Przeważającą większość Archiwum Grażyny Rutowskiej stanowią zdjęcia wykonane przez nią podczas pracy zawodowej jako fotoreportera w latach 1966–1988. Występują też zdjęcia wykonane prywatnie – portrety, autoportrety, fotografie studyjne, akty, martwe natury, wnętrza, fotografie zwierząt itp. Zespół wszechstronnie dokumentuje praktycznie wszystkie aspekty życia PRL od końca lat sześćdziesiątych do lat osiemdziesiątych XX w. Ukazane są różnorodne dziedziny: polityka, rolnictwo, przemysł, handel, transport i motoryzacja, usługi, gastronomia, prasa, kultura, nauka i oświata, religia, służba zdrowia, sport i rekreacja, milicja, przegląd różnych miejscowości (głównie w Polsce, choć także za granicą). Zespół zawiera dużo fotografii portretowych i sytuacyjnych poszczególnych osób. Rutowska z upodobaniem fotografowała także dzieci. Poszczególne serie zespołu mają następującą zawartość: 1. Seria „polityka”: działacze Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, kongresy ZSL, plena i uroczystości w Naczelnym Komitecie ZSL, Warszawski Komitet Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, Gminne Komitety ZSL, Związek Młodzieży Wiejskiej, Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, obchody Święta Ludowego, spotkania z udziałem prezesów i członków NK ZSL, wybory do sejmu i rad narodowych, obchody 1 maja i 22 lipca, czyny społeczne i partyjne, Centralny Ośrodek Szkoleniowy Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w Warszawie przy ul. Ciołka, urzędy gminy, Dom Chłopa w Warszawie, zebrania Warszawskiego Komitetu ZSL. 2. Seria „rolnictwo”: rolnicy indywidualni i ich gospodarstwa rolne, rolnicze spółdzielnie produkcyjne, Państwowe Gospodarstwa Rolne, Spółdzielnie Kółek Rolniczych, Gminne Spółdzielnie „Samopomoc Chłopska”, pszczelarstwo, wylęgarnie drobiu, weterynarie, dożynki, Koła Gospodyń Wiejskich, punkty skupu owoców i warzyw, prace polowe, sianokosy, żniwa, wykopki, melioracje rolne, hodowla, sadownictwo i uprawa warzyw, budynki gospodarcze i mieszkalne na wsi, maszyny rolnicze. 3. Seria „przemysł”: przemysł spożywczy, lekki, motoryzacyjny, lotniczy, elektroniczny, hutniczy, chemiczny, farmaceutyczny, meblowy, budowlany, górnictwo, spółdzielnie pracy, budownictwo drogowe, przemysłowe i komunalne, biura projektów, portrety pracowników, zakłady rzemieślnicze i usługowe, wystawy wyrobów przemysłowych, uroczystości Klubów Techniki i Racjonalizacji. 4. Seria „handel”: Warszawska Spółdzielnia Spożywców „Społem”, Związek Zawodowy Pracowników Handlu i Spółdzielczości, obchody „Dnia Handlowca”, sklepy i domy handlowe, handel uliczny, banery reklamowe, wystawy i giełdy handlowe, targi, kiermasze, kolejki do sklepów. 5. Seria „transport”: komunikacja miejska, samochody osobowe, taksówki, giełdy samochodowe, wypadki, Stołeczne Przedsiębiorstwo Usług Motoryzacyjnych, prace drogowe, żeglugę, lotnisko Gdańsk-Rębiechowo. 6. Seria „usługi”: pokazy mody, zakłady fryzjerskie, gabinety kosmetyczne, ośrodki „Praktyczna Pani”, kosmetyki. 7. Seria „gastronomia”: restauracje, zajazdy, bary, kawiarnie, bufety, stołówki, kuchnie. 8. Seria „prasa”: sylwetki dziennikarzy, „Dziennik Ludowy” (m.in. dyskusje redakcyjne i spotkania terenowe), „Tygodnik Kulturalny”, „Zielony Sztandar”, święto „Trybuny Ludu”, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Wydawnictwo „Prasa ZSL”, drukarnia „Dziennika Ludowego”, Kluby Prasy i Książki „Ruch”, konkursy pod patronatem poszczególnych tytułów prasowych, zwłaszcza „Dziennika Ludowego”. 9. Seria „kultura”: film, teatr, radio, malarstwo, literatura, rzeźbiarstwo, ludowe zespoły taneczne i muzyczne, muzyka poważna, zespoły muzyczne, festiwale piosenki w Opolu i Sopocie, spotkania artystów z publicznością w małych miejscowościach, muzea, skanseny, Domy Kultury, artyści ludowi, dekoracje bożonarodzeniowe i wielkanocne, topienie Marzanny, festyny ludowe, Cepeliady, wystawy sztuki, kolekcje. 10. Seria „nauka i oświata”: przedszkola, szkoły podstawowe, szkoły średnie i zawodowe, uczelnie wyższe, instytuty naukowe, placówki opiekuńcze, zorganizowany wypoczynek dzieci, biblioteki, sylwetki naukowców. 