Parafia Greckokatolicka w Przemyślu

Sygnatura
56/148/0
Liczba serii
30
Liczba skanów
48732

Zawartość:

1. Inwentarze oraz pisma związane z lustracjami cerkwi 1784-1785, 1792-1794, 1803, 1808, 1810-1812, 1814-1816, 1820-1821, 1829-1830, 1832-1833, 1840, 1852, 1855, 1857, sygn. 1-25, 2. Akta dotyczące spraw majątkowych i finansowych parafii (sprawy gruntów i budynków należących do parafii [1586, 1603-1604, 1610, 1619, 1624, 1631-1633, 1635, 1637, 1639, 1645, 1651, 1653, 1655] 1668-1669, 1683, 1693, 1710, 1713-1714, 1718, 1728, 1735, 1749, 1753-1755, 1764, 1771-1774, 1776-1777, 1779-1780, 1783-1787, 1789-1805, 1807-1809, 1811-1813, 1815, 1820-1822, 1825, 1835, 1837, 1839, 1861-1868, 1870, 1874, 1878, 1891, 1898-1901, 1903-1904, 1908-1909, 1915, 1922, sygn. 26-49; sprawy finansowe parafii, [1638] 1674-1685, 1760, 1769, 1783, 1785-1832, 1839, 1841-1845, 1847-1848, 1853-1861, 1864-1917, 1919-1935, 1938-1942, sygn. 50-80, 3. Korespondencja z władzami i instytucjami kościelnymi 1790-1793, 1795-1796, 1799-1800, 1802-1806, 1812, 1814, 1833, 1835-1841, 1852, 1857-1936, 1943-1944, sygn. 81-91, 4. Korespondencja z władzami i instytucjami świeckimi 1786, 1795-1796,1799,1803,1805,1809, 1814,1833-1834,1836-1838,1841-1846, 1856-1858, 1860-1861, 1863, 1867, 1872-1874, 1876, 1879-1881-1884, 1886-1887, 1889-1891, 1893, 1895-1900, 1904-1905, 1907, 1909-1922, 1924-1928, 1933-1938, 1943-1944, sygn. 92-102, 5. Pisma kierowane do proboszczów i administratorów parafii oraz pisma ich dotyczące 1806, 1814-1818, 1825-1835, 1838, 1842, 1859,1861,1865,1867-1869,1872,1874,1882, 1892, 1910, 1912, 1914, 1924-1925, sygn. 103-109, 6. Pisma oraz wykazy dotyczące liturgii i posługi duszpasterskiej 1814-1818, 1828-1878, 1883-1919, 1922, 1924-1941, sygn. 110-136, 7. Komitety cerkiewne 1868-1869, 1871, 1884, 1887-1888, 1897, 1903-1904, 1907-1908, 1914, 1924, 1926, 1934, 1936, 1943, sygn. 137-143, 8. Spisy wiernych i pisma dotyczące parafian 1822, 1826, 1830, 1840, 1860, 1863, 1865-1869, 1876, 1882, 1888-1889, 1918, 1939, sygn. 144-164, 9. Kancelaria parafii 1829, 1839, 1854-1907, 1938-1946, sygn. 165-179, 10. Akta stanu cywilnego: urodzenia – 1667-1776, 1786-1906, 1911-1945, sygn. 180-212; protokoły przedślubne i zapowiedzi – 1814-1843, 1852-1947, sygn. 213-245; małżeństwa – 1784-1910, sygn. 246-254; zgony – 1757-1776, 1784-1906, 1945-1946, sygn. 255-268; księgi łączne – parafia pw. w. Mikołaja na Podgórzu – 1749-1782, sygn. 269; księgi łączne – parafia pw. Ucieczki Matki Boskiej do Egiptu – 1774-1784, sygn. 270; księgi łączne – parafia pw. św. Jana Ewangelisty w Przekopanej – 1773-1790, sygn. 271; księgi łączne – parafia pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny na Błoniu – 1777-1786, sygn. 272; księgi łączne – cerkiew filialna pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny na Wilczu – 1788-1912, sygn. 273; indeksy – 1920-1931, sygn. 274, 11. Sprawy metrykalne: korespondencja dotycząca spraw metrykalnych – 1792-1869, 1871, 1873-1946, sygn. 275-318; zaświadczenia, kopie, świadectwa, wyciągi wydawane przez parafię greckokatolicką w Przemyślu – 1860-1864, 1866-1868, 1874, 1880-1881, 1883-1884, 1887, 1889-1893, 1898, 1900, 1902-1903, 1906, 1910-1911, 1913, 1915-1934, 1937-1942, 1944, sygn. 319-322; wystąpienia z kościoła greckokatolickiego, zmiany obrządku – 1864-1866, 1876,1891-1897, 1900-1902, 1907-1942, 1944-1946, sygn. 323-327; zaświadczenia, wypisy w sprawach metrykalnych wydawane przez parafie rzymskokatolickie w Przemyślu przesyłane do parafii greckokatolickiej w Przemyślu, 1860-1869, 1873-1944, sygn. 328-336; zaświadczenia, kopie, świadectwa, wyciągi wydawane przez parafie obce przesyłane do parafii greckokatolickiej w Przemyślu (urodzenia i chrzty) 1841, 1843, 1847-1848, 1853, 1856, 1858-1944, sygn. 337-349; zaświadczenia, kopie, świadectwa, wyciągi wydawane przez parafie obce przesyłane do parafii greckokatolickiej w Przemyślu (zapowiedzi i małżeństwa) 1860-1861, 1863-1864, 1866, 1869-1886, 1889-1890, 1892-1940, 1944, sygn. 350-352; zaświadczenia, kopie, świadectwa, wyciągi wydawane przez parafie i urzędy obce przesyłane do parafii greckokatolickiej w Przemyślu (zgony) 1847, 1858-1861, 1863-1864, 1867-1868, 1873-1878, 1880-1892, 1894-1928, 1931, 1933-1938, 1943-1944, sygn. 353-356.

