Sprawy personalne członków NSDAP, z lat 1935-1945, sygn. 1-14 Opinie polityczne wystawiane obywatelom, z lat 1935-1944, sygn. 15-186 Akta personalne Wydziału Opieki Społecznej [NSV], z lat 1934-1944, sygn. 187-191

Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (NSDAP) powstała w roku 1920. Po objęciu w roku 1933 urzędu Kanclerza Niemiec przez Adolfa Hitlera i delegalizacji względnie rozwiązaniu się innych partii stała się partią rządzącą i jedyną legalną formacją polityczną III Rzeszy. Już w okresie poprzedzającym przejęcie władzy była organizacją masową. Największą jednostką terenową (pokrywającą się z grubsza z administracyjnym podziałem państwa) był Okręg (Gau). Gau składał się z Kierownictw Powiatowych (Kreisleitung) tworzonych przez Grupy Miejscowe (Ortsgruppe). Grupy Miejscowe dzieliły się na Komórki (Zelle), a te na Bloki (Block). W roku 1925 powstał śląski okręg NSDAP z siedzibą we Wrocławiu (NSDAP Gauleitung Schlesien) obejmujący pruską prowincję śląską (Provinz Schlesien), w tym również górnośląską Rejencję Opolską (Regierung Oppeln). W roku 1941, w związku z utworzeniem Prowincji Górnośląskiej (Provinz Oberschlesien), obejmującej rejencje katowicką i opolską, powstało także osobne Kierownictwo Okręgowe NSDAP Górny Śląsk (Gauleitung Oberschlesien) z siedzibą w Katowicach. Pierwsza komórka NSDAP powstała w Gliwicach we wrześniu 1925 roku. W latach późniejszych na terenie Gliwic działały dwa kierownictwa powiatowe: dla powiatu miejskiego i powiatu wiejskiego. Na czele kierownictwa powiatowego stał Kierownik Powiatowy (Kreisleiter), któremu podlegały następujące wydziały powiatowe: Finansowy (Kreisfinanzamt), Personalny (Kreispersonalamt), Organizacyjny (Kreisorganizationsamt), Propagandowy (Kreispropagandaamt), Prasowy (Kreispresseamt), Szkoleniowy (Kreisschulungamt), Polityki Agrarnej (Kreisamt für Agrarpolitik), Zdrowia Narodowego (Kreisamt für Volksgesundheit), Wychowawców (Kreisamt für Erzieher), Opieki Społecznej (Kreisamt für Volkswohlfahrt). Podlegali mu również kierownicy grup miejscowych, w ramach których działy odpowiedniki ww. wydziałów (np. Ortspropagandaamt). Kierownik wydziału stał jednocześnie na czele powiatowego biura Narodowo-socjalistycznej Opieki Społecznej (Nationalsozialistische Volkswohlfahrt - NSV) oraz był powiatowym pełnomocnikiem akcji „Pomocy Zimowej” (Winterhilfswerke). Organizacje te ściśle współpracowały z organami partyjnymi, a dyscyplinarny nadzór ich działalności sprawował właśnie Wydział Opieki Społecznej NSDAP (podczas gdy „fachowo” podlegały swoim organom centralnym). W związku z charakterystyczną dla III Rzeszy totalizacją życia społecznego, skupiały one w sobie całą działalność dobroczynną i socjalną na terenie Niemiec i były ważnym czynnikiem kontroli społeczeństwa przez państwo (zwłaszcza NSV będąca jedną z najliczniejszych organizacji narodowo-socjalistycznych). Wydział Opieki Społecznej NSDAP podzielony był na następujące sekcje: Organizacyjną (Organization), Finansową (Finanzverwaltung), Opieki Społecznej i Opieki nad młodzieżą (Wohlfahrtspflege und Jugendhilfe), Zdrowia Narodowego (Volksgesundheit), Promocji i Szkoleń (Werbung und Schulung). Działalność Kierownictwa Powiatowego NSDAP w Gliwicach trwała 1945 roku, kiedy to Gliwice zostały zajęte przez Armię Czerwoną. [na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. M. Węcki, Katowice 2006]

KM 7.09.2006, 0010-2/06