home - Archiwum Państwowe w Toruniu
Archiwum Państwowe w Toruniu
- Address:
-
Plac Mariana Rapackiego 4
Toruń
87-100
- Opening hours:
-
08:00 - 15:00 (monday)
08:00 - 18:00 (tuesday)
08:00 - 15:00 (wednesday)
08:00 - 15:00 (thursday)
08:00 - 15:00 (friday)
- Phone number:
- +48 56 622 47 54
- Fax number:
- E-mail:
- archiwum@torun.ap.gov.pl
- Website:
- http://torun.ap.gov.pl
Archiwum toruńskie należy do najstarszych w kraju: jego początki sięgają średniowiecza i związane są z lokacją miasta Torunia w 1233 roku. Mieściło się ono w ratuszu staromiejskim, a powstawało stopniowo, w miarę napływu do niego ważnych dla miasta dokumentów i ksiąg. Pierwsze wzmianki o zorganizowanym archiwum miejskim pochodzą dopiero z 1570 i 1587 roku. Część dokumentów i ksiąg miejskich przechowywana była w wieży ratuszowej, reszta zaś rozproszona po innych pomieszczeniach ratusza. Oprócz właściwego archiwum miejskiego, w ratuszu znajdowały się również: Archiwum Ziem Pruskich oraz księgi chełmińskiego sądu ziemskiego. Stopniowo, w nieznanych bliżej okolicznościach, do ratusza trafiły także, jako depozyty, akta okolicznych miast: Brodnicy, Chełmna, Chełmży, Golubia, Kowalewa, Wąbrzeźna i in.
Pierwsze poważne straty poniosło Archiwum w 1703 roku, kiedy to podczas oblężenia szwedzkiego w wyniku bombardowania ratusza spłonęła część toruńskich akt miejskich, w tym m.in. acta consularia, księgi rachunkowe kamlarii miejskiej, missiva oraz depozyty, a wśród nich część Archiwum Ziem Pruskich oraz wszystkie akta chełmińskiego sądu ziemskiego.
Zabór pruski w 1793 r. i wprowadzenie przez Prusy nowego ustroju administracyjnego spowodowały, że archiwum toruńskie nabrało charakteru już tylko historycznego. W 1812 roku podczas ewakuacji ratusza, zamienionego na rozkaz Napoleona na lazaret dla żołnierzy francuskich, Archiwum zostało w bezładzie przeniesione do jednej z kamienic przy ulicy Szczytnej. Po kilku latach akta ponownie przemieszczono do ratusza i przez następne dziesiątki lat wielokrotnie podejmowano próby ich uporządkowania. Udało się to uczynić dopiero pod koniec XIX wieku. Zasadnicze prace porządkowe wykonali wówczas: Ernest Kestner i Józef Tietzen pod kierownictwem syndyka Jerzego Bendera. Dokonali oni podziału całego zasobu Archiwum, łącznie z depozytami, na 4 katalogi: I-Dokumenty i listy, II-Księgi i akta, III-Listy cechowe, IV-Akta cechów. W 1899 roku magistrat toruński utworzył stanowisko archiwisty miejskiego, które przez wiele lat piastował Artur Semrau, profesor gimnazjum toruńskiego.
Od 1927 roku, już w niepodległej Polsce, Archiwum kierowała nauczycielka gimnazjum toruńskiego, Helena Piskorska. Do momentu wybuchu II wojny światowej Archiwum było samodzielną instytucją publiczną z otwartą dla użytkowników pracownią naukową, z aspiracjami przejęcia funkcji centralnego ośrodka archiwalnego północnej Polski. Przechowywano w nim, oprócz akt wymienionych wyżej, akta miast do 1920 r., akta polskich organizacji i stowarzyszeń oraz tłoki pieczęci miejskich i cechowych i in. W okresie międzywojennym w Archiwum nastąpiło znaczne ożywienie w zakresie prowadzonych prac naukowych. Podjęto również intensywne prace inwentaryzacyjne, w wyniku których uporządkowano m.in. zbiory kartograficzne miasta Torunia.
Po wybuchu II wojny światowej kierownictwo Archiwum, przy którym utworzono Urząd do Spraw Genealogicznych (Sippenamt), objął H. Strehlau z Norymbergi. W tym okresie zasób Archiwum był przez Niemców wielokrotnie przemieszczany, a najcenniejsze akta trafiły ostatecznie do kopalni soli w Grasleben. Wywieziono również część zgromadzonych w Archiwum dla potrzeb wspomnianego Urzędu do Spraw Genealogicznych ksiąg metrykalnych z terenu miasta i powiatu toruńskiego. Większość wywiezionych dokumentów i akt udało się odzyskać po 1947 roku.
W 1951 roku Archiwum zostało upaństwowione i włączone do państwowej sieci archiwalnej, początkowo jako Oddział Terenowy Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Bydgoszczy. Dopiero po reformie administracyjnej Archiwum w 1976 roku uzyskało status samodzielnej placówki i nosiło nazwę: Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Toruniu. Upaństwowienie Archiwum w zasadniczy sposób zmieniło zakres i profil jego działania. Do zadań placówki należało odtąd: gromadzenie, przechowywanie, opracowanie i udostępnianie materiałów archiwalnych o wartości historycznej, w tym nadzór nad narastającym zasobem archiwalnym (archiwa zakładowe). Archiwum stało się również ważną bazą źródłową dla powołanego w Toruniu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Zasób wzbogacił się o nowe typy zespołów akt: akta administracji ogólnej i specjalnej, przedsiębiorstw i instytucji gospodarczych, instytucji wymiaru sprawiedliwości, szkół oraz innych instytucji państwowych. Terenem działania Archiwum były miasto i powiat Toruń, powiaty: chełmiński, wąbrzeski i golubsko-dobrzyński (od 1956 r.), a także do 1954 r. miasto i powiat Inowrocław oraz powiat mogileński. Archiwum posiadało ekspozyturę w Wąbrzeźnie i oddział w Grudziądzu, zlikwidowane kolejno w roku 1990 i 1999.
Od 1960 roku Archiwum mieści się przy Pl. Rapackiego 4. W 1996 roku po otrzymaniu nowego budynku po byłym kinie „Flisak” zmianie uległa struktura organizacyjna Archiwum.
Obecnie w każdym z budynków Archiwum Państwowego w Toruniu mieści się czytelnia, gdzie nasi goście mogą korzystać z zasobu Archiwum oraz zbiorów bibliotecznych.
- Czytelnia (Pl. Rapackiego 4) - Materiały archiwalne wytworzone do końca XVIII wieku oraz zbiór fotografii
- Czytelnia (ul. Idzikowskiego 6c) - Materiałów archiwalne od XIX do XXI wieku
Number of fonds on SwA
2418
Number of files on SwA
142289
Number of scans on SwA
71691
The size of the resource (m.b.):
4794.0
Number of monographs in the library:
15989
Warehouse area (m2):
681.9
Shelves capacity (m.b.):
0.0
Number of continuous publications in the library:
9302
Number of places in the scientific studio:
14
The most interesting materials
There are no collections