11. Seria „religia”: nabożeństwa i uroczystości w Kościele rzymskokatolickim, ewangelicko-augsburskim, ewangelicko-reformowanym i prawosławnym, chrzty, pierwsze komunie święte, śluby, pogrzeby, cmentarze, kościelne domy opieki, Polska Rada Ekumeniczna, Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie, sylwetki duchownych. 12. Seria „służba zdrowia”: szpitale, ośrodki zdrowia, gabinety stomatologiczne, straż pożarna, pożary. 13. Seria „sport i rekreacja”: lekkoatletyka, narciarstwo, kolarstwo, piłka nożna, jeździectwo, wypoczynek (jeziora, plaże), ośrodki wypoczynkowe, kempingi, żeglarstwo, łyżwiarstwo, plebiscyty sportowe, wesołe miasteczka, cyrk, ogród zoologiczny w Warszawie, pokazy latawców, zawody modeli latających, wystawy psów, ogrody działkowe, wędkarstwo. 14. Seria „Warszawa”: sceny uliczne, widoki z wysokości, ulice i place, osiedla mieszkaniowe, budynki użyteczności publicznej, inwestycje budowlane, bulwary wiślane, mosty, dekoracje propagandowe, przejścia podziemne, sceny zimowe, świąteczne iluminacje, sklepy, neony, folklor miejski, Stare Miasto, odbudowa Zamku Królewskiego, parki i ogrody, wycieczki, pomniki, cmentarze, świątynie, prace porządkowe, osoby związane z Warszawą. 15. Seria „miejscowości”: Baboszewo, Bażanowice, Białobrzegi, Białystok, Bielsko-Biała, Branków, Brudzeń Duży, Busko-Zdrój, Byczyna, Chańcza, Chełm, Chęciny, Ciechocinek, Cieszyn, Cyców, Czermno, Czerniejewo, Czernikowo, Dolsk, Drobin, Działdowo, Fasty, Garwolin, Gdańsk, Głogów, Golub-Dobrzyń, Habdzin, Iłów, Jastrzębia, Jaworze, Kalinówka, Kamień Pomorski, Kampinos, Karczew, Katowice, Kazimierz Dolny, Kielce, Kłoda, Knyszyn, Kock, Kolno, Koło, Kołobrzeg, Konin, Koperniki, Koszalin, Kórnik, Kraków, Krasnystaw, Krobia, Krosno, Kurkocin, Kutno, Lesznowola, Leśnica, Limanowa, Łagów, Łańcut, Łask, Łęczna, Łowicz, Łódź, Łuków, Maciejowice, Michalin, Minikowo, Nałęczów, Nidzica, Nowe Aleksandrowo, Nowy Sącz, Opatów, Opole, Ostróda, Ostrówiec, Piaski, Płowce, Poznań, Prabuty, Przemyśl, Ptaszkowo, Puławy, Pułtusk, Raciąż, Radwanice, Radzanowo, Radziejów, Radzymin, Radzyń Podlaski, Rydzyna, Brańszczyk, Raków, Rąblów, Rzeszów, Sadki, Sandomierz, Skarszewy, Skaryszew, Skierniewice, Skoczów, Sobienie-Jeziory, Sopot, Stare Babice, Strzelce Opolskie, Szamotuły, Szczecin, Szklarska Poręba, Świebodzin, Świnoujście, Tarnów, Toruń, Toszek, Turek, Turów, Tyszowce, Ustroń, Warka, Węgrów, Wieliczka, Wierzchosławice, Wisła, Wojnowo, Wolin, Wrocław, Wschowa, Wyszków, Wyśmierzyce, Zaborów, Zabrze, Zagórze Śląskie, Zakopane, Zambrów, Zamość, Zaniemyśl, Żabno, Żnin, Żyrardów. Miejscowości w Bułgarii: Bałczik, Burgas, Nowo Seło, Płowdiw, Pomorie, Sofia, Sozopol, Szipka, Warna, Wielkie Tyrnowo. Miejscowości w Republice Federalnej Niemiec: Baden-Baden, Freudenstadt, Hechingen, Ofterdingen, Ratyzbona, Rottenburg am Neckar, Tybinga. Miejscowości w Niemieckiej Republice Demokratycznej: Berlin, Drezno, Rostock. Lwów w ZSRR i Helsinki w Finlandii. 16. Seria „milicja”: milicjanci podczas służby, Szkoła Ruchu Drogowego w Piasecznie, szkolenie i zawody dzieci z zasad ruchu drogowego, pokazy tresury psów milicyjnych, konkurs znajomości przepisów ruchu drogowego. 17. Seria „dzieci”: portrety dzieci w różnym wieku (w tym niemowlęta), dzieci podczas zabawy i nauki, uroczystości rodzinne, festyny dla dzieci. 18. Seria „prywatne”: zdjęcia Grażyny Rutowskiej z dzieciństwa i młodości, jej autoportrety, fotografie sylwetkowe i akty, rodzina i mieszkania, spotkania towarzyskie, dewocjonalia, fotografie znajomych Grażyny Rutowskiej oraz nierozpoznanych, wakacje i urlopy Grażyny Rutowskiej, psy, koty, rośliny, martwe natury. Do tej serii włączono także 18 plików zdjęć cyfrowych przekazanych przez Marka Rutowskiego (brata Grażyny) w 2015 r. Ukazują one grób Grażyny Rutowskiej na cmentarzu św. Krzyża w Gnieźnie. 