A. MAGISTRAT MIASTA WŁOCŁAWKA lata 1787-1918 (sygn. 1-8781) I. OKRES KANCELARII POLSKIEJ Komisja Dobrego Porządu dla miasta Włocławka - rozporządzenie Komisji zawierające spis przywilejów miasta i zakres kompetencji władz miejskich, spisy nieruchomości, wykazy kupców, rzemieślników (sygn. 1; 1787); Wydział Służby Ogólnej: prenumerata dzienników urzędowych, akta z wyborów do Rady Miejskiej w 1861 r. (sygn. 1a-3; 1821867); Wydział Administracyjny: sprawy utrzymania biura magistratu, sprawy urzędników miejskich, pobieranie opłat miejskich, utrzymanie dróg, mostów, budynków miejskich, sprawy regulacji zabudowy miejskiej, sprawy bezpieczeństwa,porządku publicznego, nadzór nad działalnością cechów i zgromadzeń kupieckich (sygn. 4-118; 1812-1869); Wydział Policji: nadzór nad osobami przybywającymi do miasta, wydawanie paszportów, zezwoleń na posiadanie broni, informacje o wydarzeniach rewolucyjnych w latach 1846-1850, wykazy cen targowych na artykuły żywnościwe, walka z włóczęgostwem, poszukiwania zbiegów, akta spraw karnych prowadzone przez Sąd Policji Poprawczej Oddział we Włocławku (sygn. 119-287; 1816-1871); Wydział Wojskowy: opieka nad inwalidami i emerytami wojskowymi, ściganie osób uchylających się od służby wojskowej, zaopatrzenie wojska, wprowadzenie stanu wojennego i udział mieszkańców miasta w powstaniu styczniowym (sygn. 288-307; 1847-1867): Wydział Skarbowy: kontrola opłat stemplowych, zabezpieczenie kasy miejskiej, działalność straży nocnych (sygn. 308-318; 1834-1869); Wydział Oświecenia: nadzór nad parafiami wyznania rzymskokatolickiego, ewangelickiego, prawosławnego, sprawy gruntów reformackich, organizacja i funkcjonowanie szkół elementarnych (sygn. 319-335; 1822-1867); Wydział Kasy Miejskiej: pobór opłat do kasy miejskiej, utrzymanie szkół, budowli miejskich, rewizje kasy miejskiej, inwentarz szczegółowy własności miasta Włocławka (sygn. 336-364; 1811-1880); Opieka nad nieletnimi i ich majątkami (sygn. 365-589; 1826-1883); Dzienniki korespondencyjne kancelarii Magistratu (sygn. 590-616; 1840-1867); Księgi kasowe: przychód i rozchód dochodów Kasy Ekonomicznej m. Włocławka (sygn. 617-667; 1795-1867); wykazy cen targowych pobieranych przez miasto (sygn. 668-669; 1860-1868); Ewidencja ludności: wykazy osób wysiedlonych z miasta i którym zabroniony jest pobyt w Królestwie Polskim, księgi kontroli kar policyjnych, księgi ewidencyjne ludności stałej i czasowo przebywaj w mieście (sygn. 670-697; 1840-1869); Zgromadzenie Felczerów: protokóły z posiedzeń zgromadzenia, listy imienne felczerów, księgi kasowe zgromadzenia (sygn. 698-701; 1856-1870); Zgromadzenie Kupieckie: wykazy wystawionych świadectw czeladniczych (sygn. 702; 1817-1880). II.OKRES KANCELARII ROSYJSKIEJ: Dział Administracyjny: sprawy urzędników Magistratu, sprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego, nadzór nad szpitalami, ochronkami, sprawy szkolnictwa elementarnego i gimnazjów, regulacja rzeki Wisły i Zgłowiączki (budowa bulwarów, mostów), sprawy straży pożarnej, sprawy sanitarne i zdrowotne miasta, utrzymanie biur magistratu, aresztu policyjnego, sprawy podatków i opłat miejskich, nadzór nad targami, jarmarkami, cenami artykułów pierwszej potrzeby, sprawy zgromadzeń kupieckich i rzemieślniczych, udzielanie zezwoleń na budowę i remonty budownictwa prywatnego, nadzór nad posidłościami miejskimi, sprawy wyznaniowe (remonty świątyń, pobór podatków, wyznaczanie dozorów kościelnych i gmin wyznaniowych), utrzymanie urzędu Policmajstra m. Włocławka, nadzór nad drukarniami, zakładami, fabrykami, statystyka przemysłowa, statystyka ludności, oświetlenie miasta, sprawy majątku