Zespół
Inhalt:
W zespole można wyróżnić dwie grupy akt – pochodzące z archiwum Superintendentury (nr 1-70), a następnie pochodzące z poszczególnych gmin. Pierwszą grupę stanowią duplikaty ksiąg metrykalnych lub zestawienia sporządzane na ich podstawie. W drugiej grupie znajdują się księgi rodzin, protokoły posiedzeń kolegiów kościelnych, protokoły zmiany wyznania, dokumenty związane z udzielaniem dyspens przy zawieraniu małżeństw. Jednostkę 102, 109 i 114 w zespole tworzą luźne dokumenty praktycznie ze wszystkich gmin KEAiHW. W przeszłości związane były z prowadzonymi sprawami i miały swoje miejsce w aktach.
Die Geschichte der Provenienzstelle:
Wzmożony napływ kolonistów pochodzenia niemieckiego na tereny Małopolski wschodniej spowodował, że cesarzowa Maria Teresa w 1775 r. zezwoliła im na odprawianie nabożeństw ewangelickich w domach i zwolniła z przymusowych opłat na rzecz duchownych katolickich. Jej syn Józef II wydał 3 X 1781 r. patent tolerancyjny, który zrównywał w prawach ewangelików i katolików oraz nadawał zborom ewangelickim osobowość prawną. Wszystkie zbory (gminy) podlegały superintendenturze śląsko-morawskiej (od 1804 r. superintendenturze galicyjsko-bukowińskiej). Konsystorz, wspólny dla obu konfesji, przeniesiono w 1784 r. z Cieszyna do Wiednia i rozdzielono na augsburski i helwecki. Patent cesarza Franciszka Józefa I z 8 IV 1861 r. “o stosunku prawno - państwowym kościoła ewangelickiego" prócz potwierdzenia zrównania w prawach z kościołem katolickim wprowadzał prawne połączenie wyznawców konfesji augsburskiej i helweckiej w jeden kościół pod nazwą "Kościół Ewangelicki Augsburskiego i Helweckiego Wyznania" (Die Evangelische Kirche Augsburgische und Helvetische Bekenntnis). Organizacyjnie podlegał on Naczelnej Radzie Kościelnej (Oberkirchenrat) w Wiedniu, działającej przy C. K. Ministerstwie Wyznań i Oświaty. Ewangelicy korzystali również w pełni z postanowień ustawy z 25 V 1868 r. “o uregulowaniu międzywyznaniowych stosunków obywateli państwa" znoszącej dominującą pozycję wyznania rzymskokatolickiego. W 1865 r. Kościół Ewangelicki Augsburskiego i Helweckiego Wyznania (dalej KEAiHW) na terenie Małopolski Wschodniej i Bukowiny miał ok. 23 tysięcy wiernych I 26 zborów (w tym 3 helweckie) zorganizowanych w 3 senioratach podległych superintendenturze galicyjsko-bukowińskiej (w superintendenturze śląsko-morawskiej pozostały zbory z terenów Śląska i zbór krakowski). Ostatecznym uznaniem i potwierdzeniem wszystkich praw ewangelików było obwieszczenie cesarskiego C. K. Ministerstwa Wyznań i Oświaty z 15 XII 1891 r. zatwierdzające “Ustawę ewangelickiego kościoła augsburskiego i helweckiego wyznania" uchwaloną przez generalne synody obu konfesji w 1889 r. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości kościół ten znalazł się w szczególnie trudnej sytuacji. Zbory dawnej Galicji z ok. 33 tysiącami wiernych były częścią organizacji kościelnej, od której zostały oddzielone granicą. Nie mogły więc nadal podlegać Naczelnej Radzie Kościelnej w Wiedniu. W praktyce władze superintendentury galicyjsko-bukowińskiej miały dwa wyjścia - przyłączyć się całą superintendenturą do jednego z większych kościołów ewangelickich na terenie Polski (w grę wchodził Ewangelicki Kościół Unijny w Poznaniu - co radził Wiedeń - lub Kościół Ewangelicko-Augsburski w Warszawie), bądź zdecydować się na samodzielne istnienie bardzo małego kościoła. W 1920 r. przedstawiciele zborów podjęli decyzję o niezależnym funkcjonowaniu. Od tej pory Kościół Ewangelicki Augsburskiego i Helweckiego Wyznania w Polsce obejmował swym zasięgiem województwo krakowskie (zbór krakowski i zbory z cieszyńskiej części województwa. śląskiego w grudniu 1918 r. zadeklarowały chęć przystąpienia do Konsystorza Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie; ostateczna decyzja zapadła 2 IV 1922 r.), lwowskie, tarnopolskie i stanisławowskie. KEAiHW został prawnie uznany w II Rzeczypospolitej na zasadzie respektowania ustawy austriackiej z 1891 r. W 1927 r. powstał projekt prawa wewnętrznego kościoła, wzorowany na wspomnianej ustawie, w którym obowiązki byłej Naczelnej Rady Kościelnej miał przejąć Wydział Superintendencjalny, z siedzibą w miejscu zamieszkania superintendenta. Do 1939 r. projekt nie został przyjęty w formie ustawy. Kościół zorganizowany był początkowo w trzech senioratach (gminach powiatowych), później w czterech. Na czele Superintendentury (diecezji) stał superintendent, wybierany na urząd dożywotnio. Wraz z zastępcą, prezesem Wydziału Kościelnego, kuratorem i referentem do spraw szkolnych tworzyli zarząd Superintendentury. Na poziomie gminy władza należała do prezbiterstwa – inaczej kolegium kościelnego (pastor i wybrani przez wiernych członkowie w ilości zależnej od wielkości gminy). Pastor był jednocześnie urzędnikiem stanu cywilnego. Duplikaty prowadzonych przez niego ksiąg metrykalnych trafiały do senioratu, a następnie Superintendentury. Przy małej liczby duchownych (w całym kościele 20) nabożeństwa mogli odprawiać przeszkoleni do tego kantorzy, ewangeliści i starsi gminni. Według danych statystycznych z 1910 r. Kościół miał ok. 37,5 tysiąca wiernych, a w 1921 r. ok. 32 tysięcy (ubytek ewangelików z Bukowiny spowodowany zmianami granic po I wojnie światowej). Dane z 1925 r. wykazywały ok. 31,5 tysiąca, w tym ok. 4 tysięcy ewangelików konfesji helweckiej. 24 zbory należały do 4 senioratów (3 augsburskich i helweckiego). Były to: l. Seniorat zachodni: Nowy Sącz, Biała, Kraków (od 23 VII 1923 r. należeli doń wierni, którzy nie chcieli podporządkować się Warszawie), Hochenbach, Raniżów (Ranischau), Stadło, Nowy Gawłów; 2. Seniorat środkowy (średni): Hartfeld, Dornfeld, Bandrów, Jarosław, Józefów, Lwów, Unterwalden, Reichau (Rychnowa); 3. Seniorat wschodni: Gelsendorf, Brygidau (Brygidyn), Stryj, Ugartsthal, Zaleszczyki, Stanisławów; 4. Seniorat helwecki (mieszany): Josefsberg (Korośnica), Kołomyja, Königsberg. Podstawową jednostką organizacyjną w Kościele Ewangelickim Augsburskiego i Helweckiego Wyznania w Małopolsce Wschodniej była gmina miejscowa (zbór). Prócz gmin istniały liczne filiały, nie mające duchownego na stałe, obsługiwane przez pastorów wskazanych przez konsystorz. Na szczeblu podstawowym wybrani przedstawiciele gminy tworzyli radę prezbiterską, do której z urzędu należał też pastor. Rada reprezentowała gminę na zewnątrz i podejmowała decyzje dotyczące ogółu członków. Urzędy gminne prowadziły sprawy kościelne, szkolne, dobroczynne, administrowały zapisami testamentowymi i fundacjami członków gminy. Akta gmin (w tym księgi metrykalne) KEAiHW od 1849 r. prowadzone były przez pastorów obu konfesji, wcześniej obowiązywało prawo, na mocy którego księgi wszystkich wyznań prowadzili księża katoliccy. Księgi prowadzone były w dwóch egzemplarzach. Pierwszy pozostawał w kancelarii gminy, drugi (najczęściej w postaci wykazów na luźnych kartach lub składkach), po potwierdzeniu w senioracie, przekazywano do superintendentury. Inne dokumenty (protokoły posiedzeń kolegiów kościelnych, księgi rodzin) sporządzano na luźnych kartach, a następnie wpisywano do ksiąg. Ze spuścizny aktowej gmin wyłączone zostały księgi metrykalne, które tworzą w AGAD osobny zespół (299). Kres istnieniu KEAiHW w Polsce położyła II wojna światowa (oprac. M. Kośka).
Laufzeit:
XVIII w.-1939
Klassifikation:
instytucje wyznaniowe
Name der Provenienzstelle:
Daten:
1701-1939.
Alter Name:
Akta urzędów parafialnych gmin Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego i Helweckiego wyznania
Name der Fremdsprache:
Sprachen:
włoski, węgierski, ukraiński, słoweński, serbski, rumuński, rosyjski, polski, niemiecki, niderlandzki, łaciński, hebrajski, czeski, chorwacki
Zugänglichkeit:
Teilweise geteilt
Akten insgesamt:
122
Bearbeitete Akten insgesamt:
122
Akten insgesamt ohne Verzeichnis:
0
Laufende Meter insgesamt
3.15
Bearbeitete laufende Meter insgesamt
3.15
Laufende Meter insgesamt ohne Verzeichnis
0.0
Akten insgesamt:
0
Dateien insgesamt:
0
Größe insgesamt (in MB):
0.0
Dokumente insgesamt
0
Sachen insgesamt
0
Klassen insgesamt
0
Akten insgesamt:
0.0
Gesamtzahl laufender Meter:
0.0
Extreme Daten der nicht archivierten Dokumentation:
Name | Stückzahlen-Inventar | Anmerkungen |
---|---|---|
Genehmigtes Findbuch | Keine Daten | ze wstępem i indeksem geograficznym |
Stan zachowania zespołu nie do ustalenia; Nie udostępnia się w żadnej postaci do osobistego wglądu ksiąg i akt urodzeń od których zamknięcia nie upłynęło jeszcze 100 lat, ksiąg i akt ślubów i zgonów od których zamknięcia nie upłynęło 80 lat [Ustawa z 28 listopada 2014 r. - "Prawo o aktach stanu cywilnego". Dz. U., poz. 1741]; Księgi i akta przekazuje: Urząd Stanu Cywilnego m. st. Warszawy. Wydział III Rejestracji Stanu Cywilnego i Ksiąg Zabużańskich, ul. ks. I. Kłopotowskiego 1/3, 03-718 Warszawa, zgodnie z wymienioną wyżej ustawą.