Archiwum Państwowe w Warszawie Oddział w Pułtusku

Jakiego dokumentu szukasz

Wybierz okres historyczny

Spróbuj inaczej

Wyszukiwanie zaawansowane Przeglądaj kolekcje
Adres:

ul. Zaułek 22

Pułtusk

06-100

Godziny otwarcia:

09:00 - 15:00 (poniedziałek)

09:00 - 15:00 (wtorek)

09:00 - 15:00 (środa)

09:00 - 15:00 (czwartek)

09:00 - 15:00 (piątek)

numer telefonu:
+48 23 692 34 97
numer fax:
+48 23 692 34 97
E-mail:
apw.pultusk@warszawa.ap.gov.pl
Strona www:
http://www.warszawa.ap.gov.pl

O Archiwum w Pułtusku

Powiatowe Archiwum Państwowe w Pułtusku zostało utworzone Zarządzeniem nr 20 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 30 maja 1970 roku, obejmujące zasięgiem działania obszar powiatu pułtuskiego. Zadanie zorganizowania archiwum powierzono Czesławowi Dubiejkowi. Początkowo archiwum nie posiadało własnej siedziby, stąd też przez dwa lata istniało praktycznie tylko na papierze (kierownik pracował na pół etatu, zajmując pokój w Prezydium MRN). W 1971 roku władze miasta zdecydowały o przekazaniu na potrzeby Archiwum budynku dawnego kościoła Najświętszej Maryi Panny na Starym Mieście w Pułtusku, wpierw jednak trzeba było przeprowadzić badania archeologiczne i Archiwum nadal pozostawało bez swej siedziby. We wrześniu 1972 roku Prezydium MRN w Pułtusku przekazało na potrzeby nowej instytucji trzy pomieszczenia o pow. ok. 40 m² w budynku Powiatowego Zarządu Dróg przy ul. Zaułek 2. Po przeprowadzeniu niezbędnych remontów i odpowiednim wyposażeniu magazynów archiwalnych, w kwietniu 1973 roku Powiatowe Archiwum Państwowe w Nowym Dworze Mazowieckim przekazało pierwsze archiwalia dotyczące terenów powiatu pułtuskiego. Podczas IV Tygodnia Archiwów Polskich, w dniu 11 maja 1973 roku nastąpiło uroczyste otwarcie Powiatowego Archiwum Państwowego w Pułtusku.

 

W związku z reformą podziału administracyjnego kraju i likwidacją archiwów powiatowych w 1976 roku utworzono Oddział Zamiejscowy w Pułtusku Archiwum Państwowego m. st. Warszawy. Zmianie uległ również obszar działania, który miał obejmować teren nowo powstałego województwa ostrołęckiego oraz w województwie ciechanowskim miasto i gminę Pułtusk. Znaczne zwiększenie obszaru działania Oddziału sprawiło, że palącą potrzebą stało się zapewnienie większej powierzchni magazynowej. W 1977 roku Archiwum oficjalnie przejęło od miasta budynek dawnego kościoła NMP.

Pierwsza o nim wzmianka pochodzi z roku 1418, jednak niewątpliwie istniał w tym miejscu już wcześniej. Obecnie istniejący gmach został wzniesiony w latach pięćdziesiątych XVI wieku z inicjatywy biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego, prawdopodobnie przez Jana Baptystę z Wenecji. Kościołem zarządzało kolegium wikariuszy, tu również swe nabożeństwa odprawiało miejskie Bractwo Literackie. Wokół kościoła aż do początków XIX stulecia istniał cmentarz.