miejskiego (sygn. 703-4882; 1866-1914); Dział Policyjny: rozporządzenia władz carskich, sprawy wojskowe (pobór rekruta, utrzymanie garnizonu wojskowego), nadzór nad cudzoziemcami, sprawy obywatelstwa, cenzury, sprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego w mieście, sprawy zdrowotne i sanitarne, walka z przestępczością, ewidencja ludności (sygn. 4883-6122; 1865-1914); Dział Kwaterunkowy: sprawy związane z utrzymaniem garnizonów wojskowych w mieście i szpitala wojskowego (sygn. 6123-7609; 1867-1914); Dział Budowlany: zezwolenia na budowę i remonty budynków użyteczności publicznej, budynków prywatnych, ulic i mostów (sygn. 7610-7837; 1911-1914); Dział Wodociągów i Kanalizacji: budowa sieci wodociągowo-kanalizacyjnej w mieście (sygn. 7838-7896; 1912-1914); Kasa Miejska m. Włocławka: pobór podatków i opłat miejskich, wydatki związane z utrzymaniem obiektów i urządzeń miejskich (sygn. 7897-8049; 1844-1914); Księga notowań cen: kontrola cen targowych i cen na artykuły pierwszej potrzeby (sygn. 8050-8089; 1869-1912); Rejestry przemysłowo-handlowe: zezolenia na prowadzenie działalności handlowej i przemysłowej (sygn. 8090-8093; 1868-1878); Księgi kasowe kasy miejskiej: księga przychodów i wydatków kasy miejskiej i Zarządu Rzemiosła (sygn. 8094-8246; 1867-1914); Pomoce kancelaryjne: dzienniki podawcze kancelarii Magistratu i poszczególnych wydziałów (sygn. 8247-8286; 1869-1914); Ewidencja ludności: kontrolki osób przybywających i opuszczających miasto, sprawy dowodów osobistych, księgi ludności stałej miasta (sygn. 8287-8350; 1868-1914); III. OKRES EWAKUACJI: Rozporządzenia władz carskich, ewakuacja władz miejskich na teren Rosji (sygn. 8351-8383; 1914-1918); IV.OKRES I OKUPACJI NIEMIECKIEJ: Wydział Ogólny: rozporządzenia władz okupacyjnych, organizacja władz miejskich, wybory do Rady Miejskiej, utrzymanie urzędu, akta pracowników, sprawy wojskowe i aprowizacji miasta, działalność sądu wojennego i taknej policji (sygn. 8384-8548; 1914-1918); Wydział Finansowy: pobór podatków i opłat miejskich, protokóły posiedzeń wydziału i komisji podatkowej, nadzór nad przedsiębiorstwami miejskimi, budżet miasta (sygn. 8549-8610; 1914-1919); Wydział Dobroczynności i Zwalczania Chorób: pomoc rodzinom wojskowym i najuboższym mieszkańcom miasta, utrzymanie szpitala, kuchni ludowej i zakładów dla ubogich, walka z chorobami zakaźnymi (sygn. 8611-8640; 1914-1920); Wydział Szkolny: nadzór nad szkołami, kursy dla analfabetów, opieka nad dziećmi (sygn. 8641-8656; 1913-1918); Wydział Aprowizacji: budżet wydziału, kontrola produktów żywnościowych, zaopatrzenie ludności w żywność i opał (sygn. 8657-8663; 1915-1918); Wydział Techniczny: akta osobowe personelu technicznego, sprawy pomiarów miasta, sprawy budowy i remontu ulic, dróg i sieci wodno-kanalizacyjnej, sprawy elektrowni miejskiej (sygn. 8664-8763; 1916-1920); Wydział Policji: budżet wydziału, akta pracowników policji, nadzór nad ewidencją ludności (sygn. 8764-8781; 1915-1918). B. ZARZĄD MIEJSKI WE WŁOCŁAWKU lata [1910] 1918-1939 (sygn. 1-3466) I. RADA MIEJSKA MIASTA WŁOCŁAWKA: Zarządzenia władz nadrzędnych, regulaminy, statuty, protokóły posiedzeń, uchwały RM, protokóły komisji i komitetów RM, sprawy radnych i Kolegium Magistratu, sprawy finansowe i majątkowe miasta, statuty podatków i opłat miejskich, sprawy ogólno-gospodarcze, społeczne, oświatowe i kulturalne miasta (sygn. 1-277; 1916-1934); II.ZARZĄD MIEJSKI WE WŁOCŁAWKU: Wydział Szkolny: zarządzenia, działalność Rady Okręgowej Szkolnej i Rady Szkolnej Miejskiej, statystyka szkolna, sprawy utrzymania szkół powszechnych, zawodowych, dokształcających, uposażenia