19. Seria „varia” – m.in.: pobojowisko po bitwie o Monte Cassino, obchody XXV-lecia Ludowego Wojska Polskiego, reklamy, dekoracje, nierozpoznane przedmioty i budynki. Fotografie dotyczące Monte Cassino są wyraźnie odrębne od całości zespołu, zarówno pod względem tematyki jak i chronologii – wykonano je w maju 1944 roku, niedługo po zdobyciu klasztoru przez wojska polskie. Najprawdopodobniej wykonała je osoba spokrewniona z Autorką[27]. 20. Seria „dokumentacja aktowa”: materiały biograficzne, dotyczące działalności zawodowej i społecznej Grażyny Rutowskiej, notatki reporterskie, wycinki prasowe. W zespole są także fotografie rodzinne i prywatne z lat 1948–1966, a więc z okresu przed pracą zawodową autorki. Występują też zdjęcia autorstwa innych fotoreporterów – Zbigniewa Kosycarza i Kazimierza Sędzikowskiego – przedstawiające Grażynę Rutowską podczas pełnienia obowiązków służbowych. W zespole znajduje się też błona negatywowa z fotografiami pobojowiska pod Monte Cassino, wykonany w maju 1944 r. prawdopodobnie przez osobę spokrewnioną z Autorką. Ostatnią część Archiwum Grażyny Rutowskiej stanowią zdjęcia z okresu 1995–2002. Autorka wykonała je jako niezależny dziennikarz pracujący dla prasy katolickiej oraz prywatnie, dla udokumentowania własnej działalności rękodzielniczej i religijnej. Do Archiwum Grażyny Rutowskiej włączono też cyfrowe zdjęcia grobu Rutowskiej, wykonane przez jej brata, Marka Rutowskiego, w latach 2004–2015. Choć na ogół zdjęcia Rutowskiej miały charakter oficjalny, propaganda ówczesnej epoki nie odbiła się zbyt mocnym brzemieniem na ich treści. Fotografie pokazują zazwyczaj życie społeczne, zwykłych ludzi, lokalne społeczności, miasta i wsie realistycznie i bez upiększeń. Wiele zdjęć jest ilustracjami do artykułów krytykujących marnotrawstwo, bałagan czy złą organizację pracy. Można zaryzykować, że autorka nie była zwolenniczką realnego socjalizmu. Oczywiste jest jednak, że pewne tematy nie mogły zostać uwiecznione na zdjęciach. Rutowska, jako redaktor oficjalnego pisma, doskonale zdawała sobie sprawę, czego nie zaakceptuje cenzura. Przypisy: [27] Autorem zdjęć mógł być nieznany z imienia inżynier górnictwa, którego żona – Ellen Rutowska, zmarła w 1942 r. – jest pochowana na cmentarzu wojskowym w Krakowie (NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/18/38/13).

Grażyna Wanda Rutowska urodziła się 1 maja 1946 r. w Bytomiu w rodzinie inteligenckiej jako córka Tadeusza i Stanisławy z Kadulskich (1914–2002). Jej ojciec Tadeusz Rutowski (1906–1969), z zawodu mgr inż. górnik, był wówczas dyrektorem kopalni „Dymitrow”. W 1952 r. rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie zamieszkała w kamienicy przy al. Niepodległości 158. Tadeusz Rutowski pracował wtedy jako dyrektor Biura Ekspertów w Komisji Planowania przy Radzie Ministrów. W Warszawie Grażyna Rutowska ukończyła szkołę podstawową. Równolegle uczęszczała do szkoły muzycznej, gdzie uczyła się gry na fortepianie. W 1964 r. Rutowska ukończyła XV Liceum Ogólnokształcące im. Narcyzy Żmichowskiej[1]. Od wczesnej młodości jej pasją była fotografia i film amatorski. Uczęszczała do pracowni filmowej w „Pałacu Młodzieży”, początkowo jako słuchaczka, następnie jako asystentka prowadzącego zajęcia fotografa Witolda Dederko. W ramach zajęć odbyła też praktyki w jego pracowni[2]. Z tego okresu pochodzą wczesne zdjęcia Rutowskiej znajdujące się w Narodowym Archiwum Cyfrowym, głównie autoportrety, akty, fotografie mieszkania, architektury miejskiej i zdjęcia z wakacji w różnych miejscowościach[3]. Po maturze nie udało jej się dostać na studia do Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi. Następnie zdała pomyślnie egzaminy wstępne w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, nie została jednak przyjęta z powodu braku miejsc. Rozpoczęła więc studia w Instytucie Historycznym UW, jednak śmiertelna choroba ojca (zmarł 21 kwietnia 1969 r.) i trudna sytuacja materialna rodziny spowodowała konieczność przerwania studiów i podjęcia pracy zawodowej. Opierając się na zamiłowaniu i znajomości warsztatu, zaczęła pracować jako fotoreporter „wolny strzelec”. W latach 1966–1968 współpracowała z warszawską prasą, przede wszystkim z pismem „Czytaj – informacje Społem WSS”[4]. W następnych