Księgi cechowe z lat 1655-1861, sygn. 1-2 (posiedzenia cechu, wykazy mistrzów, przyjęcia uczniów na naukę i ich wyzwoliny na czeladników, świadectwa wyuczenia się zawodu, świadectwo dobrego prowadzenia się, opłaty cechowe)

Cechy, jako organizacje zawodowe rzemieślników, trudniących się tym samym lub podobnym rzemiosłem pojawiły się w Świebodzinie prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku. Ze względu na korzystne położenie na skrzyżowaniu szeregu traktatów miasto szybko przekształciło się w znaczny ośrodek produkcji rzemieślniczej i wymiany. Najstaszym rzemiosłem było sukiennictwo. Pod względem prawnym istnienie cechu zaczynało się dopiero wówczas, kiedy pewien zespół ludzi trudniących się zawodowo rzemiosłem uzyskał statut. Statut cechu sukienników został wydany już w 1395 roku. Sukno świebodzińskie, cenione ze względu na wysoką jakość, było przedmiotem eksportu do różnych krajów np. do Polski. Miasta położone w zachodniej Wielkopolsce, trudniące się również produkcją sukna, odczuwały konkurencję sukna świebodzińskiego na rynkach wielkopolskich i przez wiele lat starały się ograniczyć jego import. Organizacja cechowa zajmowała się przyjmowaniem nowych członków do cechu, ich kształceniem, pilnowaniem przestrzegania jakości wyrobu, sprowadzaniem surowca w okresach kryzysu i regulowaniem zbytu gotowych wyrobów. Ponadto prowadziła różne formy samopomocy m.in. dla wdów i sierot oraz pilnowała porządku pracy. Do władz cechowych należały zebrania cechowe, starsi mistrzowie cechowi i pisarz cechowy. Do podstawowych obowiązków członków cechu należał udział w zebraniach cechowych oraz przestrzeganie podjętych tam uchwał, które dotyczyły zagadnień administracyjnych jak: przyjmowanie i wyzwolenie uczniów, ubieganie się czeladników o mistrzostwo, wyznaczenie i kontrola sztuk mistrzowskich; spraw zaopatrzeniowych, ustalania cen na wyroby, regulacji zbytu, kontroli finansowej, udzielania władzom cechowym absolutorium. Zebrania cechowe sprawowały też władzę sądową w zakresie rozstrzygania sporów między mistrzami i czasem czeladnikami. W wypadkach szczególnych władze cechu były zwoływane na zebrania nadzwyczajne. Członkowie cechu dzielili się na majstrów, czeladników i uczniów. Majstrem mógł zostać ten członek cechu, który osiągnął wszystkie kwalifikacje zawodowe, zdał odpowiedni egzamin (majstersztyk), opłacił przewidziane ustawowo sumy oraz posiadał warsztat, co było najczęściej związane z posiadaniem własnego domu. Czeladnik był głównym pracownikiem w warsztacie. Był to rzemieślnik, który zdobył już przynajmniej elementarną umiejętność w swoim zawodzie, nie posiadał natomiast samodzielnego warsztatu pracy ani prawa na jego założenie. Zajmował się on przygotowaniem surowców i półfabrykatów. Czeladnikiem zostawał uczeń po ukończeniu terminu. Uczeń czyli terminator wykonywał prace pomocnicze. Musiał on legitymować się legalnym pochodzeniem. Dobrą koniunkturę gospodarczą zahamowała wojna trzydziestoletnia. W 1620 roku w mieście pracowało 198 sukienników, a już w 1663 ich liczba zmniejszyła się do 29 i ponownie wzrosła w 1700 do 103 samodzielnych majstrów. Najwiekszą liczbę 323 sukienników zanotowano w 1816 roku. Jednak wraz z rozpoczęciem procesu koncesjonowania rzemiosła (lata sześćdziesiąte XVIII wieku) rola cechu znacznie osłabła. Stopniowo pozbawiano go uprawnień zawodowych sprowadzając do roli organizacji o charakterze samopomocowym. Przynależność do cechu nie była konieczna, toteż cechy straciły swoje dotychczasowe znaczenie. Ponadto nieograniczona możliwość uprawiania rzemiosła spowodowała, iż napłynęli do niego ludzie o niskich kwalifikacjach. W 1897 roku, dla wytwórców o szczególnym znaczeniu w zakresie zaopatrzenia ludności, wprowadzono obowiązek przynależności do cechu, a wszystkim narzucono nadzór nad przestrzeganiem regulacji prawa przemysłowego. W 1929 roku powołano Ministerstwo do Spraw Rzemiosła i Handlu, które sprawowało również nadzór nad produkcją rzemieślniczą.