nauczycieli, sprawy oświaty pozaszkolnej i kultury, opieka lekarska i higieniczna nad dziećmi i młodzieżą, udzielanie pomocy u stypendiów uczniom i nauczycielom (sygn. 278-525; 1916-1929); Wydział Zdrowia i Opieki Społecznej: sprawy organizacyjne wydziału, nadzór i utrzymanie towarzystw i zakładów opiekuńczych i dobroczynności działających na terenie miasta, nadzorowanie instytucji sanitarnych i zdrowia publicznego, walka z chorobami zakaźnymi, działalność Komisji Sanitarnej (sygn. 526-874; 1916-1929); Zarząd Majątków Miejskich: sprawy organizacyjne wydziału, zarząd i utrzymanie budynków i nieruchomości miejskich, sprawy poboru opłat targowych i handlowych, sprawy oświetlenia miasta, utrzymania parków, ogrodów, skwerów i lasów miejskich, nadzór nad rzeźnią miejską i środkami transportu, sprawy sanitarno-weterynaryjne (sygn. 875-1110; 1915-1932); Samodzielny Referat Kontroli: materiały z kontroli wydziałów i przedsiębiorstw miejskich, sprawy radcy prawnego (sygn. 1111-1176; 1929-1939); Wydział Ogólny 1. Referat Ogólny: przepisy i organizacja władz miejskich, wybory do RM i Kolegium Magistratu, protokóły posiedzeń RM i komisji (Finansowo-Budżetowej, Regulamonowo-Prawnej, Rewizyjnej, Kwaterunkowej, Likwidacyjnej i Budowy Szkół), protokóły posiedzeń Kolegium Magistratu i komisji, rejestry uchwał Zarządu Miejskiego i ich realizacja, sprawy prezydenta miasta jako przełożonego gminy (udział w obchodach i uroczystościach państwowych), udział miasta w działalności związków i organizacji o charakterze samorządowym, wybory do Sejmu i Senatu, wydawnictwa włąsne i komunikaty prasowe (sygn. 1177-1493; 1918-1939); 2. Referat Organizacyjno-Prawny: przepisy, statuty organizacyjne urzędu, sprawozdania z działalności urzędu i jego agend, sprawy radcy prawnego i pożyczek państwowych (sygn. 1494-1677; 1918-1938); 3. Referat Osobowy: statuty i przepisy dot. pracowników samorządowych, akta osobowe kadry kierowniczej urzędu, sprawy dyscyplinarne, socjalne i emerytalne pracowników miejskich (sygn. 1678-1852; 1918-1939); 4. Referat Oświaty i Kultury: zarządzenia wydziału, statystyka szkolna, sprawy utrzymania szkół powszechnych i mieszkań służbowych nauczycieli, sprawy egzekwowania przymusu szkolnego, działalność Rady Szkolnej Miejskiej i Seminarium Nauczycielskiego, sprawy budowy szkół powszechnych, organizacja i utrzymanie publicznych szkół dokształcających, sprawy oświaty pozaszkolnej, kultury i sztuki, udzielanie pomocy i stypendiów młodzieży niezamożnej, nadawanie nazw ulicom i placom w mieście (sygn. 1962-1991; 1923-1939); 5. Referat Wojskowy: zarządzenia władz, udział miasta w wojnie 1920 r., świadczenia ludności na potrzeby wojny, sprawy poborowych i rezerwistów, udzielanie zasiłków rodzinom wojskowych, sprawy inwalidów wojennych, ewidencja taboru i koni, sprawy Junackiego Hufca Pracy (sygn. 1992-2071; 1918-1938); 6. Urząd Stanu Cywilnego: organizacja urzędu, sprawozdawczość statystyczna, sprawy wyznań niechrześcijańskich (sygn. 2072-2084; 1921-1933); 7. Referat Administracyjny: zarządzenia władz, sprawy bezpieczeństwa miasta, organizacja Straży Obywatelskiej, Komitetu Obywatelskiego, Policji Państwowej, Ochotniczej Straży Pożarnej, rejestracja strat wojennych, sprawy aprowizacji mieszkańców, walka z lichwą, sprawy przemysłu, handlu, rzemiosła i rolnictwa, utrzymanie dróg państwowych, sprawy cen hotelowych, sprawy majątkowe i hipoteczne miasta, ustalanie numerów policyjnych nieruchomości miejskich (sygn. 2085-2234; 1918-1939); 8. Biuro Ewidencji i Kontroli Ruchu Ludności: sprawy obywatelstwa, wykazy statystyczne ludności, księgi ludności stałej miasta (sygn. 