Prezydium Gminnej Rady Narodowej: Referat ogólnoadministracyjny: protokoły posiedzeń Prezydium z lat 1953-1954, sygn. 1-2

Samorząd terytorialny szczebla wiejskiego stanowiły w latach 1944-1950 rady narodowe i zarządy gminne. Zarządy gminne były organami wykonawczymi gminnych rad narodowych. Składały się z wójta, podwójciego i 3 członków. Gmina jako samorządowa jednostka terytorialna miała osobowość prawną prawa publicznego i własny majątek. Gminy wiejskie dzieliły się na gromady. Organami gromad były rady gromadzkie i sołtys. Do kompetencji gmin należały sprawy ustrojowe i organizacyjne, gospodarczo-majątkowe, finansowe, lokalno-porządkowe oraz własne i powierzone zadania o charakterze publicznym. Zakres działania zarządów gminnych i gminnych rad narodowych jako organów samorządu terytorialnego określały szczegółowo postanowienia ustawy z dnia 23 marca 1933 roku o zmianie ustroju terytorialnego oraz dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego z dnia 23 listopada 1944 roku wprowadzający zmiany dotychczasowej organizacji tegoż samorządu. Z tym ostatnim aktem prawnym były ściśle związane dwa inne akty, nieco wcześniejsze: dekret z 21 sierpnia 1944 roku o trybie powoływania władz administracji ogólnej I i II instancji i ustawa z 11 września 1944 roku o organach i zakresie działania rad narodowych. Ustawa z dnia 23 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej zniosła samorząd terytorialny i jego organy. Dotychczasowy zakres właściwości zniesionych organów samorządu odpowiedniego stopnia przejęły rady narodowe i ich organy. Prezydia gminnych rad narodowych sprawowały w gminach wiejskich funkcje wykonawcze władzy państwowej. Taki stan rzeczy istniał do 1954 roku, kiedy to ustawa z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych zniosła dotychczasowe gminy i gromady, a w ich miejsce wojewódzkie rady narodowe miały tworzyć nowe gromady i ustalić ich siedziby. [na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. L. Domański, Katowice 1999]

KM 17.12.1999, 0010-6/99