Dzieje twórcy:

Budowa pierwszej cerkwi w Przemyślu jest przypisywana księciu Wołodarowi Rościsławiczowi panującemu od 1097 r. do śmierci w roku 1125. Podstawą jest relacja Długosza, który zapisał, iż książę ten został pochowany w cerkwi św. Jana, którą sam ufundował. W 1412 r. Władysław Jagiełło przeznaczył do użytkowania rzymskokatolikom cerkiew katedralną znajdującą się na zamku. Od tego roku wyznawcom obrządku wschodniego za świątynię katedralną służyła cerkiew Zaśnięcia NMP na Wilczu. Po roku 1460 władyka zaczął użytkować położony w obrębie miasta lokacyjnego kościół św. Jana przy bramie Lwowskiej, który został następnie przekształcony w sobór katedralny. Około 1464 r. zaczęto budowę cerkwi katedralnej pw. św. Jana Chrzciciela w dzielnicy Władycze. Cerkiew ta spłonęła w 1535 r. Natomiast budowlę na wzgórzu zamkowym funkcjonującą jako katedra łacińska od 1412 r. rozebrano w roku 1470. Nowa murowana cerkiew katedralna w Przemyślu została zbudowana dzięki funduszom kowala Kuźmy Kuźmicza około roku 1540 r. i istniała do roku 1780. Przy cerkwi znajdował się m.in. szpital, szkoła parafialna oraz budynek mieszkalny dla kleru. W 1596 r. w Brześciu zawarto unię miedzy cerkwią prawosławną a kościołem rzymskokatolickim. Prawosławny biskup eparchii przemyskiej Michał Kopystyński (1591-1609) znalazł się w gronie przeciwników unii. Władyka nie przyjął unii w diecezji. Następcy Kopystyńskiego trwali przy prawosławiu, aż do czasu, kiedy to biskup Innocenty Winnicki (1691-1700) objąwszy we władanie diecezję przemyską jako władyka prawosławny, przystąpił wraz z całą diecezją do unii kościelnej z Rzymem. Biskup Atanazy Szeptycki rozpoczął przebudowę świątyni katedralnej, realizując jednak tylko budowę nowej murowanej dzwonnicy w latach 1775-1777. Następca Szeptyckiego, Maksymilian Ryłło, po otrzymaniu od cesarzowej Marii Teresy kwoty 40 tys. zł, kazał rozebrać starą cerkiew katedralną, aby wznieść nowy budynek. W tym czasie funkcję katedry pełniła cerkiew św. Trójcy. W okresie rządów cesarza Józefa II, który wstrzymał budowę nowej cerkwi, grekokatolicy byli zmuszeni do wyboru świątyni na siedzibę katedry przemyskiej. Rozporządzeniem z dnia 24 IV 1784 r. i dekretem gubernium z 13 V 1784 r. oddano grekokatolikom dnia 3 VII tego roku kościół po skasowanym klasztorze karmelitów. 5 VII 1785 r. w nowej katedrze pw. Narodzenia Jana Chrzciciela odprawiono po raz pierwszy nabożeństwo. W szematyzmie z 1879 r. wymieniono 28 cerkwi, które istniały w Przemyślu w różnych okresach. Józefińska akcja regulacji parafii i dekanatów doprowadziła do gwałtownego zmniejszenia się liczby beneficjów parafialnych w Galicji mniej więcej o połowę. Dokonywano zabiegu kasowania „zbędnych” parafii. Jeszcze w 1784 r. na terenie miasta istniały następujące cerkwie: pw. św. Trójcy, pw. św. Mikołaja, pw. Ucieczki Matki Boskiej do Egiptu, pw. Zwiastowania NMP, pw. Narodzenia NMP, pw. św. Jerzego, pw. św. Michała. Po dokonaniu kasat klasztorów, cerkwi i kościołów przez władze austriackie w Przemyślu