipca 1869 roku, po czym uzupełniono ją zaraz postanowieniem z dnia 13/25 listopada 1870 roku. Następna – pod nazwą “Ustawa o kasach pożyczek i oszczędności dla ludności wiejskiej w guberniach nadwiślańskich” – zatwierdzona była w dniu 8 lutego 1884 roku przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, którego Wydział Ziemski nadzorował sprawy kas pożyczkowo-oszczędnościowych. Ostateczny kształt ustawie o kasach pożyczkowo-oszczędnościowych nadano w 1906 roku. Wydział Ziemski, patronujący pracom legislacyjnym, reorganizował w nowej ustawie sposób zakładania kas oraz poszerzał zakres ich działania. Ustawa przyznawała również kasom uprawnienia zatwierdzone w dniu 7 czerwca 1904 roku przez Radę Państwa o przysługujące instytucjom drobnego kredytu. Kasy pożyczek i oszczędności stanowiły pierwszą i przez długi czas jedyną instytucję finansowo-kredytową działającą na wsi polskiej. Zadaniem kas było przyjmowanie wkładów oszczędnościowych do depozytu lub na procent od osób, gromad, towarzystw i instytucji oraz pożyczek rolnikom, którzy otrzymywali ziemię z ukazu carskiego1864 roku, innym osobom posiadającym grunty w ilości nie więcej niż 30 dziesięciu jak również bezrolnym zajmującym się rolnictwem bądź rzemiosłem. Ustawa ustalała zarówno rodzaje wkładów i ich oprocentowanie, jak też wielkość, charakter, porządek i ilość zaciągniętych pożyczek. Oprócz określenia warunków spłat, odrębny rozdział ustawy poświęcony był nadto egzekwowaniu zaległych należności. W zależności od celu zaciągniętej pożyczki uwarunkowana była jej wysokość oraz czas spłaty. I tak na wypłatę działów spadkowych przy podziale nieruchomości dziedzicznych pożyczka wynosiła 5 % na rok, na inwestycje gospodarskie – 6%, udzielona zaś bez określonego przeznaczenia – 7%. Warunki przyznawanych rolnikom kredytów były w ustawie z 1906 roku o wiele korzystniejsze od wcześniejszych przepisów ustalających okres spłaty nie dłuższy niż pół roku, a jego wysokość nie większą niż 60 rubli na osobę. Nie zmieniało się przy tym zabezpieczenie pożyczki, którą była nadal nieruchomość oszacowana wg tabeli wartości gruntu układanej co 10 lat dla każdej gminy osobno przez właściwy jej urząd gubernialny spraw włościańskich. Bezrolnym, np. rzemieślnikom udzielano natomiast pożyczek za poręczeniem dwóch gospodarzy. Kasy pożyczkowo-oszczędnościowe tworzone były na mocy uchwały gromadzkiej odpowiedniej gminy, osady lub wsi, po uzyskaniu zgody Ministra Spraw Wewnętrznych lub pozwoleniem właściwego terytorialnie urzędu gubernialnego. Gminna kasa mieściła się przy zarządzie gminnym, zaś kasy osadnicze lub wiejskie mogły mieć swe lokale przy zarządzie albo posiadać odrębne pomieszczenia. Bezpośredni nadzór nad działalnością kasy sprawował powiatowy komisarz spraw włościańskich zobowiązany do przeprowadzenia najmniej 2 razy na rok jej kontroli finansowej. Na czele kasy stał zarząd składający się z prezesa i dwóch członków, których wybierano co trzy lata na zebraniu gminnym, osadniczym lub wiejskim spośród osób umiejących pisać. Jeden z członków zarządu pełnił obowiązki kasjera, natomiast rachunkowością zajmował się najczęściej pisarz gminny według przepisów i wzorów wskazanych ustawowo. Bilans przedstawiany był raz w roku na zebraniu ogólnym po dokonaniu rewizji kasy przez wybranych uprzednio pełnomocników. Gdy zebranie zatwierdziło już sprawozdanie z działalności, przedstawiano je komisarzowi. Komisarz wraz z wnioskiem przesyłał sprawozdanie do zatwierdzenia urzędowi gubernialnemu, ten zaś je dalej do Wydziału Ziemskiego. Kasy pożyczek i oszczędności istniały przed I wojna światową we wszystkich dziewięciu gminach ówczesnego powiatu łowickiego. Zaopatrywały one mieszkańców wsi głównie w nieduże kredyty inwestycyjne, m. in. na kupno inwentarza, nasion lub modernizację gospodarstw, bez uciekania do wysoko oprocentowanych pożyczek w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim czy też powstałych na przełomie XIX i XX wieku w Łowiczu Towarzystwie Wzajemnego Kredytu (późniejszym Banku Ziemi Łowickiej) i Towarzystwie Pożyczkowo-Oszczędnościowym. Ponadto zyski z kas – zgodnie z założeniami ustawodawców rosyjskich – stanowiły poważne źródło samofinansowania gmin. Dochody z kas przeznaczano na budowę lub remonty urzędów gminnych, szkół i straży ogniowych, utrzymanie dróg i mostów, pomoc społeczną dla ubogich, walkę z epidemiami i inne. Ogółem w 1910 roku działało 1355 kas