latach współpracowała m.in. z pismami: „Kurier Polski”, „Myśl Społeczna”, „Bank Spółdzielczy”, „Rodzina”, „Radio”, „Telewizja”, „Zielony Sztandar”, „Tygodnik Kulturalny”. Od 16 maja 1968 r. do 30 listopada 1973 r. pracowała w Wydawnictwie „Prasa ZSL” na etacie fotolaboranta, jednocześnie wykonując obowiązki fotoreportera. Od 1 grudnia 1973 r. do 17 czerwca 1988 r. była etatowym fotoreporterem „Dziennika Ludowego”. Dnia 1 stycznia 1978 r. awansowała na stanowisko starszego fotoreportera. Następnie, z powodów zdrowotnych, na własną prośbę przeniesiona 1 grudnia 1982 r. na stanowisku starszego redaktora działu łączności z czytelnikami „Dziennika Ludowego”, a 1 lutego 1986 r. została starszym redaktorem działu depeszowego[5]. Grażyna Rutowska pełniła też dyżury w drukarni i redakcji nocnej. Do 1982 r. była fotoreporterem terenowym „Dziennika Ludowego”. Podróżując po Polsce przejechała samochodem jako kierowca ponad 400 000 km[6]. W plenerach fotograficznych często towarzyszył jej pies – wystawowy pudel Agat – uwieczniony na licznych zdjęciach. Na niektórych zdjęciach w roli klientów lub interesantów różnych placówek występowała jej siostra Danuta (1944–1976), brat Marek lub dziennikarka Zofia Zielińska z redakcji „Dziennika Ludowego”. Pojawiają się też inni dziennikarze, zwłaszcza Hanna Markert i Wanda Dudzik. Okres pracy w „Dzienniku Ludowym” był najbardziej płodnym w twórczości fotograficznej Rutowskiej. Ilość wykonywanych rocznie fotografii rosła z każdym kolejnym rokiem pracy w redakcji, by osiągnąć szczyt w roku 1974 i znacznie osłabnąć po 1982 r., wraz z przejściem Rutowskiej z etatu fotoreporterskiego na dziennikarski. Statystyki twórczości Rutowskiej ilustruje wykres. Prace Grażyny Rutowskiej były wystawiane na wystawach krajowych i zagranicznych – warto wspomnieć m.in. autorską wystawę „Moja Warszawa” eksponowaną w „Domu Chłopa” od 1 września 1972 r.[7] oraz konkurs III Biennal de fotografia „Europa 77” w Hiszpanii. Od końca lat sześćdziesiątych do pierwszej połowy lat siedemdziesiątych Grażyna Rutowska mieszkała na V piętrze bloku przy ul. Żelaznej 58/62 na warszawskim osiedlu Za Żelazną Bramą. W tych latach często fotografowała zmieniający się stan zabudowy skrzyżowania ul. Żelaznej i Grzybowskiej, zdarzające się tam wypadki drogowe oraz pożary. Następnie mieszkała na Czerniakowie, w bloku przy ul. Sieleckiej 55, fotografując z okna bawiące się dzieci, prace porządkowe i parkujące samochody. Pracując zawodowo ukończyła studia na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego – I stopnia w latach 1977–1980 i II stopnia w latach 1980–1982. Tytuł magistra dziennikarstwa otrzymała za pracę magisterską „Fotografia powstania warszawskiego i jej autorzy”, pisaną pod kierownictwem doc. dr. hab. Stanisława Lato[8]. Od 1973 r. była członkinią Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich aż do zawieszenia tej organizacji podczas stanu wojennego w 1981 r. W latach 1978–1988 należała do Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Działała również w Polskim Związku Motorowym, Auto-Klubie Dziennikarzy i Polskim Związku Wędkarskim. Była też członkinią Związku Zawodowego Pracowników Książki, Prasy i Radia (1968–1977). W 1982 r. podupadła na zdrowiu, co uniemożliwiło jej pracę fotoreporterską w terenie, i złożyła podanie o przeniesienie na etat dziennikarza redakcyjnego w dziale warszawskim, z którym już wcześniej współpracowała. W tym okresie wykonywała jedynie kilkadziesiąt fotografii rocznie (vide wykres), jednocześnie publikując w „Dzienniku Ludowym” swoje liczne zdjęcia z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Na etacie fotoreporterskim zastąpił ją Longin Wawrynkiewicz. W 1988 r. Grażyna Rutowska zrezygnowała z pracy w Dzienniku Ludowym, rozwiązując umowę o pracę za porozumieniem stron[9]. Kontynuowała pracę zawodową jako niezależny dziennikarz. Współpracowała z „Myślą Społeczną”, „Kurierem Polskim”, „Codzienną Gazetą Polską”, „Nową Gazetą”, „Polską Zbrojną”, „Trybuną” i innymi tytułami. Ta zmiana nie okazała się korzystna. Sytuacja w prasie była