Akta miasta Brzegu

Signatur
45/1242/0
Anzahl der Serien
203
Anzahl der Scans
257016

Inhalt:

Dokumenty pergaminowe i papierowe: potwierdzenia przywilejów, transakcje kupna-sprzedaży, potwierdzenia dziedziczenia, przywileje cechowe, przekazania czynszów, 1250-1837 (528 j.a.), Księgi 1327-1943 (396 j.a.), Sprawy ogólnopaństwowe i ogólnomiejskie 1383-1868 (13 j.a.), Sprawy dotyczące miasta i mieszczan 1588-1856 (12 j.a.), Księgi ławnicze i gruntowe 1327-1941 (12 j.a.), posiedzenia radnych i księgi cechowe 1698-1943 (51 j.a.), Księgi urzędu sierocego i fundacji 1418-1904 (23 j.a.), Księgi rachunkowe 1591-1909 (183 j.a.), Przywilej piwowarski 1726-1847 (39 j.a.),Recesy uwłaszczeniowe 1835-1871 (10 j.a.), Urbarze miejscowości 1792-1849 (28 j.a.), Księgi dotyczące różnych zagadnień (25 j.a.), akta - sprawy ogólnopaństwowe 1531-1938 (84 j.a.), wybory do przedstawicielstw państwowych 1809-1942 (32 j.a.), ustrój prowincji i powiatu 1801-1939 (15 j.a.), administracja powiatu 1814-1937 (9 j.a.), urząd zatrudnienia 1928-1940 (3 j.a.), zestawienia - statystyka ludności 1808-1938 (11 j.a.), organizacje i stowarzyszenia 1829-1944 (27 j.a.), sprawy poczty i telegrafu i kolei 1806-1942 (15 j.a.), organizacja władz miejskich - sprawy ogólne 1537-1934 (36 j.a.), protokoły posiedzeń rady miejskiej 1809-1911 (73 j.a.), wybory radnych do rady miejskiej 1809-1933 (35 j.a.), zatrudnianie radnych 1676-1940 (14 j.a.), wybory deputacji miejskich 1809-1936 (11 j.a.), komisje rady miejskiej 1808-1943 (31 j.a.), podział funkcji między urzędnikami magistratu i rady miejskiej 1808-1939 (14 j.a.), wprowadzenie ordynacji miejskiej 1809-1935 (38 j.a.), wybory wójta i ławników 1850-1940 (7 j.a.), wybory członków magistratu 1809-1934 (30 j.a.), obsadzenie urzędu burmistrza 1818-1939 (14 j.a.), wybory i zatrudnienie pracowników Komory Miejskiej 1810-1850 (5 j.a.), zatrudnianie pracowników magistratu 1742-1942 (75 j.a.), nadawanie i pozbawienie prawa miejskiego 1770-1926 (15 j.a.), sprawozdania roczne dotyczące miasta 1807-1938 (124 j.a.), statystyka miasta dotycząca bydła, zasiewów 1756-1943 (21 j.a.), archiwum, registratura, biblioteka 1752-1944 (40 j.a.), policja - sprawy ogólne 1552-1943 (56 j.a.), sprawy bezpieczeństwa miasta 1788-1904 (40 j.a.), cenzura, prasa i sprawy monetarne 1798-1938 (24 j.a.), okresowe sprawozdania policji 1811-1933 (6 j.a.), stowarzyszenia i organizacje 1790-1870 (51 j.a.), straż pożarna 1757-1935 (39 j.a.), transport i komunikacja 1809-1940 (43 j.a.), plantacje 1747-1940 (18 j.a.), Szkolnictwo - sprawy ogólne 1752-1939 (18 j.a.), deputacje szkolne 1813-1941 (11 j.a.), programy nauczania 1837-1913 (3 j.a.), sprawy ogólne szkół podstawowych ewangelickich 