do czasu wybuchu II wojny światowej (oprócz świątyni katedralnej pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela) w ramach parafii greckokatolickiej w Przemyślu funkcjonowały również: cerkiew pw. Narodzenia NMP na Błoniu, cerkiew pw. św. Jana Ewangelisty na Przekopanej oraz cerkiew pw. Zaśnięcia NMP na Wilczu. Poniżej zamieszczono krótkie notki dotyczące cerkwi przemyskich (funkcjonujących również przed tzw. kasacjami józefińskimi), których akta znajdują się w zespole. Cerkiew pw. św. Trójcy drewniana, stała po zachodniej stronie dzisiejszej ul. Słowackiego za murami miasta. Przy tej cerkwi znajdowały się dwa domy, w których mieszkali bazylianie, utrzymując tam greckokatolickie seminarium (około roku 1780). Po otwarciu Wydziału Teologicznego we Lwowie, seminarium przeniesiono do tego miasta. W latach 1778-1785 cerkiew św. Trójcy służyła jako katedralna. W 1805 r. teren, na którym znajdowała się cerkiew i budynki do niej należące, został sprzedany Piotrowi Gutowskiemu. Cerkiew pw. św. Mikołaja na Podgórzu znajdowała się na rogu obecnej ul. ks. Popiełuszki i Tatarskiej. Pierwsze wzmianki o funkcjonującej na Podgórzu cerkwi św. Mikołaja pochodzą z 1405 r. Budynek świątyni spłonął w 1759 r., natomiast w roku 1763 zbudowano nową. Do 1768 r. zmarłych parafian chowano przy cerkwi św. Trójcy. Około 1786 r. świątynię rozebrano, a ikony przeniesiono do katedry. Cerkiew pw. Zwiastowania NMP tzw. Błahowiszczenie, znajdowała się w obrębie dzisiejszej ul. Konarskiego. 13 V 1784 przy cerkwi został założony cmentarz służący mieszkańcom Przemyśla obydwu obrządków. W latach 80. XVIII w. została zamknięta przez władze austriackie. Cerkiew pw. Ucieczki Matki Boskiej do Egiptu – znajdowała się na Zasaniu (u styku obecnych ulic Krasińskiego i 3 Maja). Na rzecz parafii władcy wystawiali przywileje m.in. w latach 1426, 1633, 1756. Początkowo funkcjonowała jako cerkiew Narodzenia Pańskiego, a zbudowano ją przed rokiem 1418. Budynek uległ spaleniu w 1638 r., a odbudowano go jako świątynię pw. Soboru Bogurodzicy (a następnie pw. Ucieczki Matki Boskiej do Egiptu). W 1782 r. cerkiew chyliła się ku upadkowi. Była ona cerkwią parafialną, ale obsługiwał ją kanclerz katedry o. Iwan Bernakiewicz. W 1785 r. ze świątyni zabrano resztki kosztowności, a w 1786 r. budynek ostatecznie rozebrano. Cerkiew pw. św. Jana Ewangelisty w Przekopanej – w r. 1772 erygowano w Przekopanej parafię wydzieloną z parafii na Błoniu, a drewniany budynek cerkiewny zbudowano w 1773 r. Od 1786 r. cerkiew była świątynią filialną parafii katedralnej. Cerkiew murowana została zbudowana w 1900 r., a w wyniku działań wojennych zniszczona w 1914 r. Świątynię odbudowywano do 1931 r., jednak w 1939 r. jej wnętrze zdewastowały wojska sowieckie. Cerkiew pw. Zaśnięcia NMP na Wilczu – cerkiew bazyliańska, będąca po 1412 r. rezydencją władyki, w XV w. pełniła funkcję katedry. Od 1786 r. cerkiew była świątynią filialną parafii katedralnej. Cerkiew murowana została zbudowana w 1887 r. Cerkiew pw. Narodzenia NMP na