w tym okresie niepewna. Niektóre pisma likwidowano, inne przeżywały trudności, a nowo powstające tytuły utrzymywały się na rynku jedynie przez krótki czas[10]. Rutowskiej trudno było utrzymywać się jedynie z honorariów autorskich. Częściowo żyła z oszczędności. Podejmowała pracę dorywczą i zleconą. Trudności materialne wymusiły sprzedaż fiata 125p i własnego sprzętu fotograficznego. Podjęła próbę przekwalifikowania, kończąc dwustopniowy kurs księgowości przedsiębiorstw handlu zagranicznego w Państwowym Studium Stenotypii i Języków Obcych przy ul. Ogrodowej 16[11]. Niestety nowe kwalifikacje nie zapewniły Rutowskiej zatrudnienia, gdyż żadna firma nie chciała zatrudnić księgowej bez doświadczenia[12]. Następne lata przyniosły znaczne pogorszenie stanu zdrowia Rutowskiej, która w latach 1989–1995 zupełnie zaniechała fotografowania, publikując teksty bez ilustracji lub ilustrowane swoimi zdjęciami wykonanymi w latach 1966–1988. W tych latach Autorka przeszła poważną operację tętniaka . Do fotografowania powróciła w 1995 r. i na niewielką skalę kontynuowała pracę twórczą aż do śmierci w 2002 r. W 1998 r. przekazała swoje archiwum wraz z prawami autorskimi do Archiwum Dokumentacji Mechanicznej. Pod koniec życia, na skutek konfliktu z rodziną, przeprowadziła się do Gniezna, gdzie mieszkała na Os. Piastowskim w bloku pod nr 4B. Epizodycznie (w 2001 r.) mieszkała w Warszawie w bloku przy ul. Świętokrzyskiej 140[14]. W ostatnich latach życia jej stan zdrowia stale się pogarszał. Był to w jej życiu czas gorliwej wiary i intensywnych katolickich praktyk religijnych. Świadczy o tym choćby ołtarzyk składający się z kilkunastu obrazów religijnych, znajdujący się w jej mieszkaniu w Gnieźnie. Na zdjęciach widać Rutowską modlącą się przed tym ołtarzykiem i pozującą z Pismem Świętym. Zajmowała się też wyrobem dewocjonaliów – rzeźbiła i lepiła z gliny płaskorzeźby, malowała i rysowała. Współpracowała z prasą katolicką, m.in. pismami „Królowa Apostołów”, „Mały Apostoł”, „Źródło”, publikując artykuły i barwne fotografie powstałe po 1995 r. (głównie w latach 1996–1997). Grażyna Rutowska zmarła 8 grudnia 2002 r. w Gnieźnie w wieku 56 lat[15]. Pochowano ją na cmentarzu św. Krzyża w Gnieźnie. Po jej śmierci, na mocy testamentu, do Archiwum Dokumentacji Mechanicznej trafiła ostatnia część spuścizny, w tym fotografie z lat 1998–2002. Przypisy: [1] Życiorys Grażyny Rutowskiej str. 1, sygn. 3/40/0/20/1. [2] Zaświadczenie Witolda Dederko, sygn. 3/40/0/20/1. [3] NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/18/90/1 do 3/40/0/18/90/30, 3/40/0/18/151/1 do 3/40/0/18/151/9 i in. [4] Zaświadczenie redakcji „Czytaj – informacje Społem WSS”, NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/20/1. [5] Przebieg pracy zawodowej Grażyny Rutowskiej, NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/20/1. [6] Życiorys Grażyny Rutowskiej str. 2–3, NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/20/1. [7] R.P., „Moja Warszawa” Grażyny Rutowskiej, „Myśl społeczna” nr 40/406, 1.10.1972; and [pseudonim autora], Warszawa romantycznego nastroju, „Dziennik Ludowy” nr 209, 2–3.09.1972. [8] Kopia strony tytułowej pracy magisterskiej Grażyny Rutowskiej, NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/20/1. [9] Wg życiorysu Grażyny Rutowskiej z 1993 r., życiorys z 1998 r. wspomina o „zwolnieniu” – op.cit. [10] G. Rutowska, Wiatr w oczy – spróbuj zmienić zawód, Polska Zbrojna, nr 205/763, 20.10.1993 r. [11] Życiorys Grażyny Rutowskiej str. 3–4, NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/20/1. [12] G. Rutowska, op.cit. [13] Informacja uzyskana przez Łukasza Karolewskiego podczas rozmowy telefonicznej z Krzysztofem Orzażewskim, wdowcem po Danucie, siostrze Grażyny Rutowskiej dn. 6.10.2015 r. [14] NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. od 3/40/0/18/105/1 do 3/40/0/18/105/8. [15] Jan Boniecki w przewodniku po zasobie ADM podaje błędną datę śmierci – 2005 r., por. J. Boniecki, Archiwum Dokumentacji Mechanicznej - Przewodnik po zasobie fotografii, Warszawa 2005, s. 219.