pożyczkowo-oszczędnościowych w gminach Królestwa Polskiego. Ich kapitał obrotowy wynosił ponad 63 mln rubli. Najwięcej kas działało w guberni warszawskiej – 190, ich kapitał wynosił wówczas 8314,5 tys. rubli, a suma pożyczek 47595 rubli. W tym samym czasie fundusze własne, zapasowe oraz wkładowe wszystkich instytucji kredytowych Królestwa wyrażały się kwotą 535 mln rubli. Szczupła baza źródłowa umożliwia ustalenie łącznej wielkości kapitałów i obrotów gminnych kas pożyczkowo-oszczędnościowych w powiecie łowickim w czasie zaborów, jak również określenie pełnego zakresu i charakteru pobieranych pożyczek przez rolników łowickich w innych instytucjach kredytowych – Towarzystwie Kredytowym Ziemskim i Banku Polskim. Po 1890 roku włościanie łowiccy korzystali z kredytów – głównie na zakup ziemi – powołanego do życia ustawą z dnia 18/30 maja 1882 roku Włościańskiego Banku Ziemskiego. Bank Włościański udzielał pożyczek w bardzo szerokim zakresie. Mogła się o nie ubiegać cała gromada wiejska, choćby była złożona z kilku osad lub odwrotnie, stanowiła tylko część jednej wielkiej osady. Korzystać z kredytów mogły też spółki (towarzystwa), w których skład wchodziło przynajmniej 3 właścicieli nabywających ziemię na wspólną własność wszystkich uczestników spółki lub też na wyłączną własność każdego z uczestników oddzielnie. Zakup ziemi przez spółki za pośrednictwem Banku Włościańskiego upowszechniał się szczególnie z chwilą pojawienia się ustawy z dnia 15 grudnia 1895 roku, kiedy tenże Bank otrzymał prawo nabywania majątków z parcelacji na własny rachunek. Rozwój spółek włościańskich – głównie widoczny poza rdzennym obszarem byłego Księstwa Łowickiego /(np. w gminie Bielawy) - zahamowało wprowadzenie w 1908 roku w statucie Banku Włościańskiego nowych przepisów, które obniżały spółką wartość szacunkową gruntów oraz stawiały warunek zabezpieczenia dla każdego członka prawa do wydzielenia własnego gruntu i zrzeszenia się solidarnej odpowiedzialności za spłatę długu w przypadku chęci indywidualnego uregulowania go w Banku. Uchwały zebrań spółek włościańskich, podobnie jak uchwały zebrań gminnych w sprawie przeznaczenia dochodów kas pożyczkowo-oszczędnościowych, były przedkładane do zatwierdzenia lub uchylenia tzw. oddzielnym urzędom przy urzędach gubernialnych spraw włościańskich. Umożliwiało to władzom rosyjskim za pośrednictwem Banku nadzorowanie parcelacją ziemi w Królestwie, a w przypadku kas – kontrolę finansów gminnych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości sprawy kas pożyczkowo-oszczędnościowych regulowało rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 lipca 1919 roku wprowadzające zmiany w niektórych postanowieniach ustawy z dnia 23 listopada 1906 roku. Rozporządzenie nakazywało wcielenie do działających przy zarządach gminnych kas pożyczek i oszczędności wszystkich będących na obszarze danej gminy kas wioskowych i osadniczych. Przenosiło też kompetencje byłych władz rosyjskich w stosunku do kas na organy polskiej administracji. Bezpośredni nadzór nad kasami sprawować mieli powiatowi komisarze rządowi /po nich starostowie/, dalsze zaś funkcje zwierzchnie spełniać miały wydziały powiatowe i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. W samym funkcjonowaniu kas – prócz wykreślenia niektórych artykułów byłej ustawy – wprowadzało powyższe rozporządzenie już niewielkie zmiany. Dotyczyły one m. in. przedłużenia terminów spłaty pożyczek oraz możliwości oszacowania gruntu zabezpieczającego pobrany kredyt przez zarząd kasy. Na zupełnie nowych zasadach formułowało ustrój wiejskich kas rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 grudnia 1924 roku o organizacji i ustaleniu statutów gminnych kas pożyczkowo-oszczędnościowych. Główne zadanie stawiane gminnym kasom pozyczkowo-oszczędnościowym, tj. udostępnienie ludności wsi kredytu na cele gospodarcze oraz ułatwianie gromadzenia oszczędności i ich oprocentowania, wiązało się ściśle z realizacją polityki antyinflacyjnej rządu premiera Władysława Grabskiego – faktycznego twórcy ustawy – który dążył do powstrzymania odpływu pieniędzy ze wsi i budowania własnych źródeł finansowych opartych na miejscowych oszczędnościach w gminach. Do założenia kasy potrzebny był kapitał zakładowy nie mniejszy niż 2 tys. zł oraz uchwała właściwego organu stanowiącego gminy, powzięta większością 2/3 głosów obcych na zebraniu. Gminna kasa miała być instytucją użyteczności