2235-2265; 1910-1931); 9. Kancelaria Ogólna: zbiór przepisów, regulaminów, instrukcji wydanych przez Magistrat, sprawy ogłoszeń prasowych, sprawy biblioteki i archiwum urzędu (sygn. 2266-2307; 1919-1939); Oddział Statystyczny: organizacja oddziału, statystyka różnych dziedzin życia miasta (sygn. 2308-2383; 1919-1932); Wydział Finansowy: A. Referat Finansowo-Budżetowy: regulaminy, instrukcje wydziału, budżety i sprawozdania roczne, sprawy pożyczek krótkoterminowych i długoterminowych zaciąganych przez miasto (sygn. 2384-2548; 1916-1939); B. Rachuba: sprawy organizacyjne, protokóły kontroli finansowych zakładów i przedsiębiorstw miejskich, sprawy odłużenia miasta, sprawozdania rachunkowe i budżetowe, zestawienia statystyczne, sprawy funduszu emerytalnego (sygn. 2549-2612; 1919-1939); C. Referat Podatkowy: działalność komisji podatkowych, sprawy wymiaru i poboru podatków komunalnych i państwowych (sygn. 2613-2772; 1917-1938); D. Kasa Miejska: protokóły zdawczo-odbiorcze kasy (sygn. 2773-2776; 1915-1937); E. Kancelaria Wydziału: przepisy dot. organizacji wydziału, spisy akt wydziałowych (sygn. 2777-2805; 1918-1939); Wydział Społeczny: A. Oddział Zdrowia Publicznego: walka z chorobami zakaźnymi, sprawy nadzoru sanitarnego nad zabudowaniami, urządzeniami, artykułami żywnościowymi i przedmiotami użytku, sprawy utrzymania i prowadzenia przychodni, aptek, szpitala, sprawozdania statystyczne oddziału (sygn. 2806-2865; 1930-1939); B. Oddział Opieki Społecznej: sprawy organizacji i utrzymania instytucji opieki społecznej (przytułki, ochronki, żłobki), sprawy opieki nad dziećmi, bezdomnymi, więźniami, współpraca z instytucjami i stowarzyszeniami opiekuńczo-społecznymi, sprawy pomocy bezrobotnym, statystyka z zakresu opieki społecznej (sygn. 2866-2930; 1930-1939); Wydział Techniczny: organizacja wydziału, protokóły Komisji Techniczno-Budowalnej, Komitetu Rozbudowy Miasta, sprawy inspekcji budowalnej, sprawy regulacji i rozbudowy miasta, budowy i utrzymania dróg, mostów i plantacji miejskich, sprawozdania statystyczne wydziału (sygn. 2931-3296; 1916-1939); Samodzielny Referat Gospodarczy: sprawy zarządzania i utrzymania nieruchomości miejskich (grunty, domy miejskie), nadzór nad dzierżawą domów, nadawanie nazw placom i ulicom w mieście (sygn. 3297-3349; 1919-1938); III. MIEJSKIE KOMITETY: Komitet Obchodu 600-lecia Bitwy pod Płowcami, Miejski Komitet Obywatelski Uroczystości Poświęcenia Nowego Mostu na Wiśle im. E. Śmigłego-Rydza (sygn. 3350-3352; 1931-1938); IV.PRZEDSIĘBIORSTWA I ZAKŁADY MIEJSKIE: Organizacja i funkcjonowanie miejskich zakładów: Warsztaty i Tabor Miejski, Miejska Cegielnia Mechaniczna, Kujawska Elektrownia Okręgowa, Zakład Oczyszczania Miasta, Miejski Zakład Wodociągów i Kanalizacji (sygn. 3353-3466; 1920-1939). DOPŁYW DO ZESPOŁU Dokumenty do ksiąg ludności stałej mieszkańców m. Włocławka z lat 1910-1931, akta dot. nieruchomości miejskich: ustalenia granic, wykupu i dzierżawy placów i budynków z lat 1918-1944 (łącznie 1074 ja.). Akta kat B - akta osobowe pracowników Magistratu i nauczycieli z lat 1918-1939 i kartoteki zarobkowe pracowników Zakładu Wodociągów i Kanalizacji z lat 1935-1945 (łącznie 467 ja.)