Zespół składa się z oryginalnych negatywów i pozytywów. Przeważają czarno-białe negatywy formatu 6×6 cm, marki ORWO, Ilford i Agfa, wykonane w latach 1966–1988. Mniej liczne są czarno-białe negatywy o formacie 24×36 mm, głównie marki Foton, wykonywane od ok. 1962 do 1968 r. W latach 1966–1968 Autorka używała obu wspomnianych formatów błony, choć od 1967 r. przeważają zdecydowanie błony 6×6 cm. Materiał negatywowy jest uzupełniany przez barwne diapozytywy formatu 6×6 cm, początkowo marki ORWO (od 1968 do ok. 1972 r.), następnie głównie Kodak i w mniejszym stopniu Fuji. Slajdy były przeznaczone do ujęć o szczególnym znaczeniu, reprodukowanych w kolorowych dodatkach ilustrowanych. W zespole występują też nieliczne barwne negatywy formatu 24×36 mm marki Fuji, które pochodzą z ostatniego okresu twórczości Autorki. Zespół w przeważającej część składa się z negatywów. Część błon formatu 6×6 cm stanowią reprodukcje zdjęć, gazet i dokumentów, przeznaczone do publikacji. Autorskie odbitki pozytywowe wykonane są jedynie dla pojedynczych zdjęć z danej błony, często w wielu wersjach kadrowania. Przeważa format 13×18 cm, dużo rzadziej występuje 9×14 cm czy 18×24 cm. Niektóre odbitki mają liczne dublety. Większość pozytywów nosi stemple z zastrzeżeniem praw autorskich i adresem autorki, nieliczne mają też autorskie podpisy, przeznaczone dla celów publikacji. Zdjęcia przeznaczone na konkursy powiększane były w dużych formatach, zwykle 40×50 cm, rzadziej 18×24. Sporadycznie występują zdjęcia zachowane jedynie w odbitce pozytywowej bez oryginalnego negatywu. Czarno-białe pozytywy wykonano na papierze błyszczącym o podłożu barytowym. Do wielu negatywów występują autorskie czarno-białe stykówki, stemplowane przez Autorkę. Rutowska wykonała również stykówki do barwnych diapozytywów, choć siłą rzeczy, barwna błona pozytywowa odbita na czarno-białym papierze fotograficznym dała obraz negatywowy, bardzo nieczytelny z powodu odwrócenia walorów barwnych i zlewania się odpowiadających kolorom odcieni skali szarości. W bardzo rzadkich przypadkach autorska stykówka jest jedynym zachowanym nośnikiem danego obrazu[20]. Barwne negatywy z lat 1996–2002 mają swoje odbitki w formatach 9×13, 10×15, 13×18 i 15×21 cm, wykonane są na podłożu polietylenowym (PE). Do materiałów pomocniczych należy zaliczyć dużą ilość czarno-białych stykówek wykonanych w pracowni fotograficznej Archiwum Dokumentacji Mechanicznej. Powstały one jako pomoc przy opracowaniu zespołu. Stykówki te zwykle zawierają pojedyncze kadry lub krótkie odcinki błony, często z materiałów luźnych, bez przynależności do jednostek. Wykonano je na błyszczącym papierze z podłożem polietylenowym (PE) i w większości sygnowano nalepkami z pieczątką ADM, informującymi o miejscu wykonania stykówek. W duże mierze stykówki te są opisane numerem folderu ze skanami z danego negatywu. W zespole znajduje się również dokumentacja aktowa. Zaliczają się do niej osobiste dokumenty Autorki (legitymacje prasowe, wizytówki, książeczki członkowskie różnych organizacji), zlecenia fotoreportaży, teksty przygotowywanych artykułów, umowy o prawa reprodukcji, karty urlopowe, podania w sprawach zawodowych, wycinki z gazet i czasopism z artykułami i fotografiami Grażyny Rutowskiej, oraz osobiste notatki i korespondencja. Poza spuścizną znajduje się osobisty dziennik Grażyny Rutowskiej, będący w posiadaniu Krzysztofa Orzażewskiego, wdowca po Danucie (1944–1976), siostrze Grażyny. Błony zostały przez Autorkę pocięte na odcinki o długości 4 kadrów i przechowywane w pergaminowych koszulkach zszywanych na maszynie lub w papierowych kopertach. Jedna błona zwykle zawierała 1–2 tematy (jednostki inwentarzowe), choć zdarzają się zarówno tematy liczące 1–4 zdjęcia, jak również złożone z 2–5 błon po 12–16 klatek. Koszulki i koperty opisywane były przez Autorkę przy użyciu długopisu lub flamastra, zdarzają się też zapiski na marginesach błony, zwykle zawierające datę i kolejny numer oraz kodowe oznaczenie serii wg pierwotnego podziału Rutowskiej (vide Metody porządkowania i inwentaryzacji). Nieliczne negatywy