publicznej, o odrębnej od gminy osobowości prawnej, ale której wkłady i inne zobowiązania zabezpieczała całym swoim majątkiem i dochodami właśnie gmina. Suma zobowiązań kasy nie mola przekraczać dwudziestokrotnej wysokości jej kapitału zakładowego i zasobowego, zaś straty, na pokrycie których nie wystarczyłyby jej fundusze, musiała pokryć gmina w ciągu roku od zatwierdzenia bilansu. Ustawowe włączenie kas pożyczkowo-oszczędnościowych w obszar działania samorządu gminnego, określało ich instytucjonalna funkcję ważnego czynnika aktywizującego rozwój społeczno-gospodarczy całej gminy. Nie mniej istotna była tu również zasada udzielania pożyczek, które ustawa przyznawała “tylko osobom fizycznym i prawnym, mającym siedzibę lub też działającym na terenie danej gminy”. Kasa mogła przy tym udzielać pożyczek za zabezpieczeniem hipotecznym, pod zastaw inwentarza lub płodów rolnych oraz za poręczeniem osób zamieszkujących gminę i odpowiedzialnych majątkowo. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 marca 1925 roku wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu o statucie normalnym gminnych kas pożyczkowo-oszczędnościowych stanowiło uzupełnienie wcześniejszej ustawy. Precyzowało ono dokładnie uprawnienia kasy, jej źródła finansowe, zasady udzielania pożyczek oraz zakres działania jej organów i władz. Kasa przyjmowała wkłady oszczędnościowe na książeczki imienne, mogła też prowadzić operacje kredytowe czynne i bierne oraz przeprowadzać lokaty w papierach o bezpieczeństwie pupilarnym, tj. odnoszącym się do sierot, nieletnich lub ubezwłasnowolnionych. Złożone do kasy oszczędności korzystały ponadto z ulg podatkowych, gdyż procenty od wkładów były wolne od podatków, od kapitałów i rent oraz podatku dochodowego, natomiast zaświadczenia w przedmiocie złożenia czy zwrotu wkładek oszczędnościowych były wolne od opłaty skarbowej. Organami kasy były: rada gminna, zarząd kasy i komisja rewizyjna. Do kompetencji rady podejmującej decyzje na zebraniach należało m. in. uchwalanie zmian w statucie kasy, dokonywanie wyboru jej zarządu i komisji rewizyjnej, ustalanie stopy procentowej od wkładek i pożyczek, ustalanie budżetu wydatków, zatwierdzanie sprawozdań i bilansów kasy, decyzje co do nabywania i pozbywania nieruchomości i inne. Kierowaniem kasą zajmował się bezpośrednio zarząd składający się z przewodniczącego i z 2 lub 4 najczęściej członków /ci ostatni nie mogli być członkami rady gminnej/ zaś kontrolą 3-osobowa komisja rewizyjna przedstawiająca radzie bilans zysków i strat. Raz w roku rada gminna dokonywała podziału czystego zysku kasy, przekazując do jej kapitału zakładowego i zasobowego co najmniej po 30 % zysku, pozostałą zaś jego część mogła przeznaczyć np. na tworzenie i uzupełnianie funduszów specjalnych, na cele użyteczności publicznej i na odszkodowania członków zarządu i funkcjonariuszy kasy. Likwidacja kasy mogła nastąpić w 3 przypadkach. W pierwszym na skutek uchwały właściwego organu stanowiącego gminy, zatwierdzonej przez bezpośrednią władzę nadzorczą. W drugim, w razie zmniejszenia się wpłacanego kapitału zakładowego więcej niż o połowę, wreszcie w trzecim – na mocy zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych, w razie nie wykonania zadań, do jakich została powołana kasa lub też uchybień przeciwko obowiązującym przepisom. W latach 1933-1935 sprawę udzielania pożyczek regulowało szereg aktów prawnych, z których należy wymienić: 1. Ustawę z dnia 24 marsa 1933 roku o ułatwieniach dla instytucji kredytowych, 2. Trzy rozporządzenia Ministra Skarbu z dnia 26.06.1933 roku przyznające dłużnikom ulgi w zakresie wierzytelności rolniczych oraz z dnia 9 marca i 11 grudnia 1934o zasadach udzielania pomocy instytucjom, zawierającym układy z dłużnikami w zakresie wierzytelności rolniczych, 3. Rozporządzenie Prezydenta P.R. z dnia 24 października 1934 roku o konwersji i uporządkowaniu długów rolniczych. Oprac. Marek Wojtylak

Daty skrajne:

1897-1939

Klasyfikacja:

instytucje finansowe

Nazwa twórcy:

Daty:

1897-1939.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

rosyjski, polski

Dostępność:

Udostępniany w całości

Ogółem jednostek archiwalnych:

14

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

14

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

0.2

Ogółem opracowanych metrów bieżących

0.2

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak

IZA - inwentarz skarbowy