Zarząd Gminny: Oddział ogólnoorganizacyjny: protokoły sesji gminnej rady narodowej, protokoły posiedzeń prezydium i zarządu gminy, z lat 1945-1950, sygn. 1-5 Oddział administracyjny: ludność gminy, obcokrajowcy, bezpieczeństwo ppoż., z lat 1945-1949, sygn. 6-7 Oddział finansowo-podatkowy: budżety, z lat 1946-1949, sygn. 8-20 Oddział gospodarki społecznej: rolnictwo, z lat 1945, sygn. 21 Prezydium Gminnej Rady Narodowej: Referat ogólnoadministracyjny: protokoły sesji gminnej rady narodowej, protokoły posiedzeń prezydium, z lat 1953-1954, sygn. 22-25 Referat finansowy: budżety, z lat 1950, sygn. 26-29

Samorząd terytorialny szczebla wiejskiego stanowiły w latach 1944-1950 rady narodowe i zarządy gminne. Zarządy gminne były organami wykonawczymi gminnych rad narodowych. Składały się z wójta, podwójciego i 3 członków. Gmina jako samorządowa jednostka terytorialna miała osobowość prawną prawa publicznego i własny majątek. Gminy wiejskie dzieliły się na gromady. Organami gromad były rady gromadzkie i sołtys. Do kompetencji gmin należały sprawy ustrojowe i organizacyjne, gospodarczo-majątkowe, finansowe, lokalno-porządkowe oraz własne i powierzone zadania o charakterze publicznym. Zakres działania zarządów gminnych i gminnych rad narodowych jako organów samorządu terytorialnego określały szczegółowo postanowienia ustawy z dnia 23 marca 1933 roku o zmianie ustroju terytorialnego oraz dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego z dnia 23 listopada 1944 roku wprowadzający zmiany dotychczasowej organizacji tegoż samorządu. Z tym ostatnim aktem prawnym były ściśle związane dwa inne akty, nieco wcześniejsze: dekret z 21 sierpnia 1944 roku o trybie powoływania władz administracji ogólnej I i II instancji i ustawa z 11 września 1944 roku o organach i zakresie działania rad narodowych. Ustawa z dnia 23 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej zniosła samorząd terytorialny i jego organy. Dotychczasowy zakres właściwości zniesionych organów samorządu odpowiedniego stopnia przejęły rady narodowe i ich organy. Prezydia gminnych rad narodowych sprawowały w gminach wiejskich funkcje wykonawcze władzy państwowej. Taki stan rzeczy istniał do 1954 roku, kiedy to ustawa z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych zniosła dotychczasowe gminy i gromady, a w ich miejsce wojewódzkie rady narodowe miały tworzyć nowe gromady i ustalić ich siedziby. Gmina Ząbkowice została utworzona z formalno-prawnego punktu widzenia w 1950 roku na podstawie rozporządzenia Ministra Administracji Publicznej z dnia 18 stycznia 1950 roku w sprawie zniesienia gmin wiejskich: olkusko-siewierska, Wojkowice Kościelne i Ożarowice, utworzenia gmin wiejskich: Gołonóg, Ząbkowice i Sączów oraz gmin wiejskich o charakterze miejskim: Kazimierz i Strzemieszyce Wielkie w powiecie będzińskim. Rozporządzenie miało moc obowiązującą od 1 stycznia 1950 roku. Do gminy Ząbkowice włączono też większą część obszaru gminy Wojkowice Kościelne. Gromada Ząbkowice została faktycznie wyłączona z gminy Olkusko-Siewierska już w 1940 roku przez niemieckie władze okupacyjne. W 1945 roku powstały i zaczęły działać w Ząbkowicach władze gminne. Ząbkowice, jako odrębna gmina, występują również w zachowanej dokumentacji urzędowej jednostek nadrzędnych. W latach 1945-1954 w skład gminy Ząbkowice wchodziło 11 gromad: Antoniów, Bielowizna, Marianki, Sikorka, Tuliszów, Trzebiesławice, Ujejsce, Warenżyn, Wojkowice Kościelne, Wygiełzów i Ząbkowice. [na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. L. Domański, Katowice 1999]

KM 17.12.1999, 0010-6