Sejm Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego

Sygnatura
1/182/0
Liczba serii
0
Liczba skanów
2278

Zawartość:

W zespole znajdują się akta z okresu Księstwa Warszawskiego diariusze posiedzeń sejmowych z 1809 i 1811 r., wykazy spraw omawianych na sejmach 1809 i 1811 r., listy posłów i deputowanych na sejmy 1809 i 1811 r. oraz ich przemówienia. Z okresu Królestwa Polskiego diariusz Sejmu 1818 r., księgi kodeksu karnego (1818 r.) i cywilnego (1825 r.) oraz uzupełnienia do tych ksiąg (1830 r.), protokoły z trzynastu posiedzeń Sejmu tzw. Czerwcowego z 1830 r., wyciągi z ksiąg obywatelskich (1819 r.) z wykazem osób uprawnionych do głosowania na sejmikach obwodu sieradzkiego, akta Aleksandra Potockiego, jednego z członków Sądu Sejmowego w latach 1827-1829 (wezwanie na posiedzenie Sądu, notatki dotyczące procesu członków Towarzystwa Patriotycznego – dekret o ustroju Sądu Sejmowego z 18 V 1827 r.). Ponadto: protokoły praw sejmowych deponowanych w Archiwum Metryk Koronnych, a uchwalonych w okresie Księstwa Warszawskiego (sygn. 17); do zespołu dołączono także wypis z protokołu posiedzenia rosyjskiej Rady Państwa w Departamencie Królestwa Polskiego dotyczący projektu III księgi Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego (sygn. 18) oraz różnego rodzaju materiały związane z działalnością Sejmu Królestwa Polskiego wyodrębnione z variów i dissolutów akt XIX-wiecznych (sygn. 19).

Dzieje twórcy:

Konstytucja z 22 VII 1807 r. oraz dekrety królewskie o Sejmie i Senacie z 21 XII 1807 r., 9 I 1809 r., 7 III 1809 r. powoływały do życia dwuizbowy parlament pod nazwą Sejm Główny Księstwa Warszawskiego. Jego struktura zewnętrznie nawiązywała do form organizacyjnych Sejmu Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, ale wbrew tradycji polskiej nie było w niej miejsca dla króla, którego konstytucja wyposażała także w atrybucje ustawodawcze. Sejm Księstwa Warszawskiego składał się z dwóch Izb: Senatu i Izby Poselskiej. Do Senatu wchodziło początkowo osiemnastu senatorów z nominacji królewskiej (sześciu biskupów, sześciu wojewodów, sześciu kasztelanów). Po przyłączeniu Galicji do Księstwa Warszawskiego, na mocy dekretu królewskiego z 24 III 1810 r., liczbę tę powiększono do trzydziestu, było ich po dziesięciu w każdej grupie. Stanowiska senatorów były dożywotnie. Na czele Senatu stał prezes mianowany przez króla. W skład Izby Poselskiej wchodziło sześćdziesięciu posłów szlacheckich wybieranych na sejmikach powiatowych (po jednym z każdego powiatu) i czterdziestu deputowanych – od zgromadzeń gminnych, z której to liczby ośmiu przewidziano dla miasta Warszawy, trzydziestu dwóch dla pozostałej części kraju oraz trzynastu członków Rady Stanu z głosem decydującym. Byli to prezes Rady Stanu, sześciu ministrów i sześciu radców stanu – wszyscy wyznaczeni przez króla. W 1810 r. powiększono liczbę posłów do stu, a deputowanych do sześćdziesięciu sześciu. Obradom Izby przewodniczył marszałek, powoływany przez króla na okres jednej sesji, spośród członków Izby. Konstytucja Księstwa Warszawskiego (art. 21) oraz dekrety królewskie przyznawały Sejmowi niewielki zakres kompetencji. Do Sejmu należało ustawodawstwo w sprawach podatkowych, przygotowywanie zmian w prawie cywilnym i karnym oraz systemie menniczym. Poza kompetencjami Sejmu znalazł się budżet państwa, o którym decydował król. Sejm nie uchwalał go, chociaż przez swoją decyzję w sprawach podatkowych stanowił o jego wielkości. Poza tym pierwszy Sejm Księstwa Warszawskiego miał dodatkową, lecz tylko jednorazową kompetencję w sprawie organizacji i liczby wojska (art. 89). Nie skorzystał z tego uprawnienia i przekazał je królowi. Wszystko natomiast, co dotyczyło organizacji i działalności aparatu państwowego zostało wyłączone spod kompetencji Sejmu. Był on całkowicie odsunięty od wpływu na rząd, nie przysługiwały mu żadne uprawnienia kontrolne wobec ministrów i innych organów rządowych. Projekty praw przygotowywała Rada Stanu przy ich „początkowaniu” przez króla (art. 6, 15, 42, 44 Ustawy konstytucyjnej). Na każdej sesji Sejmu Izba Poselska wybierała większością głosów trzy pięcioosobowe komisje: do spraw przychodów skarbowych, prawodawstwa cywilnego i karnego. Komisje te rozpatrywały przekazane im przez króla (za pośrednictwem Rady Stanu) projekty ustaw. Mogły zgłaszać do nich uwagi, które były następnie przedmiotem dyskusji w Radzie Stanu z udziałem tychże komisji. Ostateczna decyzja o treści projektu należała do Rady Stanu, która wnosiła go na plenarne posiedzenie Izby Poselskiej. Po przyjęciu danego projektu, w tajnym głosowaniu, przesyłano go do Senatu w celu uzyskania sankcji (art. 22). Sejm Księstwa Warszawskiego zebrał się trzy razy, na sesje zwyczajne: 10-23 III 1809 r., 8-27 XII 1811 r., oraz jedną nadzwyczajną – 26 VI 1812 r., zwołaną z woli Napoleona, na której zawiązano Konfederację Generalną Królestwa Polskiego. Konfederacja zalimitowała obrady Sejmu, przekazując swoje funkcje wyznaczonej przez siebie Radzie Generalnej. Stałym miejscem posiedzeń Sejmu był Zamek Królewski w Warszawie. Datę otwarcia Sejmu wyznaczał król. Uchwały sejmowe sporządzane były w dwóch egzemplarzach, z których jeden składano w Archiwum Krajowym, a drugi w Archiwum Królewskim. Na polecenia króla, kopie uchwał, minister sprawiedliwości zamieszczał w Dzienniku Praw. Ponadto do obowiązków każdego z sekretarzy sejmowych należało