Archiwum Państwowe w Białymstoku

Jakiego dokumentu szukasz

Wybierz okres historyczny

Spróbuj inaczej

Wyszukiwanie zaawansowane Przeglądaj kolekcje
Adres:

Adama Mickiewicza 101

Białystok

15-257

Godziny otwarcia:

07:30 - 18:00 (poniedziałek)

07:30 - 15:30 (wtorek)

07:30 - 15:30 (środa)

07:30 - 15:30 (czwartek)

07:30 - 15:30 (piątek)

numer telefonu:
+48 85 743 56 03
numer fax:
+48 85 743 56 55
E-mail:
sekretariat_ap@bialystok.ap.gov.pl
Strona www:
http://bialystok.ap.gov.pl/

Mimo że w 2018 roku Archiwum Państwowe w Białymstoku świętowało 65-lecie swojego istnienia, początki instytucji są znacznie odleglejsze, niż wskazywałby na to rzeczony jubileusz. Bowiem już 17 lutego 1920 roku w stolicy województwa białostockiego powołano do życia placówkę archiwalną. Jednakże dekrety i zarządzenia szły jednym torem, życie zaś zupełnie innym. Z przyczyn organizacyjnych przez rok nie udało się instytucji rozpocząć działalności, co gorsza, z powodu braków lokalowych w samym Białymstoku, podjęto decyzję o ustanowieniu tymczasowej siedziby Archiwum w Grodnie. Decyzja ta była brzemienna w skutki o tyle, że siedziba tymczasowa stała się ostatecznie docelową, gdyż w obliczu wspomnianych trudności, z czasem w ogóle zrezygnowano z prób uruchomienia w Białymstoku Archiwum, a jego kompetencje terytorialne przejęła właśnie instytucja grodzieńska (co wydaje się w pewnym sensie zasadne, bowiem większość ówczesnego zasobu Archiwum stanowiły akta urzędów byłej guberni grodzieńskiej).  

Kolejną, drugą już próbę stworzenia nad Białą instytucji odpowiedzialnej za zabezpieczanie archiwaliów, podjęto dopiero po zakończeniu działań II wojny światowej. 10 listopada 1950 roku Minister Oświaty – Stanisław Skrzeszewski wydał dekret powołujący Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Białymstoku. Jednak i tym razem trudności natury organizacyjno-technicznej przeciągały uruchomienie instytucji znacząco w czasie. Dopiero po blisko trzech latach od wydania dekretu, tj. 1 stycznia 1953 roku Henryk Altman – Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych formalnie powierzył obowiązki dyrektora białostockiej placówki dr. Stefanowi Sobańcowi, dotychczasowemu dyrektorowi AAN w Warszawie. Tym samym Archiwum Państwowe w Białymstoku, naówczas – Wojewódzkie Archiwum Państwowe, faktycznie rozpoczęło swoją działalność i to właśnie tę datę z czasem przyjęto jako cezurę określającą jego powstanie.

Początki istnienia jednostki były niezwykle trudne. Przez pierwsze miesiące dr S. Sobaniec swoje obowiązki pełnił w prywatnym mieszkaniu, dopiero po roku funkcjonowania „w próżni”, Archiwum otrzymało na swą siedzibę lokal w Wojewódzkim Zarządzie Związku Młodzieży Polskiej przy ul. J. Kilińskiego 16, choć panujące w niej warunki przechowywanie archiwaliów właściwie uniemożliwiały. Z początkiem 1954 roku WAP w Białymstoku przejęło od WAP w Warszawie nadzór nad Powiatowym Archiwum Państwowym w Łomży, który to – pod zmienionymi, rzecz jasna, nazwami poszczególnych jednostek – trwa nieprzerwanie do dziś. W tym czasie Białemustokowi podlegały również PAP w Suwałkach i PAP w Ełku. Od 1955 roku Archiwum czyniło starania o pozyskanie na swe potrzeby dawnej zbrojowni Branickich, tj. odbudowywanego budynku przy Rynku Kościuszki 4. W sierpniu 1959 roku kontrola Państwowej Inspekcji Pracy, w związku ze szkodliwymi, zagrażającymi zdrowiu pracowników warunkami, zamknęła dostęp do magazynów archiwalnych WAP w Białymstoku. Być może fakt ten wpłynął mobilizująco na ówczesnych decydentów, gdyż 20 czerwca 1960 roku, Archiwum wreszcie uzyskało ostateczną decyzję o przekazaniu na jego potrzeby wspomnianego Cekhauzu Branickich. Z początkiem lipca instytucja rozpoczęła przeprowadzkę do nowego obiektu, którą ostatecznie zakończyła po dwóch latach.

 

1 października 1965 roku Henryk Majecki zastąpił na stanowisku dyrektora Archiwum A. Filonika, który postanowił przejść na emeryturę. W tym czasie zasób placówki ocierał się o pułap 50 tys. j.a, zgrupowanych w 369 zespołach archiwalnych o łącznej objętości 495 m.b. Z końcem stycznia 1976 roku, w wyniku wprowadzonej w połowie poprzedniego roku reformy administracyjnej, Naczelny Dyrektor – Leon Chajn wydał zarządzenie dostosowujące sieć archiwalną do nowego podziału administracyjnego państwa. Jego mocą powołano odrębne, samodzielne WAP w Suwałkach, któremu podporządkowano oddział terenowy w Ełku. Tym samym obie te placówki przestały figurować w strukturze organizacyjnej WAP w Białymstoku. Nadal do niej natomiast należały dwie pozostałe jednostki – w Łomży i Bielsku Podlaskim, którym jedynie zmieniono dotychczasowe nazwy odpowiednio na: WAP w Białymstoku Oddział w Łomży i WAP w Białymstoku Ekspozytura w Bielsku Podlaskim.