1821-1939 (28 j.a.), sprawy szkolne młodzieży katolickiej i ewangelickiej 1776-1827 (4 j.a.), szkolnictwo katolickie 1761-1941 (21 j.a.), szkolnictwo żydowskie 1813-1938 (7 j.a.), organizacja szkolnictwa średniego 1833-1942 (3 j.a.), organizacje gimnazjum i liceum 1575-1941 (51 j.a.), szkoły żeńskie 1792-1887 (7 j.a.), szkolnictwo zawodowe 1802-1841 (46 j.a.), szkoła wojskowa 1797-1812 (2 j.a.), seminarium nauczycielskie katolickie i ewangelickie 1881-1937 (5 j.a.), przedszkola 1828-1835 (2 j.a.), sale gimnastyczne 1816-1897 (5 j.a.), zatrudnienie i sprawy bytowe nauczycieli 1788-1943 (26 j.a.),budżety i finanse szkół 1814-1941 (29 j.a.), biblioteki szkolne 1824-1941 (4 j.a.), budowa szkół 1823-1929 (13 j.a.), sprawy różne 1824-1942 (3 j.a.), kultura - zamek piastowski 1556-1944 (9 j.a.), muzeum 1848-1940 (9 j.a.), teatr miejski 1743-1940 (14 j.a.), biblioteki powszechne 1864-1939 (2 j.a.), prasa 1810-1928 (2 j.a.), pomniki 1824-1867 (3 j.a.), sprawy wyznaniowe - sprawy ogólne kościoła ewangelickiego i katolickiego 1553-1943 (128 j.a.), sprawy kościoła ewangelickiego oraz kościoła parafialnego Św. Mikołaja 1551-1940 (100 j.a.), kościół Św. Trójcy – ewangelicki cmentarny 1709-1920 (34 j.a.), kościół Św. Krzyża, katolicki – cmentarny 1676-1943 (17 j.a.), sprawy kościołów, szkół i szpitali 1528-1865 (17 j.a.),wyznaniowa gmina żydowska 1786-1939 (29 j.a.), opieka zdrowotna - sprawy ogólne zdrowia 1692-1943 (7 j.a.), epidemie 1804-1926 (18 j.a.), sprawy sanitarne miast 1759-1942 (43 j.a.), szpitale 1609-1927 (87 j.a.), personel lekarski 1789-1855 (9 j.a.), opieka społeczna - sprawy ogólne, komisje 1660-1904 (24 j.a.), pomoc dla ubogich i sierot 1743-1921 (17 j.a.), opieka nad żołnierzami i ich rodzinami 1742-1935 (3 j.a.), domy dla ubogich, pomoc dla sierot,kasy pośmiertne 1749-1935 (27 j.a.), fundacje 1673-1919 (117 j.a.), sprawy ogólne 1673-1825 (8 j.a.), Seelhaus - Fundation (fundacja dla utrzymania przytułków) 1784-1868 (25 j.a.), Fundacja Ligenau 1720-1902 (15 j.a.), Fundacja Springera 1797-1877 (7 j.a.), fundacje różne 1757-1919 (62 j.a.), monopol piwowarski - sprawy ogólne 1526-1876 (31 j.a.), produkcja piwa 1682-1847 (19 j.a.), sprawy finansowe browarów 1688-1845 (16 j.a.), personel browaru 1748-1829 (7 j.a.), zamkowy urbarz piwny 1760-1837 (8 j.a.), sprawy sporne browarów 1726-1826 (8 j.a.), handel, przemysł, rzemiosło - handel 1565-1943 (65 j.a.), przemysł - sprawy ogólne 1764-1936, zakłady miejskie 1699-1940, rzemiosło 1555-1943 (130 j.a.), Sprawy ogólne rzemiosła 1555-1943, Dom Rzemieślnika 1844-1938, Izba Rzemieślnicza 1938-1943, Sprawy finansowe cechów 1797-1876, Sąd rzemieślniczy 1766-1884, Akta poszczególnych rzemiosł 1552-1909 (471 j.a.), Budownictwo: sprawy ogólne budownictwa 1545-1882 (49 j.a.), Budownictwo miejskie 1743-1940 (105 j.a.), Utrzymanie ulic 1763-1937 (30 j.a.), Parki miejskie kąpieliska 1787-1915 (9 j.a.), Studnie miejskie 1749-1883 (19 j.a.), Drogi publiczne 1658-1943 (49 j.a.), Budowa mostów, kanałów, regulacja Odry 1729-1944 (92 j.a.), Sprawy wodno - kanalizacyjne 1574-1935 (59 j.a.), Utrzymanie bram i murów miejskich 1664-1896 (19 j.a.), Budowa lotniska w Zielęcicach 1923-1940 (12 j.a.), Wojsko: Sprawy ogólne 1560-1868 (11 j.a.), Organizacja wojsk pomocniczych dla obrony miasta 1691-1871 (24 j.a.), Brzeg w okresie wojen napoleońskich 1807-1816 (18 j.a.), Zaopatrzenie i zakwaterowanie wojsk 1740-1901 (74 j.a.), Koszary i szpitale 1742-1940 (58 j.a.), Rekwizycje, kontrybucje i szkody wojenne 1746-1873 (80 j.a.), Ewidencja wojskowa i sprawy rodzin wojskowych 1806-1899 (14 j.a.), Brzeg w okresie I wojny światowej 1914-1923 (16 j.a.), Sprawy gospodarcze miasta i majątków miejskich: Majątek miasta 1546-1942 (286 j.a.), Inwentarz ratusza 1809-1897, Kupno i dzierżawa budynków i parcel miejskich 1744-1942, Sprzedaż, dzierżawa i zagospodarowanie ziemi 1720-1940, Sprzedaż i dzierżawa terenów byłej twierdzy 1808-1940, Dzierżawa łąk 1582-1931, Gospodarka leśna i rybna 1546-1940, Sprawy wsi stanowiących własność miasta 1582-1942 (153 j.a.), Sprawy policyjno - administracyjne – straż nocna na wsiach, podział gmin, regulacja granic wiejskich 1582-1940, Szkoła i kościół 1777-1939, Sprawy finansowe 1761-1898 Kontrakty kupna i sprzedaży 1744-1940, Uwłaszczenia i parcelacje 1809-1942, Budownictwo wiejskie 1756-1895, akta dotyczące poszczególnych wsi: Alzenau [ Olszanka ] 1765-1940 (48 j.a.), Briegischdorf [ Brzeska Wieś ] 1808-1921 (54 j.a.), Briesen [ Brzezina ] 1847-1891 (4 j.a.), Böchmischdorf [ Czeska Wieś ] 1561-1942 (60 j.a.), Kantersdorf [ Kantorowice ] 1743-1944 (100 j.a.), Garbendorf [ Garbów ] 1705-1930 (5 j.a.), Giersdorf [ Gierszowice ] 1817-1930 (40 j.a.), Gross Jenkwitz [Jankowice Wielkie ] 1818-1825 (1 j.a.), Gross Neudorf [ Kościerzyce ] 1793-1942 (9 j.a.), Grüningen [ Zielęcice] 1923-1940 (4 j.a.), Hermansdorf [ Skarbimierz ] 1925-1931 (3 j.a.), Klein Neudorf [ Nowa Wieś Mała ] 1793-1942 (31 j.a.), Leubusch [ Lubsza ] 1717-1944 (182 j.a.), Linden [ Lipki ] 1754-1876 (1 j.a.), Louisenfeld [ Wójcin ] 1814-1873 (3 j.a.), Michelau [ Michałów ] 1765-1856 (7 j.a.), Moselache [ Śmiechowice ] 1777-1928 (7 j.a.), Pampitz [ Pępice ] 1853 (1 j.a.), Paulau [ Pawłów ] 1872-1875 (1 j.a.), Piastenthal [ Piastowice ] 1753-1940 (36 j.a.), Pogarell [ Pogorzela ] 1771-1940 (58 j.a.), Rathau [ Rataje ] 1779-1940 (25 j.a.), Schönfeld [ Obórki ] 1819-1833 (3 j.a.), Schreibendorf [ Pisarzowice ] 1763-1887 (17 j.a.), Schüsselndorf [ Żłobizna ] 1611-1937 (19 j.a.), Taschenberg [ Ptakowice ] 1794-1819 (1 j.a.), wsie łączone 1650-1940 (29 j.a.), Sprawy finansowo-podatkowe miasta 1552-1944: Finanse - Wpływy i wydatki miejskie 1552-1855 (49 j.a.), Budżet miasta 1742-1941 (53 j.a.), Sprawozdania finansowe 1774-1902 (21 j.a.), Główna kasa miejska 1741-1890 (52 j.a.), Kasy miejskie 1783-1942 (99 j.a.), Rewizje kas miejskich 1773-1944 (39 j.a.), Kasy oszczędności 1777-1926 (58 j.a.), Cło miejskie 1739-1848 (50 j.a.), Podatki miasta: Sprawy ogólne 1636-1940 (16 j.a.), Świadczenia na rzecz państwa 1792-1940 (13 j.a.), Świadczenia na rzecz prowincji i powiatu 1809-1937 (13 j.a.), Czynsze miejskie 1742-1944 (31 j.a.), Podatek gruntowy 1744-1944 (28 j.a.), Podatek od budynków mieszkalnych 1862-1894 (7 j.a.), Podatek od wzbogacenia się 1812-1944 (16 j.a.), Podatek rzemieślniczy 1831-1944 (12 j.a.), Podatek od wyszynku i rozrywek 1774-1944 (21 j.a.), Sądownictwo: : Sprawy ogólne sądownictwa miejskiego 1552-1944 (135 j.a.), Sprawy sporne między miastem a urzędem finansowym 1574-1909 (48 j.a.), Sprawy graniczne i budowlane 1828-1914 (8 j.a.), Sprawy sporne fundacji 1730-1852 (3 j.a.), Sprawy sporne między miastem, mieszczanami i instytucjami 1680-1901 (23 j.a.), Sprawy sporne wiosek brzeskich 1558-1940 (65 j.a.), Urząd stanu cywilnego: zestawienie urodzeń i zgonów 1875-1943 (20 j.a.), sprawy różne administracyjne 1874-1940 (25 j.a.), zgłoszenia urodzeń, opiekuństwa 1914-1942 (12 j.a.), sprawy ogólne i zapowiedzi przedślubne 1880-1940 (153 j.a.), korespondencja w sprawach zgonów, wykazy zmarłych 1884-1938 (14 j.a.), sprawy obcokrajowców i inne 1820-1943 (30 j.a.), akta gruntowe 1743-1944 (1471 j.a.), akta osobowe - pracownicy przymusowi 1939-1945 (434 j.a.), pracownicy magistratu 1879-1944 (172 j.a.), przes.1591/2011: dokumenty:poświadczenie mianowania pełnomocników, poświadczenie sprzedaży czynszu, ustanowienie zwyczaju corocznego zaprzysiężenia nowej rady i burmistrza, poświadczenie włączenia dóbr do lenna książęcego, rozliczenie przychodów i rozchodów, poświadczenie sprzedaży wsi, ustanowienie egzekutorów testamentu, nadanie dziedziczenia lenna 1365-1746 (13 j.a.); nab. 8123/2015 akta personalne 1879-1945 (606 j.a.); nab. 8124/2015: rozporządzenia i statuty dotyczące uprawnień i obowiązków starosty, dzienniki podawcze, sprawy finansowe, ruch komunistyczny, sprawy budowlane 1513-1943 (26 j.a.); przes. 2455/2016: mapy i plany miasta i jego obiektów XIX-XX w. (3667 j.a.); nab. 8668/2016: pozew sądowy, pełnomocnictwa, kopia testamentu-fragment, sprawa inspektora więziennego, lokalne tkaniny, fragment urbarza 1771-1829 (6 j.a.).