Do 1796 r. Włocławek stanowił własność biskupstwa kujawsko-pomorskiego. W 1793 r. w wyniku traktatu rozbiorowego Włocławek włączony został do zaboru pruskiego, należąc początkowo do departamentu piotrkowskiego, a po trzecim rozbiorze do poznańskiego, w nowoutworzonej prowincji Prusy Południowe. Na podstawie deklaracji rządu pruskiego ogłoszonej 28 VII 1796 r., o przejęciu dóbr kościelnych w Prusach Południowych i Nowowschodnich, Włocławek przeszedł pod zarząd państwowy. W początkowym okresie rządów pruskich, miasto posiadało samorząd składający się z dwóch porządków - magistratu i ławy. Na czele magistratu, określonego policyjnym, stał burmistrz, pozostałymi urzędnikami byli: wiceburmistrz, trzech rajców, sędzia i pisarz miejski, którzy do pomocy mieli sługę miejskiego i sądowego.. Do zakresu obowiązków burmistrza policyjnego należało sądzenie w zakresie praw cywilnych - "causae peris". Ława, która składała się z ośmiu ławników, wraz z sędzią orzekała sprawy kryminalne - "cause factae". W lutym 1796 r. władze rejencji mianowały nowy skład magistratu Włocławka, który tworzyli: burmistrz policyjny - Karol Menger (urzędnik pochodzący z Prus), pisarz miejski oraz trzej radcy miejscy. Ponadto przy magistracie zatrudniony był woźny miejski, sądowy i kamlarz. Do Magistratu Policyjnego należał całokształt spraw ekonomicznych miasta, zarząd dochodami i rozchodami miasta, utrzymywanie obiektów użyteczności publicznej (ulic, studni, ratusza), nadzór nad targami i jarmarkami, zakładami rzemieślniczymi, kontrola cen, miar i wag, utrzymywanie narzędzi ogniowych, pilnowanie bezpieczeństwa i porządku publicznego. W 1798 r. reskryptem władz rejencji rozpoczął we Włocławku działalność burmistrz sądowy (Justitzburgermeister), któremu przysługiwało prawo prowadzenia spraw cywilnych, karnych, hipotecznych, spadkowych i opiekuńczych w oparciu o obowiązujące od 1795 r. "Powszechne Prawo Krajowe"(Allgemeines Landrecht). Językiem urzędowym w Magistracie był język niemiecki. W 1807 r. po utworzeniu Księstwa Warszawskiego, Włocławek znalazł się w jego granicach w departamencie bydgoskim. Nadana Księstwu Warszawskiemu 22 VII 1807 r. konstytucja wprowadzała na terenach polskich organizację władz państwowych na wzór francuski. Najniższą jednostką administracyjną w Księstwie miała być "municypialność" zarządzana przez burmistrza lub prezydenta. Organizacje władz miejskich początkowo regulowały "Zasady dla magistratów miast narodowych" wydane 14 V 1807 r. przez Dyrektora Policji Krajowej, a następnie dekret z 23 II 1809 r. "o tymczasowej organizacji gmin miejskich i wiejskich". Władza w mieście Włocławku należała do burmistrza, który spełniał również funkcje policyjne i do pięcioosobowej Rady Municypialnej. Do obowiązków rady należało rozkładanie nałożonych przez powiat ciężarów publicznych, uchwalanie budżetu i składek miejskich. Władze w zakresie administracji sprawował Magistrat, na czele którego stał burmistrz, który nadzorował majątek miejski, kierował pracami publicznymi, nadzorował ściąganie świadczeń publicznych oraz dbał o spokój i porządek w mieście. Burmistrz mianowany był przez króla, natomiast skład rady mianował prefekt powiatu spośród kandydatów przedstawionych "za wspólnym naradzeniem gospodarzy w mieście osiadłych". Po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815), Włocławek stał się ośrodkiem obwodu kujawskiego (powstał z połączenia pow. brzeskiego i kowalskiego, który w 1830 r. przeniesiony został do Brześcia Kujawskiego), w granicach województwa mazowieckiego. Rozporządzenie Namiestnika Królestwa z dnia 5 II 1816 r. i z dnia 30 V 1818 r., w miejsce dotychczasowych magistratów ustanawiało urzędy municypialne. W 1818 r. miasto uzyskało uprawnienia przysługujące miastom powiatowym, co oznaczało, że na czele Urzędu Municypialnego we Włocławku stał prezydent. Do prezydenta miasta należały decyzje w sprawach administracyjnych i policji, natomiast w sprawach finansowych, rozkładu ciężarów publicznych, prezydent decydował wspólnie z radnymi, którzy stanowili kolegium miejskie. Radni określani