Sprawy rozjemcze: akta dłużników i wierzycieli posiadaczy gospodarstw rolnych, orzeczenia, oszacowanie wartości majątków z lat [1921] 1932-1939, sygn. 1-1184 Dziennik spraw z lat 1933-1934, sygn. 1185

Rozporządzeniem Prezydenta RP z 23 sierpnia 1932 roku powołano urzędy rozjemcze do spraw kredytowych małej władności rolnej, działające w powiatowych związkach komunalnych w tych miejscowościach, w których wydziały miały swoją siedzibę. Zadaniem tych urzędów było ustalenie, odpowiednio do zdolności płatniczych i możliwości gospodarowania dłużnika: terminów i warunków spłaty długu osób, których głównym zawodem jest gospodarka rolna na obszarze większym niż 50 ha oraz granic korzyści majątkowych, które mogą być pobierane od takiego długu. Rozporządzenie straciło ważność z chwilą wejścia w życie ustawy z 28 marca 1933 roku o utworzeniu urzędów rozjemczych do spraw majątkowych posiadaczy gospodarstw wiejskich. Przy urzędach wojewódzkich powstały wówczas wojewódzkie urzędy do spraw majątkowych posiadaczy większych gospodarstw, a przy powiatowych związkach komunalnych – powiatowe urzędy rozjemcze do spraw majątkowych posiadaczy mniejszych gospodarstw, których obszar nie przekraczał 100 ha. Kolejne zmiany i ulgi dla posiadaczy gospodarstw wiejskich przyniosło rozporządzenie Prezydenta RP z 24 października 1934 roku w sprawie zmiany ustawy z 24 marca 1933 roku o ułatwieniach dla instytucji kredytowych przyznających dłużnikom ulgi w zakresie wierzytelności rolniczych. Urzędy rozjemcze miały kompetencje tylko w zakresie długów prywatnych. Przewodniczącego powiatowego urzędu rozjemczego, jego zastępców i pozostałych członków /ławników/ mianował i odwoływał prezes stosownego sądu okręgowego spośród kandydatów przedstawionych przez wydział powiatowy, mających wykształcenie prawnicze i mieszkających na terenie działania urzędu. W skład zespołu orzekającego wchodził przewodniczący lub jego zastępca oraz 2 członków. Urzędy działały na wniosek posiadacza gospodarstwa wiejskiego, wierzyciela lub obu stron. Orzeczenia urzędów były ostateczne i miały moc prawną na równi z wyrokiem sądu. W niektórych przypadkach mogły ulegać zaskarżeniu. Skargę o uchylenie orzeczenia należało wnieść do sądu okręgowego. Urzędy rozjemcze działały do wybuchu II wojny światowej. [na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. M. Antonów, Będzin 1972]

KM 21.10.1988, 0014-6