mają podpisy wydrapane ostrym narzędziem w emulsji, napisane flamastrem na brzegu błony i zachodzące na pole obrazowe, czy nawet zaznaczone kadrowanie bezpośrednio na błonie (sic!). Negatywy małoobrazkowe często były cięte na pojedyncze klatki i przechowywane w albumie z kieszeniami, co z powodu zaburzenia oryginalnego porządku utrudniało ich skompletowanie, identyfikację i opracowanie. Slajdy Autorka podpisywała kolejnym numerem i swoim nazwiskiem, a następnie cięła na pojedyncze kadry i przechowywała w indywidualnych celofanowych kopertkach. W połowie lat 70. Rutowska zaczęła stosować też koszulki z polietylenu. Do koszulki ze slajdem często była dołączona stykówka, przypięta zszywaczem lub spinaczem. Niekiedy slajdy były wkładane luzem do listowych kopert, czasem w postaci odcinków błony liczących 2–4 kadry. Stan zachowania materiałów jest na ogół dobry. W najgorszym stanie są wczesne materiały małoobrazkowe z lat sześćdziesiątych. Są dość mocno porysowane, często występują tzw. druty telegraficzne – podłużne rysy od ciągłego rozwijania i zwijania błony w rolki, a także od uszczelnień szczeliny kasety i rolek mechanizmu przesuwu błony w aparacie. Negatywy te noszą też ślady niewłaściwej obróbki chemicznej, szczególnie niewypłukanego utrwalacza, powodującego zbrązowienie emulsji. Zdarzają się też nieznaczne wysrebrzenia emulsji. Występują także zacieki wapienne od płukania w twardej wodzie oraz zadymienie i silne ziarno spowodowane zbyt długim wywoływaniem. Błony małoobrazkowe mają także rozerwania perforacji i rozdarcia podłoża. Zdarzają się ślady sklejenia się perforacji podczas wywoływania. Cechą charakterystyczną tych zdjęć jest niski kontrast, silne prześwietlenie lub niedoświetlenie (rzadsze) i niewielka rozdzielczość obrazu. Błony formatu 6×6 cm w przeważającej większości są w stanie dobrym. Filmy naświetlone w latach 1966–1972 są często prześwietlone, zarówno w przypadku zdjęć przy świetle dziennym, jak i lampy błyskowej[21]. Można tłumaczyć to niedostatecznym opanowaniem warsztatu fotograficznego przez początkującą Autorkę, skutkującym błędami przy ocenie warunków świetlnych. Obróbka chemiczna jest prawidłowa, choć zdarzają się ziarna źle rozpuszczonego wywoływacza, zostawiające ciemne plamki na emulsji. W materiałach z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych występują ciemne smugi biegnące od brzegu błony ku centrum kadru, powstałe w wyniku zbyt słabego poruszania koreksem przy wywoływaniu. Dwie błony noszą ślady barwnych wytrąceń wywołanych przez niewypłukane odczynniki używane do chemicznego wzmacniania obrazu[22]. Błony 6×6 cm w początkowym okresie pracy Autorki były często cięte i na powrót klejone przy użyciu plastra lekarskiego (płóciennego) oraz przezroczystej taśmy „scotch”. Praktyka ta została przez Rutowską zaniechana w połowie lat siedemdziesiątych. Ślady kleju od taśmy klejącej powodują przyklejanie się błon do koszulek, zarówno oryginalnych pergaminowych, używanych przez Autorkę, jak również foliowych firmy SECOL, stosowanych w NAC. Niekiedy klatki nakładają się na siebie z powodu niewłaściwej pracy mechanizmu przesuwu błony w aparacie. Skutkuje to ograniczeniem pola kadru możliwego do zeskanowania. W zespole pojawiają się zdjęcia będące efektem omyłkowego lub celowego dwukrotnego naświetlenia tej samej klatki filmu. Niektóre ujęcia z połowy lat siedemdziesiątych wykonano za pomocą filtra efektowego „pryzmat”, uzyskując wielokrotny obraz danego obiektu lub osoby. Błony były rozciągane do suszenia na metalowych klamrach, których ostre „ząbki” zostawiały otwory na brzegach pierwszej i ostatniej klatki. Często koniec filmu był odcinany, nawet i w połowie klatki, zdarzają się też rozdarcia ostatniego kadru. Do błon były często przypinane karteczki z informacjami dotyczącymi zamawianych odbitek, publikacji itp., co zostawiało ślad spinacza, zwłaszcza przy niedosuszonej emulsji. Odciski palców występują tylko na niektórych błonach, lecz zwykle w dużym nagromadzeniu. Barwne diapozytywy wykazują duże zróżnicowanie pod względem wierności odwzorowania