jako "honorowi" wchodzący w skład urzędu municypialnego, w przeciwieństwie do członków rady miejskiej, byli urzędnikami opłacanymi z funduszów kasy miejskiej. Radni honorowi byli wybierani przez mieszkańców posiadających nieruchomości, rzemieślników, nauczycieli, sędziów, duchownych, których wybów był zatwierdzany przez Komisję Rządową Spraw Wewnętrznych i Policji. Urząd Municypialny we Włocławku w latach 1815-1833 prowadził sprawy zgrupowane w sześciu wydziałach: administracyjnym, skarbowym, wojskowym, policyjnym, oświecenia i służby publicznej. Ogłoszony w 1832 r. "Statut Organiczny Królestwa Polskiego", nie wprowadził większych zmian do organizacji urzędu. W dalszym ciągu mieszkańcy miasta na zebraniu ogólnym wybierali dwóch radnych honorowych, których wybór zatwierdzany był przez władzę zwierzchnią. Prezydent miasta był szefem administracji państwowej na terenie miasta i szefem policji miejskiej. W 1836 r. Włocławek ponownie stał się siedzibą władz obwodu kujawskiego, a w 1842 r., po przemianowaniu obwodów na powiaty - siedzibą władz powiatu włocławskiego w granicach guberni warszawskiej (od 1837 r.). W 1842 r. zmieniona zostaje nazwa Urzędu Municypialnego na Magistrat. Utworzony Magistrat m. Włocławka zachował dotychczasowe kompetencje urzędu municypialnego. Wydany 5 VI 1861 r. ukaz carski przywracał miastom prawo powoływania rad miejskich. Włocławek, na wniosek Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych otrzymał prawo powołania 8 osobowej rady miejskiej, która wybrana została 24 IX 1861 r. Rada Miejska nie rozwinęła w pełni swej działalności, a po wybuchu powstania styczniowego władze carskie zawiesiły jej działalność. Decyzją Rady Administracyjnej z 30 VI i 16 VII 1863 r. Magistrat m. Włocławka przejął wszystkie czynności rady miejskiej. Ustawa o zarządzie gubernialnym i powiatowym z dnia 19/31 XII 1866 r. oraz przepisy wykonawcze do tej ustawy z dnia 8/20 VI 1868 r. wpłynęły na ograniczenie kompetencji władz miejskich na terenie Królestwa Polskiego. W 1868 r. do urzędu obowiązkowo wprowadzony został język rosyjski. Wprowadzona została obcojęzyczna nazwa urzędu "Magistrat Goroda Włocławka", który dzielił się na cztery działy zwane "diełoproizwodztwom", na czele których stali wyznaczeni urzędnicy. Do działu pierwszego, na czele którego stał kasjer miejski, należało prowadzenie kasy miejskiej, układanie podatków państwowych i opłat miejskich oraz usuwanie braków w dochodach kasy miejskiej. Dział drugi podporządkowany był sekretarzowi, do zakresu którego należały sprawy organizacyjne urzędu, sprawy budowlane, drogowe, szkolne, straży pożarnej i finansowe miasta. Trzeci dział podporządkowany był sekretarzowi do spraw kwaterunkowych. Do działu tego należały sprawy wojskowo-policyjne, lekarskie, sądowe. Dział czwarty podporządkowany był archiwiście-dziennikarzowi, który prowadził sprawy opieki i ochrony nieletnich sukcesorów, sprawy stowarzyszeń rzemieślniczych i sprawy kancelaryjne. W 1868 r. policja miejska podporządkowana została Straży Ziemskiej, na czele której stał naczelnik powiatu włocławskiego. W 1879 r. Włocławek uzyskał prawa przysługujące powiatom i podlegał bezpośrednio gubernatorowi. W tym samym roku powołany został urząd Policmajstra Miasta Włocławka, który sprawował funkcje policyjno-wojskowe na terenie miasta. Wszyscy urzędnicy byli mianowani początkowo przez Naczelnika Powiatu Włocławskiego, a od 1879 r. przez Generał-Gubernatora Warszawskiego. W miejsce zlikwidowanej rady miejskiej, prezydent miasta miał do pomocy czterech radnych miejskich (gorodzkich ratmanow), wybieranych przez obywateli miasta, a zatwierdzanych przez gubernatora. Ratmani pełnili te funkcje honorowo. Od 1867 r. na czele władz miejskich stali prezydenci mianowani przez Generał-Gubernatora Warszawskiego, byli to zazwyczaj byli wojskowi i urzędnicy przybyli z głębi Rosji. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 r., miasto znalazło się w zasięgu działań militarnych armii zaborczych. W nocy z 1 na 2 VIII 1914 r. Włocławek opuściły stacjonujące tu jednostki wojska rosyjskiego. W okresie od VIII do XI 1914 r. miasto kilkakrotnie przechodziło z rąk do rąk walczących stron. W tym samym czasie na polecenie władz carskich, część urzędników na czele z prezydentem miasta ewakuowała się do Warszawy, a pod koniec listopada 1915 r. w głąb Rosji. W mieście już 2 VIII 1914 r., mieszkańcy powołali Komitet Obywatelski, na czele którego stanął Ludwik Bauer.. Tego samego dnia Komitet powołał Milicję Obywatelską, która wraz z Ochotniczą Strażą Ogniową miała dbać o porządek i bezpieczeństwo mieszkańców. W mieście ponadto powołano Sąd Obywatelski, który rozpatrywał sprawy cywilne i sprawy zatargów wynikłych z trwającej wojny. Przy Komitecie Obywatelskim powołany został Wydział Gospodarczy, który zajął się gromadzeniem i rozdziałem środków żywności. Komitet Obywatelski działał od 2 VIII do końca XI 1914 r., równolegle z wojskowymi władzami okupacyjnymi. Dłużej, bo do połowy 1915 r. działał Sąd Obywatelski, a 1 IV 1916 r. rozwiązana została Milicja Obywatelska. Nadzór nad organizacją władz cywilnych na terenie miasta dowództwo wojsk niemieckich w dniu 21 IX 1914 r. powierzyło dr Bureschowi, który został mianowany Komisarzem Cywilnym Królestwa Polskiego. Komisarz przystąpił do organizacji władz miejskich, wzorując się na pruskiej organizacji władz miejskich. Na stanowisko nadburmistrza, który stał na czele Magistratu powołał Ludwika Bauera, a na jego zastępce Jakuba Kreutza. W lipcu 1915 r. w oparciu o "Ordynację miejską dla obszarów Polski rosyjskiej podlegających niemieckiej administracji", powołano nowy Magistrat i korporację radnych miejskich. Magistrat m. Włocławka tworzyli: burmistrz, jego zastępca i siedmiu płatnych ławników. Wybór ławników, jak i płatnych członków Magistratu wybranych przez korporację radnych miejskich zatwierdzał Cesarsko-Niemiecki Szef Powiatu Włocławskiego (obejmował powiat włocławski i nieszawski), który miał siedzibę we Włocławku. W listopadzie 1916 r. korporacja radnych miejskich przekształcona została w Radę Miejską m. Włocławka, która działała do lutego 1917 r.. Na podstawie "Ordynacji wyborczej dla miast Generał-Gubernatorstwa Warszawskiego" z dnia 1 XI 1916 r., w dniach od 31 I do 2 II 1917 r. przeprowadzone zostały nowe wybory do Rady Miejskiej gdzie wybrano dwudziestu czterech radnych oraz ich zastępców. Organizację Magistratu m. Włocławka regulował regulamin zatwierdzony 16 IX 1915 r. przez Szefa Powiatu Włocławskiego. Na czele Magistratu stał nadburmistrz, który był szefem administracji i policji miejskiej i posiadał szerokie uprawnienia przy sprawowaniu urzędu. Swój urząd sprawował przy pomocy biura, które w latach 1914-1918 składało się z siedmiu wydziałów: I Ogólny, II Finansowy, III Dobroczynności i Zwalczania Chorób, IV Szkolny, V Aprowizacji, VI Techniczny, VII Policji. Językiem obowiązkowym w urzędzie był język niemiecki, dopiero w marcu 1917 r. władze niemieckie wydały rozporządzenie dopuszczające język polski do urzędów. W nocy z 12 na 13 XI 1918 r. władze niemieckie opuściły miasto. Rada Miejska Włocławka, na wniosek partii, instytucji i stowarzyszeń w dniu 19 XI 1918 r. podjęła uchwałę o przeprowadzeniu nowych wyborów. Wybór nowej Rady Miejskiej