Błoniu – wzmianki o legatach na rzecz cerkwi pochodzą m.in. z lat 1641-1642. W 1768 r. magistrat przemyski nakazał wydać biskupowi greckokatolickiemu materiał na reparację tej świątyni. Od 1786 r. cerkiew była świątynią filialną parafii katedralnej. Do 1808 r. istniała przy niej szkoła trywialna. Murowana cerkiew została zbudowana w latach 1863-1866, a poświęcono ją w 1873 r. Kolejnych remontów dokonano w latach 1910-1913. Przy parafii, oprócz proboszcza, zatrudniano wikariuszy (sotrudnyk, ekspozytor). Przy parafii katedralnej zazwyczaj było ich kilku. Przy katedrze funkcjonował chór (od 1829 r.), dom dla invalidis cantoribus z fundacji Macieja Dobrzańskiego, Instytut dla Diaków i Nauczycieli Diaków z fundacji bpa Jana Śnigurskiego (od 24 VIII 1818 r.), a także Bractwo św. Mikołaja. W roku 1850 teren działalności parafii obejmował miasto z Władyczem i ulicą Wodną, Zasanie z Kazanowem i Lipowicą, Podzamcze z Podskalem, Krzemieńcem, Cebulanką i Zielonką, Przedmieście Lwowskie z Mniszem i Garbarzami, Podgórze, Forszterówkę, obsługiwane przez cerkiew katedralną; Przedmieście Błahowiszczeńskie i Błonie obsługiwane przez cerkiew Narodzenia NMP; Wilcze – obsługiwane przez cerkiew Zaśnięcia NMP; Przekopaną – obsługiwaną przez cerkiew św. Jana Ewangelisty. W roku 1909 cerkiew katedralna obsługiwała, oprócz miasta, Zasanie z Kazanowem i Lipowicą, Podzamcze z Podskalem i Krzemieńcem, Przedmieście Lwowskie z Mniszem, Garbarzami, Podgórzem, Cebulanką, Forszterówką i Zielonką; Błonie i Przedmieście Błahowiszczeńskie obsługiwane były przez cerkiew Narodzenia NMP; Wilcze wraz z przysiółkami Przerwa i Kolasa obsługiwała cerkiew Zaśnięcia NMP; Przekopaną – cerkiew św. Jana Ewangelisty. Po 1913 r. na Zasaniu zbudowano kaplicę OO. Bazylianów, a w 1935 r. powstała tam cerkiew bazyliańska obsługująca parafian mieszkających na Zasaniu. II wojna światowa i wydarzenia powojenne zadecydowały o likwidacji Kościoła greckokatolickiego w Polsce i biskupstwa greckokatolickiego w Przemyślu. W wyniku przesiedleń i migracji wiele parafii zostało wyludnionych, a cerkwie przejęte przez państwo w większości popadły w ruinę bądź zostały zniszczone. W 1945 r. aresztowano biskupa Jozafata Kocyłowskiego wraz z proboszczem katedry przemyskiej Wasylem Hrynykiem i przesłuchiwano ich przez kilka miesięcy w więzieniu we Lwowie. W 1946 r. sobór lwowski zlikwidował kościół greckokatolicki, czego następstwem był areszt biskupów przemyskich i członków kapituły 26 VI 1946 r. Nieliczni księża sprawowali posługę duszpasterską do roku 1947, kiedy to w święta wielkanocne aresztowano ich i przekazano sowieckim organom bezpieczeństwa. Metryki wyznaniowe to dokumenty bieżącej rejestracji statystycznej, najstarsze wśród źródeł demograficznych. Zapisy metrykalne już w XVIII wieku zaczęły uzyskiwać moc aktu prawnego (odnosiło się to do wszystkich wyznań, jednak zasady prowadzenia ksiąg najszerzej były omawiane w normatywach Kościoła katolickiego i dzięki temu rozpowszechniły się w całej Europie). Pierwszą