Zespół zawiera cenne źródła do dziejów społeczno-gospodarczych wsi pouwłaszczeniowej, a w szczególności: realizacja reformy uwłaszczeniowej 1864 r., zmiany chłopskiego stanu posiadania po 1871 r., konflikty wewnątrz wsi na tle podziałów rodzinnych, likwidacja serwitutów, prawa do połowów w jeziorach i rzekach, dostępu do pastwisk w lasach skarbowych, funkcjonowanie samorządu gminnego, działalność gminnych kas zapomogowo-pożyczkowych. Struktura zespołu: 1. Generalia, 1864-1912, 40 j.a. 2. Akta specjalia w układzie alfabetycznym gminami, a w ramach gmin wsiami. Gminy: Andrzejewo, Czostków, Filipów, Huta, Jeleniewo, Kadaryszki, Koniecbór, Kuków, Maćków, Pawłówka, Przerośl, Sejwy, Wiżajny, Wólka, Zaboryszki, z lat 1864-1914, 87 j.a.

Komisarze do spraw włościańskich działali na podstawie ukazu o urządzeniu włościan z 2 marca 1864 r. W 1864 r. z północnej części powiatu augustowskiego w postaci 9 gmin wiejskich utworzono rewir działania Komisarza Suwalskiego Rejonu do Spraw Włościańskich (nazwa tego urzędu odbiegała od nazw pozostałych urzędów komisarzy z obszaru guberni augustowskiej). W 1865 r. zmieniono nazwę tego urzędu na Komisarz 9-go Rewiru Suwalskiej Komisji do Spraw Włościańskich. Istotną dla tego urzędu datą był rok 1867 r., kiedy to w rezultacie ogólnej reformy administracyjnej Królestwa Polskiego, powołano gubernię suwalską oraz w jego ramach powiat suwalski. Odtąd obszarem działania komisarza był cały powiat, a urząd otrzymał nazwę: Komisarz do Spraw Włościańskich Powiatu Suwalskiego. Obszar powiatu składał się wówczas z 14 gmin i 5 miast; w późniejszych latach ilość gmin i miast wchodzących w skład powiatu zmieniała się wraz z degradacją 3 miast do roli osad oraz zmianami przynależności gmin. Komisarz podlegał początkowo Centralnej Komisji Augustowskiej do Spraw Włościańskich, z siedzibą w Suwałkach, obejmującej obszar guberni augustowskiej, następnie od 1865 r. Suwalskiej Komisji do Spraw Włościańskich, a od 1871 r. Urzędowi Gubernialnemu Suwalskiemu do Spraw Włościańskich. Komisarz był urzędem jednoosobowym i wchodził w skład właściwej Komisji, następnie Urzędu szczebla gubernialnego na prawach członka. W okresie realizacji reformy rolnej komisarz powiatowy miał prawo wydawania decyzji w I instancji w sprawach rozstrzygania sporów w kwestii uwłaszczenia lub wyłączenia spod uwłaszczenia, odbieranie i podział pustek, separacje osad chłopskich od folwarków, zwrot nieprawie zlikwidowanych serwitutów itp. Ponadto w licznej grupie spraw miał obowiązek wysuwania umotywowanych wniosków, rozpatrywanych przez Komisję, Urząd na szczeblu gubernialnym. Na komisarzu ciążył też obowiązek sprawdzania projektów likwidacyjnych i tabel nadawczych, a w przypadku dóbr skarbowych - sporządzanie tabel nadawczych. W okresie po realizacji reformy uwłaszczeniowej do obowiązków komisarza należało przede wszystkim rozstrzyganie sporów związanych z reformą, a także nadzór nad funkcjonowaniem samorządu gminnego. Komisarz miał do dyspozycji jednego urzędnika - sekretarza. W 1915 r. urząd został ewakuowany do Riazania, a zlikwidowany w 1918 r.