Kościół znacznie ucierpiał podczas szwedzkiego „potopu”, z ruiny podniósł go w 1697 roku biskup Andrzej Chryzostom Załuski, a kolejny remont przeprowadził w 1787 roku biskup Onufry Kajetan Szembek. Po bitwie pod Pułtuskiem stoczonej między wojskami napoleońskimi a rosyjskimi 26 grudnia 1806 roku w kościele NMP urządzono lazaret, który wizytował również cesarz Napoleon I. Kilkudziesięciu zmarłych wówczas z ran żołnierzy do dziś spoczywa w krypcie pod kościołem. W 1807 roku mimo protestów wiernych i duchowieństwa kościół zamieniono na magazyn wojskowy, który z upływem lat ulegał coraz większej dewastacji. W 1847 roku biskup Franciszek Pawłowski sprzedał zrujnowany budynek pułtuskiej gminie ewangelicko-augsburgskiej. W drugiej połowie XIX wieku budynek otynkowano i dobudowano wieżę.

Podczas walk jesienią 1944 roku i w styczniu roku następnego kościół doznał poważnych uszkodzeń (m. in. została zniszczona wieża – nigdy już nie odbudowana). W 1950 roku pełnomocnik Konsystorza Ewangelicko-Augsburgskiego przekazał budynek miastu z przeznaczeniem na cele kulturalne. Planowano tu urządzić muzeum zabawek, halę sportową, wreszcie salę koncertową, tymczasem jednak kościół spełniał funkcję składnicy materiałów budowlanych i magazynu zbożowego.

 

Po przeprowadzeniu badań archeologicznych w latach 1973-1976 przystąpiono do prac remontowo-adaptacyjnych. Na ponad rok przerwała je powódź w kwietniu 1979 roku (na zewnątrz poziom wody wynosił 1,4 m, a wewnątrz kościoła 2 m). Ucierpiał też zasób Archiwum przechowywany w budynku przy ul. Zaułek 2, zalanych zostało ponad 500 j.a. Po wznowieniu prac odbudowano mury zewnętrzne, a do środka wstawiono żelbetonową konstrukcję, dzielącą kościół na cztery kondygnacje. W prezbiterium zlokalizowano pomieszczenia biurowe i pracownię naukową, a w nawie magazyny. Uroczyste otwarcie nowej siedziby przy ul. Zaułek 22 nastąpiło 3 grudnia 1986 roku. Adaptacja kościoła NMP jest uznawana za jedną najbardziej udanych tego typu inwestycji i wielu odwiedzających Archiwum podkreśla niepowtarzalny klimat pracy w budynku o blisko półtysiącletniej historii. Z archiwum Państwowego w Siedlcach oraz Oddziału w Mławie Archiwum Państwowego m. st. Warszawy przekazano wówczas do Pułtuska materiały archiwalne dotyczące województwa ostrołęckiego.

Po 1999 roku w związku z reformą podziału administracyjnego kraju doszło do zmian w zasięgu działania Oddziału. Obecnie gromadzi on i przechowuje materiały archiwalne z terenu powiatów: pułtuskiego, makowskiego, przasnyskiego (bez gmin: Krasne i Czernice Borowe), ostrołęckiego, ostrowskiego (bez gmin: Andrzejewo, Boguty Pianki, Szulborze Wielkie i Zaręby Kościelne), wyszkowskiego, a także gmin Dąbrówka, Klembów i Tłuszcz w pow. wołomińskim, gminy Nasielsk w pow. nowodworskim oraz gminy Rozogi w pow. szczytnieńskim.

 

 

Oddział w Pułtusku Archiwum Państwowego w Warszawie wykonuje ustawowe zadania z zakresu gromadzenia, przechowywania, opracowania i udostępniania materiałów archiwalnych. Poprzez sprawowanie nadzoru nad postępowaniem z dokumentacją w państwowych i samorządowych jednostkach organizacyjnych kształtuje również zasób na tzw. przedpolu archiwalnym. Zasób Oddziału według stanu na dzień 31 maja 2019 roku obejmował 773 zespoły i zbiory archiwalne, liczące 137725 j.a., mierzących 1773 m.b.

Największą grupę akt stanowią zespoły wytworzone przez organy administracji ogólnej państwowej i samorządowej (ok. 42%). Zespoły akt stanu cywilnego stanowią ok. 15%, zaś zespoły akt instytucji wymiaru sprawiedliwości ok. 12 % wszystkich zespołów w zasobie. Pozostałe materiały archiwalne zostały wytworzone przez organy administracji specjalnej, instytucje gospodarcze i finansowe, spółdzielczość, stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne i organizacje im podległe, instytucje ochrony zdrowia, nauki, kultury i oświaty. Niewielką część zespołów stanowią archiwa prywatne oraz zbiory i kolekcje.