Die Geschichte der Provenienzstelle:

Lokacja Brzegu jako miasta na prawie zachodnim- średzkim, miała miejsce prawdopodobnie w roku 1247. Dokonał jej Bolesław II Łysy, Rogatka. Dokument lokacyjny nie zachował się. W całości został on jednak transumowany do późniejszego dokumentu, wystawionego przez księcia Henryka III Białego w Przyłęku w 1250 roku. Dokument lokacyjny ustalił główne zasady ustroju miejskiego. Miasto podlegało księciu jako władcy kraju i sędziemu najwyższemu. Zastępcą księcia i właściwym naczelnikiem miasta był urzędnik z tytułem dziedzicznego sędziego lub sołtysa, w późniejszym czasie zwany wójtem, który sprawował władzę sądowniczą wraz z ławnikami. Funkcje najwyższego sędziego sprawował książę lub mianowany przez niego sędzia nadworny. W XIII wieku obok wójta, zaczął w mieście funkcjonować nowy organ miejski jakim była rada miejska. Do jej zadań należało: administrowanie spraw targowych, czuwanie nad kasą miejską, dbałość o porządek publiczny i bezpieczeństwo przeciwpożarowe, a także nadzór nad cechami. W początkowym okresie rada miejska Brzegu nie odgrywała żadnej roli politycznej. Dopiero książę Henryk IV Probus nadał radzie brzeskiej wszystkie uprawnienia jakie przysługiwały radzie wrocławskiej. W 1292 roku, Henryk V Gruby, potwierdził nadane radzie uprawnienia , które zostały uzupełnione o kilka dodatkowych przepisów. Spośród nich na uwagę zasługuje postanowienie w myśl, którego zabroniono rycerzom i duchownym przekazywania nieruchomości w obrębie murów miejskich bez zgody rady i całej gminy. W 1311 roku, na skutek podziałów dziedzicznych wyodrębniło się księstwo brzeskie. Miasta : Brzeg, Lewin, Wiązów, Oława oraz Grodków otrzymał najstarszy syn Henryka V, Bolesław III. Panujący w latach 1311-1352 Bolesław III nie szczędził miastu i jego mieszkańcom wyrazów swojej łaski. Na 94 przywileje jakie miasto Brzeg otrzymało w swojej historii, aż 35 pochodzi od tego władcy. Za rządów Bolesława nastąpiła istotna zmiana charakteru wójtostwa brzeskiego. W 1322 roku dochodzi do jego wykupienia, a jako nabywca wystąpiła rada miejska. Miejsce dotychczasowego wójta dziedzicznego miał zająć wójt miejski, mianowany i odwoływany przez radę miejską. W 1327 roku Bolesław zezwolił miastu na rządzenie się prawem wrocławskim, które było identyczne z prawem magdeburskim. Wskutek uzyskanych lub potwierdzonych przez tego panującego przywilejów mieszczanie brzescy otrzymali rozległy samorząd, a ukształtowany wówczas ustrój przetrwał w zasadzie do momentu wygaśnięcia rodu Piastów. Księstwo brzeskie przechodząc różne koleje na przestrzeni swoich dziejów zachowało swoją udzielność aż do chwili śmierci ostatniego Piasta w Brzegu, którym był Jerzy Wilhelm, zmarły w 1675 roku. Wkrótce też księstwo brzeskie, dzieląc losy polityczne księstwa legnickiego, przeszło bezpośrednio pod panowanie Habsburgów. W okresie tym w księstwie brzeskim rządził organ kolegialny zwany starostwem. W jego skład wchodziło pięciu urzędników. Byli to: starosta, dwóch radców oraz dwóch sekretarzy. Organ ten pośredniczył między stanami księstwa a władzami zwierzchnimi we Wrocławiu przede wszystkim w sprawach skarbowych i wojskowych. Starostwo obsadzało niższe urzędy w księstwie, posiadało szerokie uprawnienia w zakresie wszelkich spraw o charakterze publicznym ponadto sprawowało sądownictwo nad szlachtą w zakresie spraw cywilnych. W mieście administracja należała do rady zwanej magistratem. Na czele rady stał burmistrz. W jej skład wchodziło również: pięciu radnych, syndyk, sekretarz, szafarz oraz pisarz. Wybory do rady odbywały się w ten sposób, że dotychczasowi radni wybierali nową radę, najczęściej wybierając sami siebie. Wybór nowej rady zatwierdzało starostwo. Sądownictwo miejskie w Brzegu należało do rady, a także do mianowanego przez radę wójta i ławników. Po zajęciu Śląska rząd pruski zmienił dotychczasowe formy ustrojowe. Wprowadzono nowy podział Śląska na powiaty. Na czele powiatu stał starosta. Władze pruskie ograniczyły władzę samorządu miejskiego i rozciągnęły nad nim nadzór policyjny państwa. Samorząd miejski został pozbawiony prawa swobodnego rozporządzania dochodami, wszelkie nadwyżki kasowe musiały być przekazane do kasy państwa, zaś budżet miejski zatwierdzany był przez Kamerę Wrocławską- główną władzę administracyjną dla tej części Śląska. W skład rady wchodził burmistrz i jego zastępca, zwany prokonsulem, ponadto pięciu senatorów, syndyk, notariusz i sekretarz. Od 1746 roku na czele brzeskiej rady miejskiej stał dyrektor miejski, a zastępował go burmistrz, którego stanowisko objął później dyrektor policji. Zwiększyła się również liczba członków magistratu brzeskiego, z dziesięciu do szesnastu osób. Stan taki trwał do roku 1808. Pruska ordynacja miejska nadała Brzegowi samorząd dość demokratyczny. Prawo głosu przy wyborze władz miejskich przysługiwało niemal wszystkim obywatelom. Rada miejska wybierała zarząd miejski- magistrat na czele z burmistrzem. Miasto odzyskało samodzielność w sprawach wewnętrznych, zwłaszcza w zakresie gospodarki finansowej, utraciło natomiast uprawnienia natury sądowniczej i policyjnej. Ordynację miejską z 1808 roku uzupełniły wydane w latach 1831 i 1853 dodatkowe ustawy, które zniosły resztki ustroju feudalnego w miastach. Zasadnicze zmiany w ustroju miast miały miejsce po roku 1933. Już w lutym 1933 roku narodowi socjaliści w Brzegu przystąpili do czystki aparatu administracyjnego. W wyniku wyborów do rady miejskiej przeprowadzonych 06.03.1933 roku, w skład tego ciała na dwudziestu pięciu radnych, dwunastu stanowili członkowie NSDAP. Cała władza przeszła w ręce burmistrza, zależnego od władz partyjnych, a praktycznie wykonującego ich zarządzenia. W tych warunkach życie miejskie toczyło się pod ścisłą kontrolą władz nazistowskich. Miasto Brzeg zostało wyzwolone 06.02.1945 roku, w ręce władz polskich przeszło na przełomie kwietnia i maja tego samego roku. [Na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. Renata Łuczków-Makłowicz , Opole 2001]