prowadzenia diariusza obrad Sejmu. Sejm Królestwa Polskiego, którego charakter i atrybucje określały Konstytucja z 1815 r., Statut Organiczny o reprezentacji narodowej z 19 XI/1 XII 1815 r. i Statut Organiczny o Senacie z 7/19 XI 1816 r., składał się z Senatu, Izby Poselskiej i króla. Do Senatu mieli wchodzić senatorowie świeccy, mianowani przez króla dożywotnio (18 wojewodów, 37 kasztelanów), i duchowni (jeden arcybiskup, siedmiu biskupów obrządku łacińskiego i jeden biskup obrządku grecko-unickiego). Na czele Senatu stał prezes. Izba Poselska pochodziła z wyboru. W skład jej wedle Konstytucji powinno wchodzić 128 członków, w tym 77 posłów wybieranych przez sejmiki powiatowe i 51 deputowanych od zgromadzeń gminnych. W Izbie Poselskiej prezydował marszałek mianowany przez króla spośród jej członków; marszałek wyznaczał sekretarza odpowiedzialnego za protokół i akta. Do rozpatrywania projektów praw, przygotowywanych przez Radę Stanu (art. 96 Konstytucji) Izba wybierała w głosowaniu tajnym trzy komisje: do praw skarbowych, do praw cywilnych i kryminalnych oraz do praw organicznych i administracyjnych. Projekty mogły być wnoszone do obu izb. W ten sposób król mógł skierować dany projekt do izby, w której spodziewał się mniejszej opozycji, bądź pełnego poparcia. Jedynym ograniczeniem było pierwszeństwo Izby Poselskiej w rozpatrywaniu projektów skarbowych. Projekty przyjęte przez jedną izbę mogły być przez drugą przyjęte bez zmian, albo odrzucone. Sejmy zwyczajne miały być zwoływane co dwa lata do Warszawy na podstawie uniwersału królewskiego, w którym określano czas ich trwania i rozpoczęcia. Prócz sejmów zwyczajnych król mógł ogłaszać posiedzenia nadzwyczajne, w dowolnym czasie. W Królestwie Polskim Sejm zebrał się cztery razy: w 1818, 1820, 1825, 1830 r. (tzw. Czerwcowy) oraz powstańczy 1830-1831 r. Obrady Sejmu miały być „publiczne”, to znaczy otwarte dla publiczności. Jednak w związku z wystąpieniami opozycji na Sejmie 1820 r. Aleksander I wydał 1/13 II 1825 r. artykuł dodatkowy do konstytucji, znoszący jawność obrad Sejmu. Uprawnienia Sejmu Królestwa Polskiego były znacznie szersze niż Sejmu Księstwa Warszawskiego, mimo że król posiadał wyłącznie inicjatywę ustawodawczą. Kompetencje Sejmu obejmowały następujące sprawy: ustawodawstwo w zakresie prawa sądowego, administracyjnego (prócz spraw wojskowych – z tych tylko pobór do wojska), stanowienie o systemie menniczym, o podatkach i budżecie kraju, kontrola działalności rządu (na podstawie raportów Rady Stanu o tej działalności i stanie kraju. Wiązało się z tym prawo wnoszenia petycji do króla). Sejm miał też uprawnienia sądowe w sprawach o zbrodnię stanu oraz przestępstwa wyższych urzędników. Art. 152 konstytucji Królestwa Polskiego powierzał Senatowi funkcje Sądu Sejmowego, a sposób jego postępowania unormowało dopiero zarządzenie królewskie z 18 IV 1827 r., wydane w związku z procesem członków Towarzystwa Patriotycznego. Poza funkcjami w zakresie prawodawstwa, kontroli rządu i sądownictwa, Sejm wykonywał pewne czynności związane z wyborami. Należało do niego sprawdzanie powiatowych i gminnych ksiąg obywatelskich, rozstrzyganie wątpliwości, co do szlachectwa przy ustalaniu składu sejmików powiatowych i układanie list osób upoważnionych do głosowania. Podawał też kandydatów na stanowiska senatorów świeckich i mógł dokonywać rugów w Izbie Poselskiej. W praktyce Sejm zajmował się głownie zmianami w dziedzinie prawa cywilnego i karnego. Natomiast sprawy administracyjne i gospodarcze były najczęściej regulowane na drodze postanowień namiestnika, później Rady Administracyjnej. Parlament obradował na Zamku Królewskim, gdzie też mieściły się jego kancelarie i archiwum. W okresie Powstania Listopadowego rola i znaczenie Sejmu zwiększyły się. Zasięg kompetencji parlamentu wykroczył poza normy ustawy konstytucyjnej i statutu organicznego. Sejm w tym czasie odegrał bardzo dużą rolę nie tylko ustawodawczą, ale i polityczną – państwowotwórczą, tzw. urządzającą. Przejął on cześć uprawnień króla (inną część przejął Rząd Narodowy). Był to Sejm tylko w swej genezie konstytucyjny, natomiast w strukturze i działaniu rewolucyjny. Po jego fundamentalnych dla powstania uchwałach – o uznaniu powstania za narodowe (18 XII 1830 r.), detronizacji cesarza Mikołaja I (25 I 1831 r.) i złożeniu przysięgi przez naród polski na wierność władzom narodowym Królestwa Polskiego (8 II 1831 r.) – powstanie przekształciło się w wojnę z zaborcą, o cele szersze, bo o niepodległość. Po utworzeniu II Dyktatury (20 XII 1830 r.) Józefa Chłopickiego Sejm zawiesił swoją działalność, a na okres jej trwania powołał Deputację Sejmową do „czuwania nad dyktatorem”. Po poddaniu się Dyktatora do dymisji (18 I 1831 r.) najważniejsze miejsce w strukturze władz zajął Sejm. Pozostał w dawnym przed listopadowym składzie i formalnie oparł się na Konstytucji 1815 r., usuwając z niej, bądź zawieszając tylko te przepisy, które uznał za nieodpowiednie w nowej sytuacji kraju. Działanie Sejmu sprowadzało się do kilku spraw: prawodawstwa, konstytuowania nowych władz naczelnych (powołanie Rządu Narodowego, mianowanie wodza naczelnego), sprawowania zwierzchnictwa i kontroli nad rządem, rozpatrywania raportów ministrów komisji rządowych oraz wydawania odezw i manifestów o znaczeniu ogólnopaństwowym. Sejm składał się z dwóch izb: Senatu i Izby Poselskiej. Przewodniczącym w Senacie został Adam ks. Czartoryski, sekretarzem i „stróżem” archiwum senackiego Julian Ursyn Niemcewicz (od 1808 r.), a jego zastępcami byli Jan Buczyński i Michał Hube. Po wyjeździe Niemcewicza do Anglii z misją dyplomatyczną miejsce jego zajął Franciszek Wężyk. Ostatnim sekretarzem Senatu był Narcyz Olizar. Funkcje protokolantów w Senacie pełnili Wincenty Danielewicz i Karol Treu. Ostatnim marszałkiem Izby Poselskiej był Władysław Ostrowski, a sekretarzem – deputowany okręgu stanisławowskiego - Ksawery Czarnocki, który m.in. miał też prawo uwierzytelniać odpisy uchwał sejmowych. Każda z izb posiadała własną kancelarię, a Sejm był obsługiwany ponadto przez Sekretariat Ogólny, o czym świadczy zachowana pieczęć okrągła lakowa. Sejm Powstania Listopadowego miał też trzy komisje: skarbową, prawodawczą i organiczną, do której przydzielono sprawy dyplomatyczne. W związku ze zbliżaniem się wojsk rosyjskich pod Warszawę Sejm wydał szereg uchwał w celu zapewnienia ciągłości obrad. I tak, 2 II 1831 r., dla „zabezpieczenia prawnego kompletu na posiedzeniach Izby Poselskiej”, podjął uchwałę i wyborach uzupełniających przy zachowaniu quorum obniżonego do 33 członków Izby i 11 senatorów. 19 lutego t. r. ogłosił się za „nieustający”, licząc się z możliwością przeniesienia obrad sejmowych poza Warszawę, a nawet za granicę. Uchwała ta dawała Sejmowi prawo funkcjonowania nawet po zajęciu całego kraju przez Rosjan. 3 marca t. r. Sejm zdecydował, że w razie konieczności opuszczenia Warszawy zbierze się w Miechowie (woj. krakowskie). W związku z tą uchwałą kancelarie obu izb i archiwum Senatu zostały przygotowane do ewakuacji, do której jednak nie doszło. W lecie, na podstawie uchwały sejmowej z 19 V 1831 r., przeprowadzono wybory uzupełniające na Wołyniu, Podolu, Ukrainie, w woj. białostockim, grodzieńskim, mińskim i wileńskim. 8 września Sejm przeniósł się do Modlina, później do Zakroczymia i Płocka. Kraj opuścił jesienią 1831 r., zabierając ze sobą część dokumentacji.

Daty skrajne:

1808-1831 [1843]

Klasyfikacja:

organy ustawodawcze państwa

Nazwa twórcy:

Daty:

1808-1830, 1843-1843.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

polski, francuski

Dostępność:

Udostępniany w całości

Ogółem jednostek archiwalnych:

19

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

19

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

0.5

Ogółem opracowanych metrów bieżących

0.5

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak ze wstępem

Stan zachowania zespołu ok. 4%.