barw fotografowanych obiektów. Wywołane jest to zarówno jakością samego materiału fotograficznego, jak również warunkami ekspozycji, wywołania i przechowywania. Barwne materiały odwracalne charakteryzują się dużą wrażliwością na temperaturę barwową światła podczas ekspozycji, zmieniającą się wraz z porą dnia i roku. Wierność oddania barw zależy też od producenta i marki emulsji światłoczułej. Równie istotny wpływ ma utrzymanie stałej temperatury kąpieli podczas wywoływania, odchyłki powodują powstanie barwnej dominanty na błonie. Zdarzają się też diapozytywy prześwietlone z powodu nieszczelności aparatu, co objawia się pomarańczowymi pasami z boku kadru[23]. Diapozytywy należą do najbardziej porysowanych materiałów w zespole. Wynikać to może m.in. z częstego wypożyczania ich różnym redakcjom, które w wielu przypadkach nie zwracały użyczonych materiałów. Slajdy cięte przez Autorkę na pojedyncze klatki mają dość krzywe linie cięcia, często zdarza się też obcięcie obrzeży kadru, przechodzące przez oznaczenia producenta na marginesie błony. Z powodu trudności z ustaleniem, po której stronie błony znajduje się warstwa emulsji – szczególnie wobec obcięcia obrzeży z numeracją i marką producenta – zdarzały się przypadki odwrócenia stronami obrazu reprodukowanego z diapozytywów. Podobny problem występował podczas digitalizacji tych materiałów (vide rozdz. Metody porządkowania i opracowania). Pozytywy są w większości w stanie dobrym. Rzadko zdarzają się zbrązowienia od niewypłukanego utrwalacza i szare plamy od obróbki w zużytych odczynnikach. Niektóre odbitki suszone w suszarce elektrycznej na wysoki połysk mają matowe plamy od niedostatecznego przylegania emulsji do lustrzanej płyty suszarki. Zdarzają się fragmenty odbitek, odcięte lub oddarte od większej całości. Na stykówkach występuje kadrowanie, skreślenia i zaznaczenia odbitek, zarówno flamastrem, jak i długopisem, czasem dołączone są do nich kartki z opisami zawartości zdjęć. Barwne negatywy małoobrazkowe marki Fuji z ostatniego okresu twórczości Autorki (1995–2002) są w większości w stanie dobrym. Wywołano je w automatycznym wysokotemperaturowym procesie C-41 stosowanym powszechnie w komercyjnych zakładach fotograficznych (tzw. labach), zatem obróbka chemiczna jest prawidłowa. Również ekspozycja, z nielicznymi wyjątkami, nie budzi zastrzeżeń. Grażyna Rutowska zaczynała fotografować przy użyciu aparatu dalmierzowego „Zorki-6”, widocznego m.in. na jej wczesnych autoportretach w lustrze[24]. Następnie od końca 1966 r. zaczęła używać profesjonalnych lustrzanek formatu 6×6 cm – jednoobiektywowej Pentacon Six i dwuobiektywowej Yashica-D, choć przez cały 1967 rok pojawiają się jeszcze zdjęcia małoobrazkowe. Autorka w swej pracy korzystała z dwóch aparatów jednocześnie, co pozwalało na sfotografowanie danej sceny zarówno na błonie czarno-białej, jak i barwnej. Rodzaj aparatu można ustalić na podstawie kierunku przesuwu filmu – a co za tym idzie – ułożenia kadru. Pentacon Six miał poziomy przesuw filmu, zaś Yashica-D – pionowy. Do fotografowania zbliżeń stosowała pierścienie pośrednie montowane między obiektywem i aparatem, widoczne na niektórych zdjęciach. W ostatnim okresie życia Grażyna Rutowska korzystała z aparatu kompaktowego Konica Big Mini 510z. Jedyne zdjęcie, na którym aparat jest widoczny, to autoportret w lustrze[25], wykonany w 1997 r. na wzór wcześniejszych autoportretów z lat 1966–1980[26]. Przypisy; [20] NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/6/14/70. [21] Np. NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/14/2/10, 3/40/0/4/177/2. [22] NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/1/382/1 do 3/40/0/1/382/25, 3/40/0/14/146/6 do 3/40/0/14/146/8, 3/40/0/14/146/16 do 3/40/0/14/146/19. [23] Np. NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/9/271/36. [24] NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/18/110/4. [25] NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. 3/40/0/18/91/3. [26] NAC, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygn. od 3/40/0/18/3 do 3/40/0/18/20.