Pod względem zakresu chronologicznego zdecydowana większość dokumentacji pochodzi z drugiej połowy XIX i XX wieku, z tym, że bardzo ubogo reprezentowana jest dokumentacja wytworzona w okresie II Rzeczypospolitej i II wojny światowej. Pierwszej połowy XIX wieku sięgają akta stanu cywilnego z powiatów przasnyskiego i ostrowskiego. Nieliczne są zespoły, w których występuje dokumentacja wytworzona w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jednym z nich jest zespół Archiwum konwentu płocko-pułtuskiego benedyktynów, zawierający cenne materiały zarówno do badań nad dziejami Kościoła i monastycyzmu, historią gospodarczą Mazowsza w okresie przedrozbiorowym, jak i do badań genealogicznych. Materiały archiwalne w większości zostały spisane w języku łacińskim.

Do bardziej interesujących materiałów należy zaliczyć rosyjskojęzyczne akta administracji ogólnej i specjalnej szczebla powiatowego sprzed I wojny światowej: zarządy powiatowe i zarządy powiatowe żandarmerii, a także komisji wyborczych do Dumy państwowej, ilustrujące życie społeczne, polityczne, gospodarcze i kulturalne na obszarze północno-wschodniego Mazowsza. Badaczy dziejów wsi mazowieckiej zainteresują z pewnością zespoły akt komisarzy do spraw włościańskich z powiatów makowskiego, ostrołęckiego i ostrowskiego z lat 1864-1915.

Niezwykle cennych informacji dla poznania stosunków własnościowych i społecznych dostarczają akta notarialne i hipoteczne z powiatów pułtuskiego i ostrowskiego z XIX i XX wieku. Ważną część zasobu, zwłaszcza dla badań genealogicznych i demograficznych, stanowią akta metrykalne i stanu cywilnego wyznań: rzymsko-katolickiego, mojżeszowego, ewangelicko-augsburskiego i prawosławnego. Uzupełnieniem ich są księgi meldunkowe, rejestry mieszkańców i spisy ludności sporządzone do celów wojskowych, występujące w zespołach akt organów administracji ogólnej i specjalnej.

 Na szczególną uwagę historyków oświaty zasługują akta znanych pułtuskich szkół, m.in. Gimnazjum Męskiego w Pułtusku, jednej z najstarszych placówek oświatowych w Polsce oraz Państwowego Gimnazjum Żeńskiego im. Klaudyny Potockiej. Interesujące materiały do dziejów społeczno-gospodarczych i politycznych Północnego Mazowsza znajdują się w aktach cechów rzemieślniczych z XVIII-XX wieku, organizacji i zrzeszeń społecznych oraz związków zawodowych, w tym NSZZ „Solidarność” z Pułtuska i Przasnysza. Sytuację gospodarczą przede wszystkim w czasach PRL oddają akta przedsiębiorstw państwowych i banków.

W pracowni naukowej Oddziału w Pułtusku można skorzystać również z bogatego księgozbioru, liczącego ponad 4000 druków zwartych i czasopism przede wszystkim z zakresu archiwistyki, historii Polski i regionalnej. Ponadto zbiory biblioteki obejmują słowniki, bibliografie, dzienniki urzędowe i monitory oraz gazety i czasopisma lokalne, ukazujące się w Pułtusku w latach 1990-2009.

 

Liczba zespołów na SwA

1087

Liczba jednostek na SwA

74902

Liczba skanów na SwA

355177

Wielkość zasobu (m.b.):

1622.5

Liczba monografii w bibliotece:

0

Powierzchnia magazynowa (m2):

573.0

Pojemność półek (m.b.):

0.0

Liczba wydawnictw ciągłych w bibliotece:

0

Liczba miejsc w pracowni naukowej:

10