Wraz ze zmianami ustrojowymi kraju, Archiwum na początku 1990 roku przejęło (według ówczesnego dyrektora – H. Majeckiego razem z pomieszczeniami magazynowymi) archiwum Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Białymstoku. Jednak po przejściu lokali Komitetu na własność Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, zmuszone było szukać dodatkowych przestrzeni magazynowych, mogących pomieścić tak znaczny pod względem gabarytu nabytek. W porozumieniu z Magistratem wydzierżawiło więc 170 m² powierzchni w lokalu Żłobka Miejskiego przy ul. Wesołej 10. W nowo pozyskanych magazynach zdeponowano całość akt KW PZPR wraz z dokumentacją organizacji młodzieżowych. Podjęte kroki, mające na celu zabezpieczenie jednostce przestrzeni magazynowej, mimo że na blisko dziesięć lat problem rozwiązały, z czasem okazały się niewystarczające. Dlatego też w lipcu 2001 roku Archiwum opuściło pomieszczenia w żłobku i przeniosło przechowywany tam zasób do wynajętego magazynu przy ul. Hetmańskiej. Jednak i to rozwiązanie nie wytrzymało próby czasu, w związku z czym w kwietniu 2004 roku APB podpisało z Telekomunikacją Polską umowę na wynajęcie blisko 400 m² powierzchni magazynowej w budynku przy ul. Skorupskiej 17. Nowy obiekt umożliwiał przechowywanie 2 kilometrów bieżących akt, co zabezpieczyło placówkę na kolejnych kilkanaście lat działalności.

 

 

Podejmowane na przestrzeni ostatnich, opisanych powyżej lat działania były kompromisem pomiędzy koniecznością, umożliwiającą w miarę sprawne funkcjonowanie, a możliwościami finansowymi jednostki. Jednakże kompromis ten był od samego początku rozwiązaniem przejściowym, obliczonym na zaspokojenie potrzeb bieżących. W swej definicji nie mógł zatem pełnić roli dalekosiężnej polityki lokalowej Archiwum. Wiadomym było także, że z czasem i on przestanie być wystarczającym, dlatego też dyrektor – Marek Kietliński rozpoczął starania o pozyskanie nowej, odpowiedniej siedziby, by zakończyć ostatecznie problemy przestrzeni magazynowej placówki. Pierwsze rozmowy z Magistratem, skupione wokół projektu zamiany budynku przy Rynku Kościuszki 4 na trzykondygnacyjną nieruchomość przy Al. J. Piłsudskiego 11/1 miały miejsce już w 2000 roku. Ze względu na stan fizyczny obiektu negocjacje zakończyły się jednak fiaskiem.

Przez następne lata padały kolejne, podobne propozycje. Ostatecznie, patrząc z perspektywy – na nasze szczęście, dr Sławomir Radoń – ówczesny Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych uznał, że korzystniejszym rozwiązaniem od adaptacji obiektów istniejących będzie budowa nowej siedziby APB od podstaw. W 2008 roku Białystok znalazł się więc na liście przyszłych, potencjalnych inwestycji NDAP. W tym samym roku M. Kietliński wystąpił do Tadeusza Truskolaskiego – prezydenta miasta, z prośbą o przekazanie na rzecz budowy działki. Formalności trwały kilka lat, wreszcie, 7 listopada 2014 roku ustanowiono trwały zarząd działki przy ul. A. Mickiewicza 101 na rzecz Archiwum Państwowego w Białymstoku. Rok później ogłoszony został przetarg na opracowanie dokumentacji projektowej obiektu, a pod koniec tegoż roku (tj. 4.XII.2015) Urząd Miejski w Białymstoku wydał Decyzję 1159/2015, zezwalającą na jego budowę. 22 sierpnia 2016 r. Archiwum podpisało z firmą Skanska umowę, obejmującą wykonanie i wyposażenie nowej siedziby. Niecały rok później (29.V.2017 r.) wmurowany został akt erekcyjny, a z końcem wzmiankowanego roku inwestycję zakończono. Po długotrwałej i skomplikowanej akcji przemieszczania zasobu, archiwalia i pracownicy Archiwum ostatecznie przenieśli się do nowego obiektu w październiku 2018 roku.

 


Obecnie, tj. z końcem 2018 roku, Archiwum Państwowe w Białymstoku przechowuje 1643 zespoły archiwalne, złożone z 333 471 j.a., co stanowi łącznie niewiele ponad 3 kilometry bieżące akt (3 048,92 m.b.). Zasób Archiwum tworzą głównie akta administracji państwowej i samorządowej, dokumentacja wymiaru sprawiedliwości, akta stanu cywilnego (tak rzymskokatolickie, prawosławne, unickie, jak i ewangelickie, okręgów bożniczych czy gmin muzułmańskich – jako jedyne archiwum w kraju posiadamy tak zróżnicowane pod względem wyznaniowym materiały metrykalne), archiwalia instytucji gospodarczych i finansowych, stowarzyszeń i partii, instytucji oświatowo-kulturalnych, a także niewielka reprezentacja akt rodzinno-majątkowych. Nasze najstarsze materiały sięgają pierwszej połowy XVII w.


  

 

Liczba zespołów na SwA

1942

Liczba jednostek na SwA

166836

Liczba skanów na SwA

1078072

Wielkość zasobu (m.b.):

3049.97

Liczba monografii w bibliotece:

3653

Powierzchnia magazynowa (m2):

1009.0

Pojemność półek (m.b.):

11809.0

Liczba wydawnictw ciągłych w bibliotece:

2728

Liczba miejsc w pracowni naukowej:

20