Sprawy organizacyjne: Wydział Opieki Społecznej w Kierownictwie Powiatowym NSDAP w Bytomiu z lat 1934-1944, sygn. 1-14 Wydziały opieki społecznej grup miejscowych z lat 1934-1944, sygn. 15-23 Sprawy personalne: Akta personalne członków i współpracowników NSV z lat 1932-1944, sygn. 24-36 Akta personalną osób objętych opieką NSV z lat 1934-1944, sygn. 37-51 Akta personalne dzieci i młodzieży objętych opieką NSV z lat 1934-1944, sygn. 52-62

Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (NSDAP) powstała w roku 1920. Po objęciu w roku 1933 urzędu Kanclerza Niemiec przez Adolfa Hitlera i delegalizacji względnie rozwiązaniu się innych partii stała się partią rządzącą i jedyną legalną formacją polityczną III Rzeszy. Już w okresie poprzedzającym przejęcie władzy była organizacją masową. Największą jednostką terenową (pokrywającą się z grubsza z administracyjnym podziałem państwa) był Okręg (Gau). Gau składał się z Kierownictw Powiatowych (Kreisleitung) tworzonych przez Grupy Miejscowe (Ortsgruppe). Grupy Miejscowe dzieliły się na Komórki (Zelle), a te na Bloki (Block). W roku 1925 powstał śląski okręg NSDAP z siedzibą we Wrocławiu (NSDAP Gauleitung Schlesien) obejmujący pruską prowincję śląską (Provinz Schlesien), w tym również górnośląską Rejencję Opolską (Regierung Oppeln), w skład której wchodził powiat bytomski (Kreis Beuthen). W październiku 1939 roku tereny polskiego Górnego Śląska (wraz kilkoma powiatami województw krakowskiego i częstochowskiego) zostały włączone do III Rzeszy. Na terenach tych powstała Rejencja Katowicka (Regierung Kattowitz), do której przyłączony został także powiat bytomski. W roku 1941, w związku z utworzeniem Prowincji Górnośląskiej (Provinz Oberschlesien), obejmującej rejencje katowicką i opolską, powstało także osobne Kierownictwo Okręgowe NSDAP Górny Śląsk (Gauleitung Oberschlesien) z siedzibą w Katowicach. Na terenie powiatu bytomskiego powstało Kierownictwo Powiatowe NSDAP z siedzibą w Bytomiu (NSDAP Kreisleitung Beuthen). 1 lipca 1941 roku nastąpiło podzielenie bytomsko-tarnogórskiego powiatu ziemskiego (Landkreis Beuthen-Tarnowitz) i wydzielenie miejskiego powiatu bytomskiego (Stadtkreis Beuthen). Wiejskie tereny powiatu bytomsko-tarnogórskiego podlegały Kierownictwu Powiatowemu NSDAP w Tarnowskich Górach (NSDAP Kreisleitung Tarnowiz) liczącemu 29 grup miejscowych (Ortsgruppen). Na terenie miasta Bytomia (Stadtkreis Beuthen) pozostało Kierownictwo Powiatowe NSDAP liczące 17 grup miejscowych. Na czele Kreisleitungu stał Kierownik Powiatowy (Kreisleiter), któremu podlegały następujące wydziały powiatowe: Finansowy (Kreisfinanzamt), Personalny (Kreispersonalamt), Organizacyjny (Kreisorganizationsamt), Propagandowy (Kreispropagandaamt), Prasowy (Kreispresseamt), Szkoleniowy (Kreisschulungamt), Polityki Agrarnej (Kreisamt für Agrarpolitik), Zdrowia Narodowego (Kreisamt für Volksgesundheit), Wychowawców (Kreisamt für Erzieher), Opieki Społecznej (Kreisamt für Volkswohlfahrt). Podlegali mu również kierownicy grup miejscowych, w ramach których działy odpowiedniki ww. wydziałów (np. Ortspropagandaamt). Kierownik wydziału stał jednocześnie na czele powiatowego biura Narodowo-socjalistycznej Opieki Społecznej (Nationalsozialistische Volkswohlfahrt - NSV) oraz był powiatowym pełnomocnikiem akcji „Pomocy Zimowej” (Winterhilfswerke). Organizacje te ściśle współpracowały z organami partyjnymi, a dyscyplinarny nadzór ich działalności sprawował właśnie Wydział Opieki Społecznej NSDAP (podczas gdy „fachowo” podlegały swoim organom centralnym). W związku z charakterystyczną dla III Rzeszy totalizacją życia społecznego, skupiały one w sobie całą działalność dobroczynną i socjalną na terenie Niemiec i były ważnym czynnikiem kontroli społeczeństwa przez państwo (zwłaszcza NSV będąca jedną z najliczniejszych organizacji narodowo-socjalistycznych). Wydział Opieki Społecznej NSDAP podzielony był na następujące sekcje: Organizacyjną (Organization), Finansową (Finanzverwaltung), Opieki Społecznej i Opieki nad młodzieżą (Wohlfahrtspflege und Jugendhilfe), Zdrowia Narodowego (Volksgesundheit), Promocji i Szkoleń (Werbung und Schulung). Działalność Kierownictwa Powiatowego NSDAP w Bytomiu trwała do ostatnich dni stycznia 1945 roku, kiedy to Bytom został zajęty przez Armię Czerwoną. [na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. M. Węcki, Katowice 2006]

KM 0010-1, 5.04.2006