przeprowadzony został w dniu 9 III 1919 r. w oparciu o dekret ministra spraw wewnętrznych z dnia 19 XI 1918 r. Wybrana Rada Miejska składała się z 35 radnych i 14 zastępców. Działalność władz miejskich regulował dekret z dnia 4 II 1919 r. "O samorządzie miejskim", który tworzył z gminy miejskiej samodzielną jednostkę terytorialną i osobę publiczno-prawną. Rada Miejska była organem uchwałodawczym i kontrolującym samorządu miejskiego. Do jej zadań należało decydowanie o ogólnych zasadach gospodarki finansowej, nabywaniu i zbywaniu nieruchomości miejskich, uchwalaniu budżetu i dokonywanie w nich zmian,uchwalanie opłat i podatków na rzecz gminy, ustanawianie etatów służbowych i wysokości płac, zatwierdzanie planów zabudowy i rozbudowy miasta. Rada wybierała prezydium, komisje stałe i członków zarządu miejskiego. Organem wykonawczym rady był Magistrat, na czele którego stał prezydent, wiceprezydent i 4 ławników, wybieranych na okres kadencji. Do zadań Magistratu należało wykonywanie uchwał rady, zarządzanie majątkiem miejskim, prowadzenie włąsnych przedsiebiorstw, układanie projektów budżetu, sporządzanie bilansów rocznych, zarządzanie dochodami i wydatkami gminy, mianowanie i zwalnianie pracowników mijskich, uchwalanie regulaminów oraz składanie radzie sprawozdań ze swej działalności. Magistrat ponadto wykonywał czynności poruczone przez władze państwowe. Wyżej wymienione funkcje Magistrat m. Włocławka sprawował przy pomocy biura, które tworzyły wydziały i referaty. Ustawa z 23 III 1933 r. "o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego", wprowadzała jednoosobowe kierownictwo w organizacji samorządu - prezydent miasta jako przełożony gminy załatwiał jednoosobowo i pod osobistą odpowiedzialnością wszelkie czynności organów ustrojowych gminy, będąc jednocześnie organem wykonawczym administracji ogólnej. Oznaczało to, że prezydent miasta był jednocześnie przewodniczącym Rady Miejskiej. Ustawa ta wprowadzała również zmiany w nazewnictwie urzędu, z " Magistratu m. Włocławka" na" Zarząd Miejski we Włocławku".Organizację biura Zarządu Miejskiego jak i zakładów miejskich regulowały statuty organizacyjne. W 1936 r. biuro Zarządu Miejskiego tworzyło sześć wydziałów i samodzielnych referatów, były to: I Samodzielny Referat Kontroli, II Wydział Ogólny, III Wydział Finansowy, IV Wydział Społeczny, V Wydział Techniczny, VI Samodzielny Referat Gospodarczy. Poza biurem Zarządu działały samodzielne zakłady i przedsiębiorstwa miejskie: Kujawska Elektrownia Okręgowa, Rzeźnia Miejska, Lasy Miejskie, Cegielnia Miejska, Miejskie Zakłady Wodociągów i Kanalizacji, Zakład Oczyszania Miasta. Zajęcie w dniu 14 IX 1939 r. miasta przez wojsko niemieckie, zakończyło działalność wszystkich polskich urzędów, w tym również Zarządu Miejskiego. Miasto, na podstawie dekretu inkorporacyjnego Hitlera z 8 X 1939 r., włączone zostało do Rzeszy, do utworzonego Okręgu Rzeszy Poznań, przemianowanego 29 I 1940 r. na Okręg Kraju Warty (Reichsgau Wartheland), w rejencji inowrocławskiej. Organizację władz miejskich powierzono Komisarzowi miasta Hansowi Cramerowi, na wniosek którego nazwę miasta Włocławek przemianowano na "Leslau". Organizacja miasta oparta była na niemieckiej ustawie gminnej z 1935 r. Do kompetencji miasta-gminy należały sprawy publiczne o charakterze lokalny. Głównym organem władzy miejskiej były: nadburmistrz (Oberburgermeister),który stał na czele Zarządu Miejskiego (Stadtverwaltung). Okupacja niemiecka zakończyła się 20 I 1945 r. wraz z wyzwoleniem miasta przez wojska radzieckie.

Inwentarz książkowy Magistratu m. Włocławka z lat 1787-1914 spisany ręcznie bez informacji.