Laufzeit:

1250-1983

Klassifikation:

administracja ogólna

Name der Provenienzstelle:

Daten:

1250-1983.

Alter Name:

Name der Fremdsprache:

Sprachen:

polski, niemiecki, łaciński, angielski

Zugänglichkeit:

Vollständig geteilt

Akten insgesamt:

12673

Bearbeitete Akten insgesamt:

8306

Akten insgesamt ohne Verzeichnis:

0

Laufende Meter insgesamt

143.55

Bearbeitete laufende Meter insgesamt

141.08

Laufende Meter insgesamt ohne Verzeichnis

0.0

Akten insgesamt:

0

Dateien insgesamt:

0

Größe insgesamt (in MB):

0.0

Dokumente insgesamt

0

Sachen insgesamt

0

Klassen insgesamt

0

Akten insgesamt:

0.0

Gesamtzahl laufender Meter:

0.0

Extreme Daten der nicht archivierten Dokumentation:

Name Steuerbestand Anmerkungen
Karteninventar genehmigt Tak 8307 j.a.
elektronisches Inventar der Archivarbeit Nie

zmikrofilmowano jednostki archiwalne o syganturach 1-511, 8301, zmiany w rozmiarze zespołu zatwierdzono na posiedzeniu Komisji Metodycznej w dniu 06.11.2009 (protokół nr 8/09)