próbą reformy w tej dziedzinie na terenie zaboru austriackiego było wprowadzenie w 1776 roku jednolitego formularza tabelarycznego dla wpisów metrykalnych prowadzonych przez urzędy parafialne. Ta zmiana jednak nie przyniosła pożądanych efektów, m.in. wskutek niedostatecznego poinformowania duchownych prowadzących księgi. W 1784 roku wprowadzono kolejną reformę, na mocy której metryki otrzymały rangę dokumentów stanu cywilnego, a prowadzący je duchowni – rangę urzędników państwowych, natomiast księża rzymsko- i grekokatoliccy otrzymali wzory ksiąg urodzeń, ślubów i zgonów. Nakazano także proboszczom, by na koniec każdego roku kalendarzowego sporządzali ekstrakty i wpisywali dane do tabeli rocznej, która była dołączana na początek księgi. Wypełniona tabela miała być wysyłana do Urzędu Cyrkularnego. 1 września 1787 roku weszła w życie nowa instrukcja kancelaryjna regulująca obieg pism i tok ich załatwiania. Według niej proboszczowie poszczególnych parafii byli zobowiązani do sporządzania kopii ksiąg oryginalnych i przekazywania ich do archiwum konsystorza. Zalecenie to jednak nie było realizowane w praktyce, dlatego w latach 30-tych XIX wieku rozpoczęto w przemyskim greckokatolickim konsystorzu biskupim akcję zbiorczego przepisywania metryk – w sierpniu 1835 roku ukazały się dekret C.K. Gubernium oraz zarządzenie greckokatolickiego konsystorza biskupiego w Przemyślu dotyczące sporządzania kopii ksiąg metrykalnych. Nadzorowaniem pracy księży w trakcie przepisywania metryk miały zajmować się urzędy dekanalne, następnie kopie wysyłano do konsystorza biskupiego. W lipcu 1835 roku wezwano urzędy dekanalne do zwrócenia uwagi na sposób przechowywania i zabezpieczania ksiąg. Księgi metrykalne obrządku greckokatolickiego przechowywane obecnie w Archiwum Państwowym w Przemyślu to w znacznej części kopie sporządzane dla greckokatolickiego konsystorza biskupiego. Zostały one zgromadzone w zespole nr 142 Archiwum Biskupstwa Greckokatolickiego w Przemyślu (w zespole tym znajdują się również kopie ksiąg metryk parafii greckokatolickiej w Przemyślu). Oryginały ksiąg wchodzą natomiast na ogół w skład odrębnych zespołów obejmujących akta stanu cywilnego i dokumentację poszczególnych parafii.

Daty skrajne:

[1586, 1603-1655] 1667-1947

Klasyfikacja:

instytucje wyznaniowe

Nazwa twórcy:

Daty:

1586-1856, 1603-1655, 1667-1947.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

węgierski, ukraiński, staro-cerkiewno-słowiański, polski, niemiecki, łaciński, czeski, angielski

Dostępność:

Udostępniany częściowo

Ogółem jednostek archiwalnych:

369

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

356

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

5.26

Ogółem opracowanych metrów bieżących

5.05

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Brak danych
elektroniczny inwentarz archiwalny roboczy Brak danych
przewodnik po zespole Brak danych

Zespół częściowo zmikrofilmowany - nr mkrf. P 544-P 551, P 553-P 572 (sygn.1-8, 10-17, 35-40, 43, 125, 128-130).